Đại học không vì lợi nhuận tại Việt Nam: mô hình hay sao vẫn gặp khó?

Các diễn giả tham gia buổi tọa đàm "Điều kiện cho ĐH không vì lợi nhuận ở Việt Nam". Ảnh: Đ.Lan

Đại học không vì lợi nhuận – xu hướng tất yếu

Tham gia thảo luận,TS Vũ Thành Tự Anh, Giám đốc Nghiên cứu Chương trình giảng dạy Kinh tế Fullbright, cho biết ở châu Âu, châu Mỹ đã diễn ra làn sóng tư nhân hóa các trường đại học (ĐH), đặc biệt từ năm 2000 trở lại đây. Có ba lý do chính: Để đáp ứng nhu cầu xã hội; Do cần sự đa dạng trong giáo dục đại học; Do nhu cầu về một nền giáo dục chất lượng cao, không bị ảnh hưởng bởi thần quyền, thế quyền, hay các lợi ích đặc biệt khác.

“Trên thế giới, khái niệm ĐH tư thục không vì lợi nhuận rất phổ biến. Tại các nước phát triển như Mỹ và Anh, những đại học tư thục có chất lượng nhất là các trường danh giá như Harvard, Princeton, Stanford hay Oxford, Cambridge đều hoạt động không vì lợi nhuận.”, TS Tự Anh nhận định.

Ông Giản Tư Trung, viện trưởng viện Nghiên cứu phát triển giáo dục, góp ý kiến về sự cần thiết phải có đại học không vì lợi nhuận. Theo ông Trung, ĐH không vì lợi nhuận phải bắt đầu từ ĐH tinh hoa, theo đuổi lý tưởng về chân lý, lương tri, khoa học. Muốn vậy, đại học đó cần tồn tại độc lập với chính trị, thị trường, tôn giáo (đồng nghĩa với phi lợi nhuận, phi chính trị, phi tôn giáo).

Ông Trung nhấn mạnh: “Quốc gia nào cũng nhất thiết nên phát triển đại học tinh hoa. Để có đại học tinh hoa khó vô cùng, nhưng nếu chúng ta không bắt đầu, thì không biết đến bao giờ mới thực hiện được. Trong bối cảnh hiện nay, cần có người hiểu sâu sắc và muốn làm thứ đại học như vậy”. Đồng quan điểm, bà Tôn Nữ Thị Ninh, giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Xã hội và Giáo dục Trí Việt cho rằng: ĐH tinh hoa không chỉ là trường có chất lượng đào tạo cao, đó còn là trường theo đuổi lý tưởng vì mục tiêu xã hội, cộng đồng. Trường ĐH tinh hoa sẽ hun đúc con người toàn diện, đặc sắc cá nhân nhưng phải có trách nhiệm với cộng đồng, với xã hội.

Hiệu trưởng trường ĐH RMIT - Gs Gael McDonald khẳng định: “ĐH RMIT là trường đại học 100% vốn nước ngoài tại Việt Nam hoạt động theo cơ chế không vì lợi nhuận (điều này quy định rõ trong giấy phép thành lập trường). Tất cả lợi nhuận được tái đầu tư phát triển trường chứ không chuyển về Úc”.

Bà Gael McDonald đồng thời cũng đã chia sẻ những kinh nghiệm quản lý ĐH không vì lợi nhuận tại Việt Nam. Cụ thể, trước tiên trường ĐH đó phải phát triển bền vững, có khả năng sinh lời, tạo nhiều nguồn thu khác nhau để đảm bảo duy trì hoạt động, trả lương nhân viên, cấp học bổng cho sinh viên.

Bên cạnh đó, trường cần tập trung vào chất lượng đào tạo, bảo đảm tính cạnh tranh, đạt tiêu chuẩn quốc tế. Một lưu ý nữa là các trường không vì lợi nhuận nên xem xét kỹ các khoản chi tiêu sao cho hợp lý, đúng mục đích.

Làm sao “gỡ khó”?

Là xu hướng tất yếu và rất phổ biến trên thế giới, tại sao ở Việt Nam, sau nhiều năm triển khai, mô hình ĐH không vì lợi nhuận vẫn “chông chênh”?

PGS Nguyễn Thiện Tống cho rằng, khi những khó khăn  được tháo gỡ, ĐH không vì lợi nhuận có nhiều điều kiện thuận lợi để thu hút được nguồn lực đầu tư cho giáo dục từ các tổ chức, cá nhân mạnh thường quân. Ảnh: Đ.Lan

Theo các chuyên gia, một trong những thách thức lớn của ĐH không vì lợi nhuận nước ta là hành lang pháp lý. Phân tích khía cạnh này, luật sư Lương Văn Lý - cố vấn kiêm Trưởng bộ phận đầu tư và thương mại của công ty Luật Việt Long Thăng nêu chi tiết: “Năm 2005, tại Nghị quyết 05, Chính phủ khẳng định phát triển mạnh các cơ sở ngoài công lập, trong đó khuyến khích phát triển các cơ sở phi lợi nhuận.

Tiếp đó, tại Quyết định số 61/2009/QĐ-TTg, được sửa đổi và bổ sung tại Quyết định số 63/2011/QĐ-TTg, Thủ tướng ban hành Quy chế tổ chức và hoạt động của trường ĐH tư thục. Tuy nhiên, trong cả hai quy chế nói trên, trường ĐH tư thục chỉ mới được hiểu theo mô hình công ty cổ phần, điển hình cho kiểu trường ĐH tư thục đi theo cơ chế vì lợi nhuận.

Bẵng đi một thời gian dài, từ năm 2005 cho đến năm 2012, có một khoảng lặng của pháp luật đối với các trường đại học không vì lợi nhuận.. Do đó, những trường ĐH chọn phương hướng không vì lợi nhuận trên cơ sở Nghị quyết 05 không có cơ sở pháp lý nào khác để thực hiện cơ chế quản trị, thực hiện công thức chia cổ tức theo tiêu chuẩn pháp luật.

Cuối năm 2014, Điều lệ trường ĐH ban hành tại Quyết định 70/2014/QĐ-TTg đã dành Mục 4 - Chương 3 quy định về tổ chức và quản lý của trường ĐH tư thục hoạt động không vì lợi nhuận. Điều 29 khẳng định Hội đồng quản trị đại diện cho quyền sở hữu chung của cộng đồng nhà trường, là cơ quan quyền lực cao nhất của nhà trường. Đại diện cho các thành viên góp vốn sẽ không chiếm tỷ lệ cao mà chỉ chiếm không quá 20% tổng số thành viên của Hội đồng quản trị.

Tuy nhiên, những trường tư thục ngay từ đầu đi theo hướng không vì lợi nhuận gặp khó khăn ở quy định tại điểm b, khoản 2, điều 34 của Điều lệ trường đại học: Muốn chuyển đổi sang không vì lợi nhuận phải đủ sự ủng hộ của đại diện tối thiểu 75% tổng số vốn góp của các thành viên góp vốn. Quy định này có thể thích hợp với Công ty cổ phần hoạt động theo Luật doanh nghiệp nhằm đảm bảo lợi ích của các cổ đông nhỏ nhưng hoàn toàn không phù hợp với hoàn cảnh của các trường đại học tư thục hiện đang hoạt động theo QĐ 61 và QĐ 63 của Thủ tướng Chính phủ”.

Đưa ra dẫn chứng về  những chồng chéo của các văn bản, thủ tục pháp lý phần nào ảnh hưởng đến hoạt động của những trường ĐH không vì lợi nhuận, TS Bùi Trân Phượng, hiệu trưởng trường Đại học Hoa Sen, dẫn chứng trường hợp cụ thể của Hoa Sen – một cơ sở giáo dục đại học tư thục đang theo đuổi mô hình không vì lợi nhuận. Theo bà Phượng, trường ĐH Hoa Sen đã kiên định mục tiêu hoạt động không vì lợi nhuận ngay từ khi thành lập và thực hiện xuyên suốt theo quy định của pháp luật từng thời kỳ. Đại hội cuối cùng trước khi Điều lệ đại học 2014 có hiệu lực, 100% thành viên góp vốn của trường tham dự đều đồng ý giữ nguyên Quy chế tổ chức và hoạt động phi lợi nhuận của trường.

Khi điều lệ ĐH 2014 có hiệu lực đến nay, trường báo cáo đầy đủ quá trình thực hiện và trình hồ sơ xin Thủ tướng xác nhận là trường ĐH Tư thục hoạt động không vì lợi nhuận theo quy định của pháp luật. Song, cơ sở pháp luật hiện hành vẫn chưa hỗ trợ công nhận trường  là đại học tư thục không vì lợi nhuận.

Trong phần thảo luận, Tiến sĩ Phạm Thị Ly - Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và Đánh giá Giáo dục ĐH (ĐH Nguyễn Tất Thành), khẳng định vấn đề của ĐH không vì lợi nhuận ở Việt Nam nằm ở thiết chế pháp chế và điều kiện xã hội.

Nhiều chuyên gia đồng quan điểm, để xây dựng được ĐH không vì lợi nhuận ở Việt Nam bên cạnh cần những con người “tâm huyết với giáo dục”, thì: “Chỉ khi khung pháp lý được hoàn thiện và xã hội có cái nhìn đúng mực về đại học tư thục không vì lợi nhuận mô hình này mới có thể tồn tại và phát triển tại nước ta. Muốn vậy, tự thân các trường đại học tư thục chọn theo mô hình không vì lợi nhuận nỗ lực thôi cũng chưa đủ mà rất cần sự hỗ trợ từ nhiều phía”.

Và, như đúc kết của bà Tôn Nữ Thị Ninh, thì: “Chỉ khi nào ba góc của tam giác nhà nước - thị trường - xã hội dân sự được cân bằng, cùng chung một nhận thức về tầm quan trọng của việc hình thành một nền giáo dục ĐH không vì lợi nhuận thì lúc đó mới có thể thành công”.

Phạm Hoàng

» Trong một trường đại học, đồng tiền phải phục vụ giáo dục!

» Đã làm đại học phi lợi nhuận thì đừng tư lợi

» Phát triển đại học ngoài công lập ở Việt Nam?