Biển chết và trách nhiệm cộng đồng của những nhà khoa học trẻ

11:11 | Thứ bảy, 04/03/2017 0

Vào thời gian đầu xảy ra thảm họa cá chết Formosa, và trong tâm điểm người dân cả nước đòi hỏi quyền được minh bạch thông tin, cũng đồng thời xuất hiện lời kêu gọi của những nhà khoa học trẻ trong và ngoài nước cần có đánh giá khoa học độc lập về môi trường biển miền Trung. Dự án Phân tích độc lập ô nhiễm biển miền Trung ra đời, tập trung vào việc lấy mẫu, phân tích và xử lý dữ liệu, đánh giá chất lượng nước biển, trầm tích và sinh vật bám đáy.

Nhóm nghiên cứu tiến hành lấy mẫu hải sản ở khu vực biển ô nhiễm vào tháng 7.2016

Rất nhiều chuyên gia, nghiên cứu sinh về hóa học, phân tích môi trường, xử lý môi trường và độc học môi trường vào cuộc. Họ làm việc ở nhiều cơ quan nghiên cứu trong, ngoài nước, có thể kể Đại học Khoa học Tự nhiên Hà Nội, Viện Hải dương học, Đại học Khoa học Huế, Đại học Princeton, Đại học California, Đại học Arizona, Viện Scripps, Đại học Washington (Mỹ), Đại học quốc gia Chonnam, Đại học UMT (Malaysia), Đại học Tohoku (Nhật). Dự án cũng nhận được sự hỗ trợ của rất nhiều tình nguyện viên. Và cũng gần như ngay lập tức, cộng đồng trong, ngoài nước lẫn người trong cuộc đã đóng góp “nóng hổi” được 18.630 USD cho hoạt động - thông qua việc gây quỹ cộng đồng do Trần Việt Hùng, sinh viên Đại học Denison, Mỹ và nhiều bạn trẻ khác phụ trách.

Những kết quả khoa học đối chứng

Đảm bảo tính khoa học là yếu tố quan trọng nhất của dự án. “Chúng tôi đã cố gắng hết sức để có được những kết quả đáng tin cậy nhất”, Phan Vũ Xuân Hùng, nghiên cứu sinh sau tiến sĩ (postdoc) ngành hóa vật liệu, Đại học California, Santa Barbara - Mỹ, đại diện nhóm nghiên cứu độc lập, cho biết. Mỗi mẫu đều được phân tích lặp lại ở 3 trung tâm khác nhau, trong đó có Trung tâm Chế biến khoáng sản và chất thải môi trường (CNU) ở Đại học Quốc gia Chonnam, Hàn Quốc.

Sau bốn đợt lấy mẫu các vùng biển từ Hà Tĩnh đến Quảng Nam từ tháng 5 đến tháng 9.2016, các kết quả phân tích chi tiết được công bố. TS. Phan Vũ Xuân Hùng cho hay, kết quả phân tích kim loại nặng từ 181 mẫu nước, 65 mẫu trầm tích và 15 mẫu hải sản cho thấy: mẫu nước, mẫu trầm tích và mẫu hải sản không bị nhiễm kim loại nặng có độc tố cao. Kết quả này phù hợp với kết luận về nguyên nhân cá chết của Bộ Tài nguyên - Môi trường công bố tháng 8.2016: việc xả thải hợp chất của sắt ra môi trường biển làm giảm đột ngột hàm lượng oxy trong nước biển dẫn đến thảm họa cá chết dọc bờ biển từ Hà Tĩnh đến Thừa Thiên - Huế.

Môi trường biển luôn biến động phức tạp, thì vẫn luôn cần những kết quả khoa học độc lập so sánh, đối chiếu. Kết quả từ nhiều nhóm nghiên cứu khác nhau sẽ cung cấp bức tranh khách quan và có tính thống kê cao hơn về hiện trạng ô nhiễm.

Ở một góc độ khác trong đánh giá môi trường biển, theo nhóm nghiên cứu, những sinh vật đáy rất nhạy cảm với các biến đổi môi trường, vì vậy chúng được chọn làm sinh vật chỉ thị trong đánh giá định tính về môi trường. Hai lần phân tích cho thấy, nhiều vùng biển có số lượng và sự đa dạng của sinh vật đáy rất nghèo nàn, chứng tỏ hệ sinh thái biển khu vực này đã bị tổn thương. Theo đánh giá của nhóm, nguyên nhân của hiện tượng này cũng như ảnh hưởng cụ thể đến sức khỏe con người cần được nghiên cứu thêm.

Kết quả phân tích và khảo sát cũng cho thấy, thời gian hồi phục của hải sản ở vùng biển bị ô nhiễm (gần bờ và ven bờ) là khá lâu, mất 2-5 năm để có thể hồi phục tương đối, còn khôi phục hoàn toàn thì phải mất 10-15 năm, với điều kiện không có thêm nguồn ô nhiễm thải ra biển. Vì vậy cần nghiên cứu kỹ hơn về thời gian phục hồi của hải sản, để giúp ngư dân có kế hoạch chuyển đổi nghề, ổn định cuộc sống.

Đưa khoa học vào đời sống cộng đồng

Cho biết hiện chỉ mới tập trung phân tích kim loại trong mẫu hải sản, chất hữu cơ bền trong mẫu hải sản và trầm tích, và sinh vật đáy, TS. Xuân Hùng cho biết thời gian tới nhóm sẽ hợp tác thêm với các nhà khoa học có chuyên môn để đánh giá rủi ro môi trường một cách hệ thống hơn từ tất cả số liệu nhóm đang có. Đồng thời, nhóm tiếp tục làm công tác giám sát độc lập môi trường biển miền Trung, nhằm bảo đảm biển sạch nhất có thể trong quá trình phục hồi, và để cảnh báo những thảm họa môi trường có thể xảy ra.

Tuy nhiên để duy trì được, nhóm những nhà khoa học trẻ dự định viết đề tài khoa học để tìm hỗ trợ từ các tổ chức phi chính phủ, doanh nghiệp. “Thời gian qua, vì kinh phí không đủ nên nhóm đã được nhiều phòng lab hỗ trợ phân tích mẫu miễn phí, như CNU là một ví dụ...”, TS. Hùng bộc bạch.

Trần Việt Hùng, sinh viên Đại học Denison, Mỹ cùng nhiều bạn trẻ phát động quyên góp cho dự án nghiên cứu độc lập môi trường biển miền Trung

Những người khoa học trẻ này trăn trở: trong chuyện này, người làm phân tích tốt và đưa ra kết quả khoa học nhất vẫn là Nhà nước, vì Nhà nước có tiềm lực, có thể đi lấy mẫu bất cứ chỗ nào, có rất nhiều dữ liệu có sẵn... Tuy nhiên, về bản chất khoa học, môi trường biển luôn biến động phức tạp, thì vẫn luôn cần những kết quả khoa học độc lập so sánh, đối chiếu. Kết quả từ nhiều nhóm nghiên cứu khác nhau sẽ cung cấp bức tranh khách quan và có tính thống kê cao hơn về hiện trạng ô nhiễm. Một kết quả độc lập sẽ giúp người dân và giới chuyên môn có thêm cơ sở đối chứng và có những nhận định phù hợp hơn.

Nói về việc làm của nhóm những người làm khoa học trẻ này, GS. Trần Tam, chuyên gia chế biến và thu hồi kim loại từ khoáng sản và chất thải công nghiệp, Đại học Quốc gia Chonnam, một trong những cố vấn chính của nhóm, nhận định: “Nhóm có nhiều bạn trẻ có tâm huyết, và cách giải thích của kết quả phân tích - mặc dù có thể không đồng nhất từ nhiều lab khác nhau - là đúng”.

“Đây như là một trách nhiệm dân sự, cộng đồng?” - nhóm nghiên cứu bộc bạch rằng, đó chỉ là một phần. Một điều khác, khi trong đời sống xảy ra những vấn đề như Formosa Hà Tĩnh, thì việc bắt tay vào nghiên cứu độc lập như là một “bản năng” của người làm khoa học, đi tìm câu trả lời cho những câu hỏi “tại sao” trong đầu họ. Đó là một “nếp sống” bình thường của khoa học thế giới; rất nhiều nhà khoa học tham gia dự án cộng đồng, dùng kiến thức họ có được để giúp cộng đồng...

Lê Quỳnh

Ảnh: CTV

» Quyền khởi kiện dân sự cần được tôn trọng

» Xem xét kỷ luật các cá nhân sai phạm liên quan đến vụ Formosa Hà Tĩnh

Xuất hiện dải nước màu đỏ dài 50 m ở biển Vũng Áng

» Ký thỏa thuận đầu tư Dự án BOT Nhà máy Nhiệt điện Vũng Áng 2

» Những thợ lặn biển ở KCN Formosa bây giờ ra sao?

» Công an làm việc về vụ Formosa gây ra sự cố môi trường

» Nhà máy thép Formosa Vũng Áng “hoãn ngày vận hành”

» Đoàn liên ngành kết thúc kiểm tra tại Formosa Vũng Áng

» Vì sao Bộ TN&MT không đưa Formosa vào 10 sự kiện của năm?

» Quốc hội thành lập đoàn giám sát hỗ trợ thiệt hại do Formosa