Bài 1 - Dịch sởi: nỗi đau và cơ hội

Hàng trăm sinh mạng trẻ em chết vì một bệnh truyền nhiễm thông thường có vắcxin chủng ngừa, liệu nỗi đau này có đủ để thức tỉnh ngành y tế rằng chúng ta đang có trong tay một hệ thống y tế dự phòng “hoành tráng” nhưng hiệu quả phòng chống dịch bệnh quá tệ hại?

WIN Bộ trưởng bộ Y tế Nguyễn Thị Kim Tiến thường tự hào về hệ thống chăm sóc và dự phòng y tế phủ khắp từ Trung ương, xuống tỉnh thành, quận huyện, phường xã, mà theo bà, được bạn bè quốc tế rất nể phục... Báo cáo công tác y tế năm 2013 và nhiệm vụ trọng tâm năm 2014 của bộ cho biết, mỗi năm, ngân sách dành cho hệ thống dự phòng này cũng lên đến hàng chục nghìn tỷ đồng.

Bệnh sởi đã tăng mạnh từ cuối năm 2013 đến nay. Người dân đang hồi hộp theo dõi diễn tiến bệnh với hàng nghìn ca mắc trên cả nước. Chỉ vài ngày sau thông tin xác nhận có 25 trường hợp sởi tử vong kể từ đầu năm, dư luận càng bàng hoàng, xót xa hơn khi ngày 15.4, cục Y tế dự phòng xác nhận con số kỷ lục 108 trẻ mắc sởi tử vong. Số ca tử vong sau đó tiếp tục tăng lên 110, 112 và tính đến ngày 21.4, đã có 116 trẻ chết vì sởi tại khu vực phía bắc. Hiện cả nước có 9.243 ca mắc sởi rải khắp 61/63 tỉnh, thành. Chưa ghi nhận ca tử vong tại phía nam.

Trước tình hình nghiêm trọng tại Hà Nội, suốt một tuần qua, bộ Y tế đã ráo riết ban hành các biện pháp quyết liệt phòng chống dịch. Tuy nhiên, hầu hết các biện pháp mà bộ đưa ra như tổ chức sàng lọc, phân luồng ca nghi sởi ngay tại khoa khám bệnh các bệnh viện để tránh lây nhiễm chéo, ban hành phác đồ điều trị sởi mới, bổ sung các phương tiện hồi sức chuyên sâu, thiết lập hệ thống bệnh viện nhi vệ tinh để giảm tải cho bệnh viện Nhi Trung ương… đều đã rơi vào khu vực điều trị, với mục tiêu cấp bách giảm tối đa ca tử vong.

Điều đó có nghĩa, trong “cuộc chiến bệnh sởi” này, phòng tuyến quan trọng hàng đầu là y tế dự phòng đã hoàn toàn bị bẻ gãy. Ngành y tế đã phải lui về “tử thủ” ở phòng tuyến cuối cùng là các bệnh viện chuyên khoa nhi hầu mong giảm thiệt hại, chứ không còn mang ý nghĩa phòng chống, giám sát dịch bệnh nữa.

Trong chuyến ra bắc thị sát và tham mưu cho bộ Y tế các biện pháp dập dịch, bác sĩ Trương Hữu Khanh - trưởng khoa nhiễm bệnh viện Nhi Đồng 1 TP.HCM - đã chứng kiến cảnh cha mẹ, bác sĩ bất lực nhìn con trẻ từ từ đi vào cõi chết do các biến chứng hô hấp quá nặng tại bệnh viện Nhi trung ương. Ông tâm sự: “Không cầm được nước mắt dù xưa nay tôi khá cứng cõi trong công việc. Đau quá. Một bệnh có vắcxin chủng ngừa mà cuối cùng để xảy ra hơn cả trăm ca chết. Quá đau”.

Những ngày qua, khi các chỉ đạo “nóng” chỉ còn rơi vào khối điều trị, thì ngành dự phòng chỉ còn mỗi nhiệm vụ tiếp tục phối hợp các địa phương trên toàn quốc tiến hành tiêm vắcxin sởi cho tất cả trẻ trên 9 tháng tuổi - một việc đáng lẽ phải được thực hiện quyết liệt từ nhiều tháng, thậm chí hàng năm trước. Theo báo cáo của bộ Y tế, kết quả của chiến dịch tiêm vét vắcxin sởi trên toàn quốc đến nay mới chỉ đạt 49,4%.

Dù không muốn đặt tất cả đằng sau chữ “nếu”, nhưng thực tế đúng là như thế: nếu dự phòng tốt, tức tiêm chủng đủ, đúng đối tượng, giám sát chủ động, truyền thông sinh động… bệnh sởi đã không gây ra những hậu quả tang thương như chúng ta đang gánh chịu.

Đổ lỗi cho người dân trong suốt các năm vừa qua có tâm lý e ngại vắc xin “5 trong 1” Quinvaxem gây nhiều biến chứng nên bỏ tiêm phòng sởi là không thỏa đáng. Bởi đó không phải là trách nhiệm của dân. Tương tự, có không ít người dân từ chối thẳng không tiêm sởi trong chiến dịch tiêm vét, tiêm bù mới đây cho thấy một niềm tin nhạt nhòa vào hệ thống y tế dự phòng phường xã.

Ấy thế mà, bộ trưởng bộ Y tế Nguyễn Thị Kim Tiến thường tự hào về hệ thống chăm sóc và dự phòng y tế phủ khắp từ trung ương, xuống tỉnh thành, quận huyện, phường xã, mà theo bà, được bạn bè quốc tế rất nể phục. Trực thuộc bộ, có cục Y tế dự phòng, các viện vệ sinh dịch tễ, viện Pasteur, viện vệ sinh y tế công cộng… Cấp địa phương có 63 trung tâm y tế dự phòng tỉnh, thành; hơn 700 trung tâm y tế quận huyện và hơn 10.700 trạm y tế phường xã. Báo cáo công tác y tế năm 2013 và nhiệm vụ trọng tâm năm 2014 của bộ cho biết, mỗi năm, ngân sách dành cho hệ thống dự phòng này cũng lên đến hàng chục nghìn tỷ đồng.

Dịch sởi năm nay là cơ hội để ngành y tế tự soi rọi nhiều vấn đề, đặc biệt, y tế dự phòng hoàn toàn thất bại, bộc lộ nhiều yếu kém. Tất cả các khía cạnh của mùa dịch năm nay cần được mổ xẻ đến nơi đến chốn.

Tại buổi làm việc hôm 19.4 ở TP.HCM, cũng như bao chuyên gia khác, thứ trưởng bộ Y tế Lê Quang Cường cứ tiếc hùi hụi: “Đa số trẻ mắc sởi thuộc đối tượng chưa tiêm phòng”. Cứ thử bắt đầu từ thông tin này mà lần ra đâu là “thủ phạm” của mùa dịch thì chắc không khó lắm?

Quốc Ngọc