Cần mẫu số chung cho bảo tồn và phát triển đô thị

Trong báo cáo ngắn gọn của mình, bà Fanny Quertamp Nguyễn, tiến sĩ, giám đốc trung tâm Dự báo và nghiên cứu đô thị PADDY (Pháp) đã đưa ra kết quả khảo sát với hơn 350 biệt thự cổ có giá trị di sản ở quận 1 và 3 (do thành phố Lyon và TP.HCM hợp tác thực hiện). Khảo sát cho thấy, trong vòng 20 năm (từ 1993 - 2013) có đến 56,3% số nhà trên bị phá bỏ, biến đổi, xuống cấp trầm trọng không thể phục hồi tình trạng ban đầu, số nhà được giữ gìn, trùng tu chỉ chiếm khoảng 30%. Bà Fanny cho rằng phải tìm sự đồng thuận giữ cái gì, bỏ cái gì trước sức ép kinh tế.

Nhà sử học Passcal Boufdeaux, viện Viễn Đông Bác Cổ, khi thảo luận về chủ đề “Cơ hội và thách thức trong bảo tồn di sản đô thị tại TP.HCM” lưu ý đến việc bảo tồn lối sống, cuộc sống, không gian sống, cư dân... bên cạnh không gian bảo tồn di sản. Đó là những di sản phi vật thể rộng lớn hơn, tạo nên hồn nét của đô thị Sài Gòn. Về chủ đề này, tiến sĩ Nguyễn Thị Hậu đưa ra yếu tố “khoảng trống của cư dân đô thị”. Theo bà, một nguyên nhân khiến cho di sản đô thị ở Sài Gòn hiện nay có sự thay đổi là do có sự thay đổi cấu trúc về dân cư. Từ sau năm 1975 trở đi, có một bộ phận dân cư nông thôn trở thành dân cư đô thị, tuy nhiên nhóm cư dân mới này không bảo vệ được di sản đô thị Sài Gòn hay Hà Nội vì nhiều lý do. Mặt khác, các nghiên cứu, dự án bảo tồn, giáo dục lại chỉ quan tâm đến di sản nông thôn, chưa quan tâm đến di sản đô thị.

Bằng kinh nghiệm từ việc bảo tồn di sản ở thành phố Lyon, ông Gilles Buna, phó thị trưởng Lyon chia sẻ, khi cải tạo Lyon, vấn đề bảo tồn được đặt ra từ đầu và tìm được sự đồng thuận khi lựa chọn di sản bảo tồn, vì không thể giữ tất cả. Đến nay, Lyon bảo tồn được hầu hết các đặc trưng đô thị, phục vụ tốt cho các ngành khác (du lịch, văn hoá...). Vị phó thị trưởng đúc kết: “Phải có một quyết tâm chính trị”.

Đồng chủ trì toạ đàm đồng thời chủ trì một chủ đề thảo luận tại toạ đàm, ngay trong lời phát biểu khai mạc, bà Tôn Nữ Thị Ninh, giám đốc trung tâm Nghiên cứu xã hội và giáo dục Trí Việt, đã nhấn mạnh đến yếu tố quan trọng không thể thiếu trong bảo vệ di sản đô thị, đó là sự đồng thuận giữa các thành phần liên quan như nhà nước, chủ sở hữu, nhà đầu tư, người dân. Sau khi nghe thông tin TP.HCM có chủ trương cải tạo lại khu hành chính ngay trên nền cũ trong thời gian tới, bà Ninh bày tỏ ngay sự lo ngại của bà trước phong trào đổ xô xây “toà thị chính” đồ sộ như đã từng ở Bình Dương, Đà Nẵng... Theo bà, một toà thị chính không hề có không gian mở, không gần gũi với cư dân chính là “tự bó hẹp với xung quanh”.

Với lịch sử hình thành và phát triển hơn ba thế kỷ, chịu ảnh hưởng của nhiều nền văn hoá khác nhau, Sài Gòn – TP.HCM có hệ thống di sản đô thị khá đa dạng và phong phú. Từ hai thập niên trở lại đây, công tác bảo tồn di sản đô thị chịu thách thức ngày càng lớn trong quá trình phát triển đô thị (dân số gia tăng, mở rộng các khu ở, khu công nghiệp…) và trong mối quan hệ phức tạp giữa quyền lợi và nghĩa vụ của các thành phần liên quan đến di sản đô thị. Cuộc toạ đàm do viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM, trung tâm Dự báo và nghiên cứu đô thị PADDY (Pháp), nhóm Liên kết vì phát triển bền vững đồng tổ chức vào sáng 18.3.2014 là để góp phần xử lý các thách thức đó.

Vĩnh Hòa