“Tim tan vỡ” bởi stress kinh niên

Một phần cơ tim đột nhiên yếu đi

Takotsubo là một loại bệnh thương tổn cơ tim không do thiếu máu, được đặc trưng bởi một phần của cơ tim đột nhiên yếu đi, với các kích thước khởi phát chủ yếu được cho là do stress: mất người thân đột ngột, phá sản, các biến cố lớn xảy ra trong cuộc sống, lo âu căng thẳng quá mức kéo dài... Cũng vì vậy, bệnh cơ tim Takotsubo còn được gọi là “hội chứng tim tan vỡ”. Khi chụp buồng thất trái có cản quang, ở thì tâm thu (thời điểm cơ tim co lại) có hình ảnh mỏm thất trái giãn to nhưng thắt lại ở phần đáy, hình ảnh trông giống chiếc lọ bẫy bạch tuộc tại Nhật nên được gọi là Takotsubo.

Năm 1980, những ca Takotsubo đầu tiên ở Nhật đã được mô tả dưới chẩn đoán bệnh lý suy tim sau stress. Tiếp theo, loại hình bệnh lý này lần lượt được phát hiện ở nhiều quốc gia khác và năm 2001, các nhà nghiên cứu Nhật Bản đã chính thức đưa ra tên gọi phổ biến cho tới nay “hội chứng phình mỏm tim thoáng qua” hay “hội chứng phình mỏm thất trái thoáng qua” (hội chứng đã được mô tả và đăng tải trên tạp chí New England Journal of Medicine năm 2005).

Phụ nữ dễ bị “tim tan vỡ”

Bệnh cơ tim Takotsubo gặp với tần suất từ 1,2-2,2% dân số Nhật Bản và 2-3% ở các nước phương Tây. Bệnh chiếm 90% ở nữ, đặc biệt là nữ trên 50 tuổi và tập trung chủ yếu ở nhóm tuổi 58-75; nhất là giai đoạn suy giảm nội tiết tố, bệnh nhân có tiền căn trầm cảm, bị bạo hành trong gia đình, gặp cú sốc chia tay, mất người thân, tình yêu tan vỡ, mắc bệnh hiểm nghèo... Khi đó những hormone căng thẳng phóng thích nhiều làm tim hoạt động quá mức, gây phì đại vùng thất trái, tim suy giảm chức năng nhanh chóng, có thể gây tử vong. Tùy mỗi người sẽ có những mức độ biểu hiện nặng, nhẹ khác nhau. Lứa tuổi dưới 50 chỉ chiếm khoảng 3% số bệnh nhân.

Hiện nay cơ chế gây bệnh Takotsubo vẫn chưa được hiểu biết đầy đủ. Tuy nhiên có một vài giả thiết đưa ra để lý giải căn nguyên gây bệnh như bất thường về giải phẫu nhánh xuống trước trái của động mạch vành trái - là động mạch nuôi thành trước tâm thất trái và mỏm tim; co thắt một số nhánh của động mạch vành dẫn đến thiếu máu cơ tim; dày giữa thành thất trái gây tắc nghẽn; do Parvovirus, virus B19... và đặc biệt là trong tất cả các trường hợp có sự đáp ứng bất thường của cơ tim đối với các chất catecholamines (adrenaline, noradrenaline) được giải phóng nhiều khi bị stress.

Đã có nhiều quan điểm cho rằng cơ chế bệnh sinh là do tăng quá mức catecholamines, gây rối loạn chức năng thất trái thoáng qua do rối loạn hay co các vi mạch. Tuy nhiên, không biết tại sao rối loạn này chỉ hay gặp ở nữ hoặc tại sao chỉ có mỏm thất trái chịu ảnh hưởng. Sự liên quan của bệnh với stress gợi ý cơ chế rối loạn hoặc co thắt vi mạch lan tỏa do catecholamines, gây nên tình trạng cơ tim ngủ đông hay do độc tính trực tiếp của catecholamines lên cơ tim.

Biểu hiện đặc trưng của bệnh cơ tim Takotsubo là các triệu chứng suy tim khởi phát đột ngột, cộng với các dấu hiệu của điện tim giống như nhồi máu cơ tim thành trước. Bệnh nhân đột nhiên thấy đau ngực trái, nhịp tim nhanh, đánh trống ngực, khó thở khi gắng sức. Các triệu chứng này cộng với hình ảnh điện tim và xét nghiệm có tăng nhẹ một số chất như CKMB, Troponin I... khiến bệnh cảnh lâm sàng giống như nhồi máu cơ tim cấp. Chẩn đoán xác định bệnh dựa vào siêu âm tim hoặc chụp buồng thất trái tim có cản quang sẽ thấy hình ảnh đặc trưng của bệnh cơ tim Takotsubo.

Điều trị và phòng bệnh

Bệnh Takotsubo diễn tiến cấp tính nhưng may mắn là cơ hội hồi phục cao, nếu được điều trị kịp thời tim có thể trở về bình thường. Tuy nhiên sau này nếu không giải quyết được stress hoặc gặp biến cố khác thì có khả năng tái phát.

Khi bị bệnh cơ tim Takotsubo, người bệnh phải được theo dõi tại các cơ sở y tế đáng tin cậy. Điều trị bệnh bao gồm các phương pháp điều trị suy tim nói chung, theo dõi và xử trí các loạn nhịp tim nếu có. Biến chứng cấp của bệnh cơ tim Takotsubo gồm rối loạn nhịp, phù phổi cấp và sốc tim. Tỷ lệ tử vong trong bệnh viện lên tới 8%. Tỷ lệ đột tử muộn và tái phát gặp ở một số bệnh nhân. Bệnh nhân sống được qua giai đoạn cấp thường có chức năng thất trái hồi phục điển hình trong vòng 1 đến 4 tuần. Tiên lượng bệnh cơ tim Takotsubo tương đối tốt. Đại đa số các ca hồi phục nhanh sau vài ngày, vài tuần điều trị mà không để lại di chứng gì đặc biệt.

Không có dự phòng đặc biệt nào cho việc phòng bệnh, ngoài các biện pháp như: tránh stress thể chất hoặc tinh thần, điều trị tốt các bệnh lý sẵn có: hen phế quản, tiểu đường, bệnh phổi mạn tính; hạn chế rượu bia, không hút thuốc lá; thay đổi lối sống theo hướng tích cực, lạc quan; tránh thừa cân béo phì, tránh mỡ trong máu... Mỗi người cần chủ động giữ cho trái tim mình khỏe mạnh. Khi có cú sốc tinh thần phải giữ được sự vững vàng, cần tìm đến chuyên gia tâm lý để được điều trị, giải tỏa kịp thời để lấy lại thăng bằng trong cuộc sống.

GS-TS-BS. Lê Ngọc Thành - Chủ tịch Hội Phẫu thuật tim mạch và lồng ngực Việt Nam; Giám đốc Bệnh viện E trung ương