Vụ kiện Biển Đông: Tòa Trọng tài sẽ phán quyết 7/15 vấn đề

TS Trần Thăng Long tham dự hội thảo quốc tế về vấn đề tranh chấp Biển Đông. Ảnh: TL

Tòa phân xử vụ kiện Philippines - Trung Quốc là Tòa nào?

Tòa Trọng tài thường trực (Permanent Court of Arbitration – PCA) được thành lập vào năm 1899 trên cơ sở Công ước La Haye giải quyết hòa bình các tranh chấp quốc tế (Công ước La Haye).

Tòa Trọng tài La Haye không hoàn toàn thường trực mà chỉ có một danh sách các trọng tài viên do các quốc gia đề cử có nhiệm kỳ không quá sáu năm. Tòa có thẩm quyền giải quyết các tranh chấp quốc tế đối với nhiều lĩnh vực như về đầu tư quốc tế, phân định biên giới biển, hoặc tranh chấp liên quan đến việc giải thích và áp dụng luật biển (như trong trường hợp của Philippines kiện Trung Quốc). Tòa không giải quyết những yêu cầu phân xử liên quan đến chủ quyền lãnh thổ, như việc tuyên bố lãnh thổ tranh chấp thuộc về quốc gia nào.

Bên cạnh những vụ việc được các bên trực tiếp đưa đến yêu cầu Tòa giải quyết, các bên là quốc gia trong một vụ tranh chấp có thể nhờ Tòa đóng vai trò như cơ quan đăng ký (registry). Đây là trường hợp của vụ kiện Trọng tài Philippines – Trung Quốc.

Cụ thể, Tòa Trọng tài trong vụ kiện Philippines – Trung Quốc không phải là Tòa PCA như hầu hết báo chí vẫn thường gọi. Chính xác hơn, đây là một Tòa Trọng tài cụ thể thành lập theo Phụ lục VII của UNCLOS.

Philippines không đưa vụ kiện ra PCA để nhờ cơ quan này thành lập Hội đồng Trọng tài để phân xử mà chỉ “mượn” PCA làm cơ quan đăng ký và tiến hành các thủ tục cho vụ kiện. Các thẩm phán được bầu chọn theo đúng quy định tại Phụ lục số VII của UNCLOS, bao gồm thẩm phán do Philippines chọn và thẩm phán do Chánh án Tòa án Luật biển (ITLOS) chỉ định do phía Trung Quốc không tham gia và không lựa chọn trọng tài viên.

Như vậy, PCA có vai trò là ban thư ký cho Tòa Trọng tài trong vụ việc cụ thể nói trên mà không phải là cơ quan phân xử. Công việc này là của Hội đồng Trọng tài (Tribunal) thành lập theo Phụ lục số VII của UNCLOS và Hội đồng này sẽ ra phán quyết của vụ kiện vào ngày 12.7.2016.

Cần nhấn mạnh rằng PCA là một tổ chức liên chính phủ, tự nó không phải là một Tòa và vì thế không có quyền ra các phán quyết trực tiếp.

Như sẽ phân tích ở dưới đây, Tòa Trọng tài này sẽ không phân xử bất cứ yêu sách nào liên quan đến chủ quyền, cho dù vấn đề đường lưỡi bò của Trung Quốc có thể ít nhiều liên quan đến vấn đề chủ quyền nhưng chỉ là gián tiếp. Phán quyết của Tòa Trọng tài không đi đến kết quả phân định các thực thể trên biển Đông hiện đang có tranh chấp thuộc về ai mà chỉ giải quyết vấn đề quy chế pháp lý của chúng như thế nào theo UNCLOS và việc giải thích, áp dụng các quy định của UNCLOS ra sao.

Một phiên tố tụng ở PCA hồi tháng 7/2015, ghế bị cáo bỏ trống ở bên phải. Ảnh: pcacases.com

Tổng quan về vụ kiện Trọng tài Philippines – Trung Quốc

Ngày 22.1.2013 Philippines nộp bản Thông báo và Tuyên bố khởi kiện để khởi kiện Trung Quốc trước Toà Trọng tài về “Thẩm quyền trên các vùng biển của Philippines đối với Biển Tây Philippines” theo các quy định của Phụ lục VII Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển, căn cứ vào các Điều 286 và 287 Công ước và theo Điều 1 Phụ lục số VII của Công ước (sau đây sẽ gọi tắt là Tòa).

Trong Tuyên bố này, Philippines đã đưa ra 13 điểm nội dung yêu cầu Toà Trọng tài xem xét liên quan đến một loạt các vấn đề pháp lý khác nhau trên Biển Đông. Tòa bao gồm 5 trọng tài viên là: Thẩm phán Thomas A. Mensah người Ghana đóng vai trò Chủ tịch của Tòa; Thẩm phán Jean-Pierre Cot người Pháp; Thẩm phán Stanislaw Pawlak người Ba Lan; Giáo sư Alfred H. A. Soons người Hà Lan, và Thẩm phán Rudiger Wolfrum người Đức.

Ngày 19.2.2013, Trung Quốc gửi Công hàm về “Quan điểm của Trung Quốc đối với các vấn đề ở Biển Nam Trung Hoa”, khẳng định nước này từ chối tham gia vụ kiện và trả lại bản Thông báo của Philippines.

Toà Trọng tài Thường trực (PCA) đã được chọn làm Ban thư ký cho Tòa trọng tài trong vụ kiện này.

Tòa Trọng tài căn cứ Điều 9 Phụ lục VII UNCLOS khẳng định rằng việc một bên từ chối xuất hiện trước Toà Trọng tài không trở thành rào cản để vụ việc được tiếp tục. Tòa đã yêu cầu Philippines nộp Bản tranh tụng trước ngày 30.3.2014, trình bày “tất cả các vấn đề”, bao gồm vấn đề khả năng thụ lý các yêu sách của Philippines, thẩm quyền của tòa, và các vấn đề thực chất của vụ tranh chấp. Đồng thời Toà cũng cho phép Trung Quốc với tư cách là bị đơn của vụ kiện đệ trình Bản Phản biện của mình nhằm phản bác lại các lập luận do Philippines chậm nhất là ngày 15.12.2014.

Ngày 30.3.2014, Philippines đã đệ trình Bản Tranh tụng của mình lên Toà, ngoài các cấu trúc địa lý được nêu trong Bản Khởi kiện ngày 22.01.2013, Philippines đã bổ sung đảo Ba Bình (Itu Aba) trong Bản Tranh tụng của mình. Đài Loan sau đó cũng đã đáp lại bằng việc ra Bản Tuyên bố của mình về yêu sách và quy chế pháp lý của Itu Aba.

Ngày 05.12.2014, Việt Nam cũng đã đệ trình một bản Tuyên bố lên Tòa. Tuyên bố này đã thể hiện quan điểm của Việt Nam, trong đó khẳng định công nhận Toà Trọng tài có thẩm quyền để xét xử vụ việc, yêu cầu Toà cân nhắc đến các quyền và lợi ích hợp pháp của Việt Nam và nêu rõ quan điểm đường chín đoạn của Trung Quốc không có cơ sở pháp lý. Mục đích của tuyên bố này là nhằm lưu ý Toà về quyền lợi của một nước thứ ba có thể bị ảnh hưởng bởi phán quyết của Toà. Philippines đã đưa Tuyên bố của Việt Nam vào Phụ lục số 468 trong lập luận bổ sung của nước này.

Tiếp theo, ngày 11.6.2015, 26.6.2015 và 29.6.2015, Malaysia, Nhật Bản, Việt Nam và Indonesia đã đề nghị tham dự với tư cách quan sát viên và được Tòa chấp nhận. Ngày 07.12.2014, mặc dù khẳng định không tham gia vào vụ kiện, Trung Quốc đã đưa ra “Tuyên bố về Lập trường của Trung Quốc đối với vụ kiện mà Philippines khởi xướng trước Toà Trọng tài”.

Tòa Trọng tài tuyên bố họ có thẩm quyền phân xử đối với 7/15 vấn đề trong vụ Philippines kiện Trung Quốc về Biển Đông. Ảnh: CSIS

Nội dung của Bản Tuyên bố Lập trường này là nhằm đưa ra các luận điểm nhằm bác bỏ thẩm quyền của Toà Trọng tài, dựa trên quan điểm chủ đạo rằng bản chất của vụ kiện là về vấn đề chủ quyền đối với một số cấu trúc địa lý trên Biển Đông, không thuộc phạm vi điều chỉnh của UNCLOS; hai nước đã ràng buộc với nhau về nghĩa vụ giải quyết tranh chấp thông qua đàm phán và vấn đề khởi kiện của phía Philippines nằm trong phạm vi Tuyên bố loại trừ tất cả các tranh chấp về phân định biển ra khỏi thẩm quyền bắt buộc của Toà Trọng tài do Trung Quốc đưa ra năm 2006.

Từ ngày 7 – 14.7.2015, Toà Trọng tài đã tổ chức phiên điều trần về thẩm quyền và khả năng thụ lý vụ việc tại La Haye, Hà Lan. Tòa đã lắng nghe ý kiến và tiến hành đặt câu hỏi về thẩm quyền của Toà Trọng tài cho các thành viên và luật sư của phái đoàn Philippines.

Toà Trọng tài cho phép Philippines đến ngày 23.7.2015 để trả lời bằng văn bản các câu hỏi mà Toà đặt ra cho bên nguyên đơn. Đồng thời, Toà Trọng tài cũng quyết định cho phép Trung Quốc đến ngày 27.8.2015 để đưa ra bình luận và ý kiến của mình bằng văn bản đối với các vấn đề đã được trình bày trong Phiên điều trần.

Ngày 29.10.2015, Tòa đã thông báo chính thức về việc phán quyết cuối cùng sẽ được công bố chính thức vào ngày 12.7.2016. Trên cơ sở 15 yêu sách của Philippines, theo Phán quyết về Thẩm quyền và Khả năng thụ lý ngày 29.10.2015, Tòa Trọng tài đã tuyên bố họ có thẩm quyền phân xử đối với 7/15 vấn đề (bao gồm các nội dung số 3, 4, 6, 7, 10, 11 và 13). Đối với 8 nội dung còn lại, Tòa chưa ra quyết định về thẩm quyền vì cho rằng cần phải xét đến vấn đề “nội dung”.

Những vấn đề nào Tòa Trọng tài tuyên bố có thẩm quyền phân xử?

Tòa Trọng tài tuyên bố có thẩm quyền phân xử đối với các vấn đề cụ thể sau đây:

3. Scarborough không phát sinh vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) hoặc thềm lục địa

4. Vành Khăn, Cỏ Mây và Xu Bi là ba bãi cạn nửa nổi nửa chìm. Do đó, không phải là đối tượng để chiếm đóng

6. Ga Ven và Mc Ken Nan là bãi lúc nổi lúc chìm. Chúng không phát sinh các vùng biển nhưng có thể dùng để xác định đường cơ sở.

7. Đá Gạc Ma, đá Châu Viên và đá Chữ Thập không có vùng EEZ hay thềm lục địa

10. Trung Quốc ngăn cản ngư dân Philippines mưu sinh ở bãi cạn Scarborough

11. Trung Quốc vi phạm nghĩa vụ bảo vệ môi trường theo UNCLOS tại Scarborough và Cỏ Mây

13. Trung Quốc đã vi phạm nghĩa vụ của mình theo UNCLOS bằng việc cho phép tàu của lực lượng hành pháp nước này thực hiện các hành vi nguy hiểm trong bãi cạn Scarborough.

TS. Trần Thăng Long

(Giảng viên Khoa luật Quốc tế, Đại học Luật TP.HCM)

>> Phán quyết vụ kiện Biển Đông: phép thử tinh thần đoàn kết của ASEAN

>> Bắc Kinh trước ngày phán quyết 

» G7 sẽ buộc Trung Quốc tuân thủ phán quyết vụ kiện Biển Đông

» Tòa Trọng tài ra phán quyết vụ kiện Biển Đông vào ngày 12.7

» Trung Quốc ngang ngược doạ dẹp căn cứ Philippines

» Mỹ ưu tiên không quân đối phó Trung Quốc ở Biển Đông

» Trung Quốc quanh co trước phán quyết vụ kiện

» Thông điệp 'rắn' của Mỹ gởi Trung Quốc

» Báo Philippines: Ngày 7.7 có phán quyết vụ kiện Trung Quốc

» Trung Quốc nỗ lực 'mua chuộc' Mỹ trước thềm phán quyết Biển Đông