Để du học không phải là “tị nạn”

Ba ví dụ của một tâm trạng

Chị đã gần bốn mươi tuổi, cái tuổi mong muốn ổn định, cống hiến và thăng hoa trong cuộc sống và sự nghiệp. Tuy nhiên, vì con nên chị quyết định đi học tiến sĩ bên châu Âu. Nghe thật lạ, nhưng đó là xu hướng gần đây trong giới trung lưu Việt Nam. Nhiều người cha, người mẹ quyết định đi học tiến sĩ vì mong con họ có cuộc sống tốt hơn, và đặc biệt là một nền giáo dục tốt hơn. Họ lo sợ cho con khi chúng phải học trong những ngôi trường mà ở đó tệ nạn xã hội như chạy trường, tham nhũng và mua điểm dễ len lỏi vào đầu con trẻ ngay từ bé. Họ cũng không muốn con mình phải học những khuôn mẫu cứng nhắc, không có lợi cho tương lai con trong thời toàn cầu hoá. Vì con, họ phải đi học.

Anh đang chơi với con, thả diều bên hồ. Một đứa trẻ khác chạy đến, cướp diều trước con mắt ngỡ ngàng của hai cha con. Anh đi về phía người cha và nói: “Thằng cu nhà anh nó lấy diều của con tôi, anh nhắc cháu”. Thay vì nhận được sự can thiệp, anh chỉ nhận được một cái nhìn lạnh lùng và một lời tưng tửng: “Thời buổi này, không đầu gấu như vậy thì sống kiểu gì?” Vội vàng, anh quyết định cho con đi học nước ngoài với ý định tìm cơ hội cho con định cư luôn bên đó. Anh sợ môi trường xã hội làm hỏng con vì đơn giản anh không muốn con trở thành đầu gấu, để sinh tồn phải bắt nạt và làm hại người khác.

“Cháu tôi giỏi lắm, mới bốn tuổi nó đã đếm đến 100 và học thuộc hết bảng chữ cái. Chưa biết chữ nhưng đã mê đọc sách. Tôi đọc truyện tranh cho cháu mà giờ nó tự giở từng trang, nhìn hình rồi kể lại vanh vách” - ông hào hứng khoe. Nhưng ông cũng lo không biết sau này nó đến lớp học sẽ thế nào. Nghe nhiều về tệ nạn giáo dục, ông lo sự đam mê học hỏi cũng như trí sáng tạo của cháu sẽ bị đánh mất. Tuy nhiên, bố mẹ nó làm ở Việt Nam nên không thể cho nó theo học ở nước ngoài. Vì tương lai của cháu, ông chọn giải pháp tốt nhất là cho nó vào trường quốc tế.

Phụ huynh còn đứng ngoài, cải cách còn thất bại

Nền giáo dục Việt Nam đang rơi vào khủng hoảng trầm trọng. Nó được trao cho những con người thông minh, nhanh nhẹn, có thể lực và trí tuệ tốt khi vào lớp một. Tuy nhiên, đi qua tiểu học, trung học và đại học thì họ trở thành những sản phẩm khó sử dụng. Thay vì làm sắc nét tài năng thì hệ thống giáo dục lại bào mòn sự đa dạng trong năng lực của trẻ. Thay vì được tự do sáng tạo và biểu đạt, họ trở thành người thụ động và chờ đợi sự chỉ bảo từ trên. Thay vì được học những giá trị nhân văn, bình đẳng và ái quốc, họ lại nhiễm thói đút lót, quay cóp, và ích kỷ.

Bao nhiêu giấy bút đã được sử dụng để viết về các giải pháp cho ngành giáo dục, từ việc thay đổi chương trình và phương pháp giảng dạy cho đến cấm học thêm, tăng lương giáo viên hoặc đầu tư vào cơ sở hạ tầng. Nhiều người cũng nói về phi chính trị hoá giáo dục, tạo môi trường tự do và đầu tư vào sự tự chủ và suy nghĩ mang tính phản biện của trẻ. Tuy nhiên, tất cả những giải pháp này đều chưa được thực hiện, hoặc đang thực hiện nửa vời, tạm thời hoặc đối phó. Hơn nữa, sai lầm lớn nhất là trách nhiệm to tát này đang được đặt lên vai của ngành giáo dục, và tất nhiên mình họ không thể làm nổi. Phụ huynh học sinh đang đứng bên ngoài phàn nàn, kêu rên và tìm giải pháp đối phó với những méo mó của nền giáo dục Việt Nam, bằng cách cho con đi “tị nạn du học”.

Nhìn vào mối quan hệ giữa nhà trường và phụ huynh, ta thấy một bất cân bằng rất lớn. Các phụ huynh nghĩ mình trao “hoàng tử, công chúa” cho nhà trường nên luôn lo lắng và tìm mọi cách để lấy lòng thầy cô. Họ chăm sóc thầy cô bằng phong bì và quà cáp để đảm bảo con mình được ưu ái, hoặc ít nhất không bị “bỏ rơi” trong lớp học. Chính họ tiếp tay tạo ra một môi trường mà ở đó bất công tồn tại và quyền lực không được kiểm soát. Đã đến lúc các bậc phụ huynh phải tự lãnh trách nhiệm cải tổ và quản lý chất lượng học tập của con mình, và đóng vai trò lớn hơn trong việc cải cách giáo dục. Hội phụ huynh học sinh phải được trao quyền phản biện chương trình, chất lượng và kết quả học tập của con, và đó là cơ sở để đánh giá thành tích của giáo viên và nhà trường. Bên cạnh đó, họ phải có sứ mệnh giám sát đạo đức của nhà trường và không làm vấy đục nó bởi nạn phong bì và quà cáp. Khi đó, sản phẩm giáo dục mới toàn diện và tạo ra những con người có ích cho xã hội. Và khi đó, các cải cách khác mới phát huy tác dụng để không chỉ những người may mắn có điều kiện du học ở nước ngoài, mà mọi người Việt Nam đều được thụ hưởng một nền giáo dục tốt.

Thu Hiền