Thảm họa Formosa: Từ cảnh báo di dân đến đề xuất ngừng hoạt động

Người dân các vùng biển miền Trung lao đao vì cá chết hàng loạt. Ảnh: NLĐ

Có di dân sau thảm họa Formosa?

Sau khi tìm ra nguyên nhân và thủ phạm gây ra thảm họa cá chết 4 tỉnh miền Trung vừa qua, nhiều ý kiến chuyên gia đã đặt vấn đề: việc Formosa cam kết bồi thường thiệt hại sau thảm họa môi trường chưa tương xứng với những tổn thất về môi trường, kinh tế, mà họ đã gây ra.

Trả lời Petrotimes về vấn đề trên, Trung tướng Nguyễn Quốc Thước, nguyên Tư lệnh Quân khu 4, Đại biểu Quốc hội khóa XIII, XI, X viện dẫn: VN đã phải mất rất nhiều năm, hao tốn nhiều tiền của mới xử lý được những độc tố tồn dư trong đất do bị nhiễm chất độc hóa học bởi Mỹ trong chiến tranh.

Môi trường biển bị ô nhiễm trên diện tích hàng km2 thì việc xử lý lại càng khó khăn hơn. Vì vậy, chính Formosa phải có trách nhiệm (tài chính, nhân lực) trong việc khắc phục thảm họa môi trường này.

Đồng quan điểm, TS.LS Hoàng Ngọc Giao, Viện trưởng Viện Nghiên cứu chính sách và pháp luật (trực thuộc Liên hiệp các Hội Khoa học Kỹ thuật Việt Nam) cảnh báo thêm: nếu cơ quan có thẩm quyền không đáp ứng các điều kiện về môi sinh, kinh tế, an sinh xã hội tại các khu vực bị ảnh hưởng bởi thảm họa, rất có thể sẽ xảy ra tình trạng di dân ồ ạt, khó kiểm soát.

Theo ông Giao, thực tế có thể thấy, việc kinh doanh, buôn bán, du lịch... tại các khu vực đã bị ảnh hưởng, thiệt hại bởi thảm họa cá chết đã hiện hữu.

Ngư dân nhiều đời nay sống bằng nghề đi biển, lấy thuyền làm nhà, cá làm thức ăn. Vậy chuyện gì sẽ xảy ra nếu biển tại các khu vực bị ô nhiễm không còn hải sản?

Các thiết bị, ngư cụ, kinh nghiệm đánh bắt xa bờ của ngư dân còn còn hạn chế, nếu không đánh bắt cá thì họ sẽ sống bằng gì?

Chưa kể, theo ông Giao, vấn đề an ninh, quốc phòng, chủ quyền biển đảo có thể bị ảnh hưởng nếu hiện tượng di dân xảy ra.

Khi đó, rất có thể kẻ xấu sẽ lợi dụng cơ hội để thực hiện âm mưu bành trướng.

Vì vậy, Trung tướng Nguyễn Quốc Thước cho rằng, việc cấp gạo hỗ trợ, đào tạo lao động xuất khẩu cho người dân tại những vùng bị ảnh hưởng chỉ đáp ứng vấn đề an sinh tạm thời.

Vấn đề cần quan tâm nhất hiện nay là đảm bảo kế sinh nhai lâu dài của người dân tại các khu vực xảy ra thảm họa. Và cần đảm bảo phát triển kinh tế tại những khu vực bị ảnh hưởng phải gắn với gắn với vấn đề an ninh, quốc phòng.

Còn theo ông Giao, rất cần kế hoạch khẩn cấp đánh giá thiệt hại môi trường biển, khôi phục vùng biển bị ảnh hưởng, để tái lập cơ hội làm ăn, sinh sống của bà con. “Tất cả phải gắn với trách nhiệm của Formosa”, TS.LS Giao khẳng định thêm.

Đồng thời, việc chuyển đổi nghề nghiệp cho bà con tại các vùng bị ảnh hưởng cũng cần có kế hoạch và lộ trình thực hiện. Và cần tính đến phương án thu hút đầu tư, phát triển kinh tế, tạo việc làm cho người dân tại khu vực bị ảnh hưởng bởi thảm họa,...

Gánh nặng thất nghiệp và lo sợ Formosa tái ô nhiễm

Trả lời VOV mới đây, ông Phan Ngọc Duy, Chủ tịch UBND huyện Quảng Trạch cho biết, thảm họa Formosa đã gây ảnh hưởng nghiêm trọng và sâu rộng đến đời sống, tâm lý của từng người dân ở địa phương. Với hơn 8.600 nhân khẩu toàn xã, trong đó có đến 90% lao động gắn với nghề biển hoặc các dịch vụ liên quan khai thác hải sản, theo ông Duy, hiện số người không có việc làm đang ngày càng tăng bởi ngư dân chưa thể ra khơi, chị em phụ nữ không buôn bán, chạy chợ.

Tuy nhiên, việc giải quyết việc làm cho số lao động trên đang gặp khó khăn. Là xã độc canh về nghề ngư nghiệp và buôn bán nhỏ, nên việc chuyển đổi nghề khó có thể thực hiện được vì đối tượng đánh bắt gần bờ cơ bản là những người tuổi cao, sức khỏe yếu, tiềm lực kinh tế khó khăn, hơn nữa đây là nghề truyền thống từ bao đời để lại. Đối với các hộ buôn bán, thu mua hải sản lại càng khó khăn hơn.

Thuyền thu mua, đánh bắt cá xa bờ đang ban hàng cho các cơ sở thu mua cá tại cảng cá Sông Gianh, Quảng Bình ngày 5/7. Theo các cơ sở thu mua tại đây, cá này chỉ thu mua về làm thức ăn chăn nuôi, người không ăn - Ảnh: Kimdung

Tại buổi đối thoại của lãnh đạo xã Cảnh Dương với người dân sau khi công bố nguyên nhân và thủ phạm gây ra cá chết vào ngày 4.7 vừa qua, theo báo Thời Đại, đã có 7 nhóm ý kiến được ngư dân Cảnh Dương nêu ra, như yêu cầu khám sức khoẻ, xác định thời hạn khắc phục môi trường, giải pháp hỗ trợ ngư dân về lãi vay ngân hàng cho các hộ khai thác, chế biến, dịch vụ hậu cần nghề cá và các nghề có liên quan,...

Đáng chú ý là việc ngư dân từ chối không nhận tiền đền bù, hỗ trợ thiệt hại từ Formosa. "Các ý kiến cho rằng nếu như Công ty Formosa hỗ trợ cho nhân dân thì không lấy tiền hỗ trợ. Vì nếu lấy hỗ trợ là tiếp tay cho công ty", văn bản đối thoại của UBND xã Cảnh Dương gửi lãnh đạo huyện Quảng Trạch nêu rõ.

Buổi đối thoại với khoảng 120 người dân tham gia này, cũng đã có nhiều đề xuất ngừng hoạt động đối với Formosa, vì cho rằng sợ sự cố gây ô nhiễm như vừa qua sẽ tiếp tục tái diễn!

Theo ông Ngọc Duy, hiện nay, điều mà ngư dân cần nhất là môi trường biển sạch và sinh kế lâu dài để đảm bảo cuộc sống thường ngày.

Con voi “lọt” lỗ kim

Nỗi lo Formosa tái ô nhiễm không phải là không có cơ sở.

Trao đổi với báo Thanh Niên, nhiều chuyên gia đã cho rằng việc để cơ quan cấp tỉnh giám sát một dự án lớn như Formosa là một sơ hở. Ngay cả trong trường hợp Sở TN&MT Hà Tĩnh có kết nối hệ thống quan trắc tự động của Formosa thì tác động cảnh báo của hệ thống này cũng thấp vì hệ thống này chỉ phản ánh được các chỉ tiêu đơn giản, không phát hiện được những mối nguy hại trong nước thải (theo Giấy phép xả thải do Bộ TN&MT cấp, Formosa chỉ phải quan trắc tự động 6 thông số gồm nhiệt độ, lưu lượng thải, pH, COD, SS và tổng Nitơ). Trong khi đó, nước thải từ tổ hợp nhà máy luyện gang thép, đặc biệt là nước thải luyện cốc rất nguy hại với hàm lượng phenol, xyanua (hai độc tố gây ra hiện tượng cá chết) có thể vượt mức cho phép hàng nghìn lần.

Việc để cho cơ quan cấp tỉnh giám sát hoạt động xả thải cũng là không nên, vì với các chỉ tiêu quan trắc quan trọng như phenol, xyanua, Fe, Zn, thiết bị phòng thí nghiệm tỉnh khó mà phân tích được hoặc nếu phân tích được cũng cho sai số rất lớn.

Chuyên gia xử lý nước thải Đào Nhật Đình cho biết, từ kinh nghiệm làm việc thực tế của mình, ông thấy sai số trong các phân tích của các địa phương có thể đến hàng chục lần so với các viện nghiên cứu.

Việc giám sát Formosa cần có đầy đủ thiết bị hiện đại kinh nghiệm. Việc báo cáo phải được thực hiện hàng ngày, tuần, tháng cho cơ quan chức năng cũng như Formosa nắm tình hình và kịp thời khắc phục khi phát hiện bất thường.

Theo GS Đặng Hùng Võ, nguyên Thứ trưởng Bộ Tài nguyên môi trường (TNMT), sự cố môi trường miền Trung vừa qua cho thấy, việc giám sát xả thải của Việt Nam là khá yếu. Chúng ta thiếu sự giám sát của một bên thứ 3 như người dân và các tổ chức dân sự.

Đó là chưa kể lo ngại về quan điểm “đá nhau” của các lãnh đạo cùng một bộ TNMT về ống xả thải ngầm của Formosa: hợp pháp hay trái phép? Đến nay, vấn đề này vẫn chưa ngả ngũ!

 Cần tạo điều kiện dân khởi kiện Formosa

Cho rằng vụ việc bồi thường của Formosa chưa thể kết thúc, trao đổi với Petrotimes, TS.LS Hoàng Ngọc Giao phân tích: Chính phủ đã được xem là cầu nối giữa các bên trong cuộc đấu tranh pháp lý. Vậy thì, ông Giao đặt vấn đề: "vấn đề là phải làm rõ số tiền Formosa bỏ ra đã đủ căn cứ pháp lý để coi là khoản tiền bồi thường hay chưa? Các nội dung liên quan tới khoản bồi thường đó phải được làm rõ để người dân được biết.”

TS.LS Giao cũng kiến nghị: “Căn cứ vào kết quả điều tra, cơ quan cảnh sát điều tra cần thiết phải ra quyết định khởi tố vụ án hình sự về thảm họa môi trường do Formosa gây nên.

Chính phủ nên tạo điều kiện cho các tổ chức xã hội, người dân dưới sự hỗ trợ của các luật sư, thực hiện khởi kiện dân sự Formosa để đòi bồi thường. Căn cứ để đòi bồi thường sẽ hỗ trợ cho việc khởi kiện Formosa ra tòa. Số tiền bồi thường đó phải căn cứ vào quyết định của tòa án.

Bên cạnh đó, Chính phủ cũng nên đưa ra mức phạt cụ thể đối với thảm họa môi trường do Formosa gây ra.

PV (tổng hợp từ Petrotimes, VOV, Thời Đại, Thanh Niên)

» Vân Lâm: Thủ phủ Formosa, tâm điểm của ung thư

» Công an làm việc về vụ Formosa gây ra sự cố môi trường

» Vân Lâm: Thủ phủ Formosa, tâm điểm của ung thư

» Vụ cá chết hàng loạt: Dân miền Trung cần khởi kiện Formosa đòi bồi thường thiệt hại

» Thảm họa Formosa: đã làm được gì và còn phải làm gì?

» Hậu sự cố Formosa: “phải rà soát lại tất cả dự án tại Việt Nam”

» Một vài suy nghĩ sau khi Formosa nhận lỗi gây sự cố môi trường miền Trung

» Bốn bài học rút ra từ thảm họa môi trường Formosa

» Từ cá chết Vũng Áng đến Formosa: Nhìn lại quy hoạch môi trường