600 triệu – Mức thuế hợp tình, hợp lý cho hộ kinh doanh

Trong quá trình xây dựng chính sách thuế, thái độ lắng nghe của cơ quan quản lý luôn là yếu tố tiên quyết. Mới đây, Bộ Tài chính đã có bước điều chỉnh đáng ghi nhận: tiếp thu ý kiến của nhân dân, chuyên gia, đại biểu Quốc hội quyết định nâng ngưỡng doanh thu chịu thuế đối với hộ kinh doanh cá thể từ 200 triệu đồng lên 500 triệu đồng/năm^(*). Đây là một dấu hiệu tích cực, phản ánh tinh thần cầu thị, hướng tới một chính sách thuế vừa hợp lý, vừa sát thực tế đời sống kinh doanh ở Việt Nam.

Tuy nhiên, sự thay đổi này chưa phải là bước cuối cùng. Trên cơ sở phân tích chi phí thực tế, sức chịu đựng của hộ kinh doanh nhỏ và so sánh quốc tế, có thể thấy ngưỡng 600 triệu đồng/năm sẽ là lựa chọn tối ưu hơn, vừa hợp lý về kinh tế, vừa nhân văn và bền vững.

Doanh thu và thu nhập là hai khái niệm khác nhau nên áp thuế TNCN trên doanh thu từ trên 200 triệu đồng/năm là không phù hợp. Ảnh minh họa. Ảnh: Trung Dũng

Ngưỡng 200 triệu đồng quá lạc hậu

Mức 200 triệu đồng/năm, tương đương 16,7 triệu/tháng, đã trở nên không còn phản ánh đúng chi phí sinh hoạt và chi phí kinh doanh tối thiểu của hộ nhỏ hiện nay. Với mức này, nhiều cửa hàng ăn uống, quán tạp hóa, cơ sở may hoặc dịch vụ gia đình đã vượt ngưỡng chỉ sau vài tuần hoạt động, dù lợi nhuận thực chỉ còn khoảng 6–8 triệu/tháng.

Hệ quả là nhiều hộ kinh doanh phải chịu thuế trên doanh thu nhưng lợi nhuận ròng thấp, dẫn tới áp lực tài chính, tâm lý ngại mở rộng hoặc chính thức hóa hoạt động.

Ngưỡng 200 triệu đồng đã trở thành một “chiếc áo quá chật”, bóp nghẹt sự phát triển của khu vực siêu nhỏ – vốn chiếm hơn 5 triệu đơn vị trên cả nước, đóng góp khoảng 30% GDP phi chính thức và tạo ra hàng triệu việc làm.

Ngưỡng 500 triệu – tiến bộ nhưng chưa đủ

Việc nâng ngưỡng lên 500 triệu đồng là bước tiến đáng kể. Nó giảm bớt gánh nặng cho hộ kinh doanh nhỏ, đặc biệt tại nông thôn và thị trường ngoài đô thị lớn. Tuy nhiên, ở các đô thị, chi phí cố định đã tăng nhanh, gồm: Mặt bằng (khoảng 7–15 triệu/tháng); Nhân công tối thiểu 1 người (6 –7 triệu/tháng); Nguyên liệu, điện nước, khấu hao (8 –12 triệu/tháng).

Tổng chi phí dao động 20–35 triệu/tháng. Hộ có doanh thu 40–50 triệu/tháng sau khi trừ chi phí còn lại khoảng 7–12 triệu lợi nhuận ròng, tức chưa đủ bù chi phí sinh hoạt tối thiểu cho một hộ gia đình tại đô thị lớn.

Ngưỡng 500 triệu đồng chưa phản ánh đầy đủ gánh nặng này.

Lý do chọn ngưỡng 600 triệu đồng

Điều chỉnh theo trượt giá: Ngưỡng 500 triệu thực chất chỉ tương đương ~360–370 triệu trong giá trị thực.

Trong khi đó, 600 triệu đồng mới phản ánh đúng sức mua và chi phí hiện nay.

Về chi phí – lợi nhuận của hộ kinh doanh, với hộ kinh doanh siêu nhỏ, lợi nhuận ròng khoảng: 8–12%. Với doanh thu 600 triệu/năm, lợi nhuận thực chỉ ~50–70 triệu/năm, dưới lương tối thiểu vùng I năm 2025. Vì vậy đánh thuế quá sớm là bất hợp lý và có nguy cơ “bóp nghẹt” hoạt động.

Khi so sánh đô thị – nông thôn, giá thuê mặt bằng và chi phí đầu vào tại Hà Nội, TP.HCM tăng khoảng 10–15%/năm. Như vậy, một cửa hàng nhỏ doanh thu 50–60 triệu/tháng chỉ đủ trang trải chi phí. 600 triệu mới phân loại đúng nhóm hộ thực sự nhỏ, tránh gán nhầm vào diện thu thuế cao.

Lý do chọn ngưỡng 600 triệu đồng cũng vì giúp giảm khối lượng quản lý – tăng hiệu quả thuế. Nâng ngưỡng từ 500 triệu lên 600 triệu giúp 8–12% hộ “ra khỏi diện quản lý thuế khoán” giảm tải cho cơ quan thuế.

Tập trung giám sát nhóm doanh thu >1 tỷ – rủi ro thất thu lớn. Đây cũng là kinh nghiệm quốc tế: tập trung nguồn lực quản lý vào nhóm rủi ro cao.

So sánh hai phương án

Nhìn vào bảng trên, phương án 2 – 600 triệu đồng/năm chiếm ưu thế trên nhiều mặt, từ kinh tế, xã hội đến quản lý.

Góc nhìn quốc tế

Tại Malaysia, nếu doanh thu <500.000 ringgit sẽ được hưởng thuế suất ưu đãi. Trong khi ở Indonesia nâng ngưỡng doanh thu, giảm tỷ lệ thuế để hỗ trợ doanh nghiệp siêu nhỏ. Thái Lan lại miễn thuế thu nhập cá nhân cho ngưỡng cao, đơn giản hóa thủ tục cho tiểu thương.

Điểm chung của chính sách nêu trên là bảo vệ khu vực kinh doanh siêu nhỏ là chiến lược nuôi dưỡng nguồn thu lâu dài. Việt Nam, với 5 triệu hộ kinh doanh, cần tiếp cận tương tự.

Liên hệ với quốc tế, ta thấy thực tế cho thấy chi phí sinh hoạt và mặt bằng kinh doanh tại các đô thị lớn của Việt Nam đã tăng nhanh trong nhiều năm qua, khiến mức 500 triệu đồng từng được cho là đủ rộng, nhưng nay đã trở nên quá hẹp. Một chính sách thuế hiện đại không chỉ căn cứ vào con số tuyệt đối, mà còn phải phản ánh bối cảnh xã hội, xu thế tiêu dùng, biến động giá cả và năng lực phát triển của từng nhóm kinh doanh. Trong bối cảnh ấy, ngưỡng 600 triệu đồng vừa bảo đảm công bằng giữa các loại hình kinh doanh, vừa tránh tình trạng “thu chưa hợp lý nhưng đã chạm ngưỡng tạo bức xúc”.

Quan trọng hơn, điều chỉnh ngưỡng thuế hợp lý sẽ góp phần giảm đáng kể áp lực hành chính cho cả cơ quan thuế và người dân. Khi những hộ kinh doanh có doanh thu thấp hơn mức 600 triệu không phải khai – nộp thuế, họ có thêm nguồn lực để đầu tư lại hoạt động sản xuất, kinh doanh; còn cơ quan quản lý thì có điều kiện tập trung vào khu vực có rủi ro cao hơn, nâng hiệu quả quản lý thay vì phải xử lý quá nhiều hồ sơ nhỏ lẻ. Đây cũng là cách mà nhiều quốc gia đã áp dụng để hài hòa giữa thu ngân sách và khuyến khích khởi sự kinh doanh.

Lời kết

Một chính sách thuế được lòng dân là chính sách xuất phát từ đời sống của người dân. Khi hơn 5 triệu hộ kinh doanh, một lực lượng quan trọng đóng góp cho nền kinh tế, được tạo điều kiện phát triển lành mạnh, ổn định, thì đó cũng chính là nền tảng để củng cố niềm tin xã hội và tăng sức bật cho tăng trưởng. Ngưỡng 600 triệu đồng không chỉ là con số kỹ thuật, mà là thông điệp về sự đồng hành của Nhà nước với người dân trên hành trình hồi phục và phát triển kinh tế.

Vì vậy, có thể khẳng định rằng việc tiếp tục điều chỉnh lên mức 600 triệu đồng/năm không chỉ hợp lý, khả thi mà còn thể hiện tầm nhìn dài hạn. Một quyết sách đúng ở thời điểm này sẽ tạo ra hiệu quả lớn trong nhiều năm tới bảo đảm nguồn thu bền vững cho ngân sách, đồng thời nuôi dưỡng sức sống của khu vực kinh tế hộ kinh doanh, một bộ phận không thể thiếu trong cấu trúc kinh tế quốc gia.

Tô Văn Trường

____________

(*) Đề xuất này được Bộ Tài chính trình lãnh đạo Chính phủ trong văn bản báo cáo về tiếp thu, giải trình ý kiến thẩm tra, ý kiến của đại biểu về dự án Luật Thuế thu nhập cá nhân (sửa đổi).