Khen con sao cho đúng cách?

Trẻ con cũng như người lớn, đều mong muốn nhận được những phản hồi tốt từ người khác. Khi nhận được phản hồi là những lời khen, chúng ta cảm thấy hào hứng và muốn thực hiện hành vi được khen đó vào lần sau.

Lời khen còn giúp chúng ta cảm thấy mình có giá trị. Đối với trẻ con cũng vậy, khi nhận được lời khen sau hành động nào đó, trẻ biết được là làm điều đó cha mẹ sẽ hài lòng, sự hài lòng của cha mẹ chính là phần thưởng tinh thần đối với con cái, và trẻ sẽ có xu hướng tiếp tục thực hiện hành vi đó vào lần sau.

Thêm một lời khen, một phản hồi tốt cho hành vi tốt, là thêm một lần tạo nên hình ảnh bản thân tốt đối với trẻ, điều này tốt cho việc phát triển nhân cách của trẻ. Hơn nữa, khen ngợi hành vi tốt chính là cách thức hiệu quả để giảm thiểu hành vi không mong đợi.

Khen ngợi như thế nào là hiệu quả?

Trong tâm lý trị liệu hành vi của Mỹ, các chuyên gia đề cập đến ba quy tắc khen hiệu quả như sau:

Khen ngay sau khi trẻ có hành động được người lớn mong đợi: không chần chừ, không cộng dồn, không để hành động tốt của trẻ qua đi mà không để lại điều gì ấn tượng cho trẻ, hãy khen ngay khi trẻ làm được yêu cầu của phụ huynh. Điều này có tác dụng củng cố tức thời hành động trẻ vừa làm.

Khen cụ thể hành động được mong đợi: gọi đúng tên hành động mà trẻ đã làm được. Điều này giúp trẻ nhận ra chính xác hành động nào làm người lớn hài lòng để tiếp tục phát huy.

Kèm theo sự vỗ về, chạm vào trẻ: ví dụ, mẹ yêu cầu con dọn đồ chơi và con đã thực hiện, mẹ ôm (vỗ vai, chạm tay hô “yeah”,…), nhìn thẳng vào mắt trẻ, gương mặt tươi vui, hào hứng, tỏ sự hài lòng, khen ngay: “Con đã dọn đồ chơi ngay sau khi mẹ bảo, mẹ rất vui”.

Khen ngợi trẻ trước mặt người khác: cũng là cách làm trẻ tin rằng mình có giá trị.

Khen ngợi có làm cho trẻ trở nên kiêu ngạo không?

Nhiều phụ huynh băn khoăn về việc khen con thì sợ con kiêu ngạo, vậy nên, phụ huynh lưu ý rằng khen hành vi chứ không khen năng lực, khen vì trẻ đã cố gắng thực hiện hành động cha mẹ mong đợi, chứ không phải khen vì con làm tốt hơn người khác. Ví dụ: “Ô, con rất giỏi, con đã viết bài đúng thời gian quy định!” hoặc “Mẹ rất vui vì tháng trước con được 2 phiếu bé ngoan, nhưng tuần này con đã được 4 phiếu bé ngoan. Mẹ tự hào về con”…

Không khen rằng: “Ồ, con rất giỏi, con viết bài nhanh hơn bạn Mimi, bạn ấy viết chậm lắm, con là siêu anh hùng!” hoặc: “Con mẹ thật là giỏi, học toàn điểm 10, hơn cả chị hai,  mẹ tự hào về con!”. Chính vì sự so sánh và nói về năng lực của trẻ từ cha mẹ đã vô tình làm cho trẻ thấy mình giỏi hơn người khác, điều này sẽ dẫn đến sự kiêu ngạo của trẻ.

ThS. Nguyễn Thị Diệu Anh

(Khoa tâm lý bệnh viện Nhi Đồng 1, TP.HCM)