Long “cá ba sa”

Quan sát, nhận định xong, Út Long bắt đầu nghĩ đến việc thay đổi những giỏ cá chết đã được ướp lạnh hoặc đông lạnh bằng những con cá ba sa còn sống nguyên khi đưa đến tay đầu mối ở chợ hoặc người tiêu dùng. Hơn ai hết, ông biết đây là công việc không dễ dàng gì, chưa kể cách làm đó chắc chắn sẽ khiến ông phải tăng thêm chi phí vận chuyển. Tuy nhiên, với kinh nghiệm nhiều năm trong nghề, Út Long cũng biết nếu ông làm được điều đó, hàng hoá của ông sẽ gia tăng giá trị, dư sức cạnh tranh với nhiều bạn hàng khác - vốn ngày càng đông - trên thị trường.

Nghĩ là làm. Ông đi ngay về miền Tây Nam bộ - vùng chuyên nuôi cá ba sa lớn nhất nước - và lang thang ở đó, rất nhiều ngày...

Đưa cá ba sa tươi ra chợ

Vừa chỉ huy nhóm nhân công thu hoạch bè nuôi công suất hơn 100 tấn cá ba sa, Út Long vừa nói: “Chuyển cá từ bè nuôi ra chợ và đến tận tay người tiêu dùng mà cá vẫn còn sống sẽ giúp cá giữ nguyên được chất lượng, đảm bảo vị ngon ngọt và quan trọng nhất là giúp con cá ba sa cạnh tranh được với nhiều loại cá khác trên sạp”.

Rít một hơi thuốc thật sâu, vừa thả khói Út Long vừa bắt đầu câu chuyện tìm “lối đi ngay dưới chân mình”.

Năm đó, nơi ông đến đầu tiên trong vùng chuyên canh cá basa là mảnh đất đầu nguồn sông Cửu Long - huyện Hồng Ngự của tỉnh Đồng Tháp. Việc đầu tiên ông làm là lập điểm thu mua cá ba sa và sau đó, bắt đầu một chuỗi dài những ngày lân la ở các nhà bè để bắt mối và quan sát, học hỏi cách nuôi, cách chăm sóc cá. Ông muốn tích luỹ kinh nghiệm để đảm bảo cho việc thu mua, nuôi trữ và vận chuyển cá đi xa mà chúng vẫn sống.

Lúc mới “chân ướt chân ráo” đến vùng đất lạ, chưa quen biết ai, Út Long phải chấp nhận mua cá qua bạn hàng trung gian và chỉ mua cá còn sống. Cá mua về ông đựng trong phuy nhựa, mỗi phuy chứa chừng năm, sáu chục ký cá, sau đó ông cho bơm ôxy vào đầy phuy và chở thẳng về TP.HCM tiêu thụ.

Do có ba tép mỡ dưới bụng nên được gọi là cá ba sa. Ở một số nơi, người nuôi còn gọi cá ba sa là cá bụng cũng do đặc điểm này

Nhìn những sọt cá tươi rói được nhân công chuyển nhanh xuống ghe đục (loại ghe đục rỗng hai bên và có gắn tấm lưới thép để nước thông với bên ngoài), Út Long tâm đắc: “Dù phải qua nhiều khâu trung gian và giá bán cao hơn cá ướp đá từ năm đến bảy ngàn đồng nhưng cá còn tươi rói, mập khoẻ khi đến tay người tiêu dùng nên dân Sài Gòn vẫn khoái...”.

Cá ba sa còn tươi sống khi về đến chợ nhanh chóng được người tiêu dùng chú ý, ưa chuộng. Sản phẩm của Út Long bắt đầu khẳng định chỗ đứng trên thị trường. Số lượng hàng tiêu thụ tại TP.HCM tăng lên nhanh chóng thì ở Hồng Ngự, từ chỗ phải mua hàng qua trung gian, nhiều chủ bè cá đã đến gặp thẳng Út Long đặt vấn đề bán hàng trực tiếp, bởi ông mua bán nhanh chóng và giá mua luôn cao hơn giá mua cá ướp đá trên dưới 3.000 đồng/kg.

Thị trường, không ai có thể độc quyền được lâu. Nhiều thương lái khác thấy cách thu mua, vận chuyển cá sống từ bè nuôi đưa thẳng ra chợ của Út Long có vẻ ngon ăn nên bắt chước làm theo. Song, không phải ai cũng đạt được lợi nhuận như mong muốn vì vận chuyển cá sống cũng nhiều rủi ro, chi phí vận chuyển cao.

Sau Út Long, tại hai tỉnh đầu nguồn An Giang, Đồng Tháp hiện có khoảng chín, mười lái cũng làm theo cách này. Một số lái khác, sau vài lần làm theo đã bỏ cuộc, trở lại với việc thu mua và vận chuyển cá ướp đá cho... an toàn!

Út Long khoe từ chỗ chỉ tiêu thụ khoảng một tấn cá ba sa/ngày, hiện nay, mỗi ngày ông tiêu thụ hơn 30 tấn/ngày, trong đó, riêng chợ đầu mối Bình Điền của TP.HCM đã tiêu thụ hơn 25 tấn. Út Long cho biết thêm: “Trước đây cá ba sa ướp đá làm người tiêu dùng dễ nhầm lẫn giữa ba sa và cá tra, bây giờ cá ba sa ra chợ vẫn còn tươi sống nên nhiều người tiêu dùng đã phân biệt được và chuộng hơn nên cũng dễ bán hơn”.

Làm chủ vùng nguyên liệu

Mùa này, nước từ thượng nguồn đục màu phù sa cứ theo sông Tiền đổ thẳng về hạ nguồn. Vừa lái chiếc vỏ lãi, Út Long trầm trồ: “Nước bạc, dòng chảy mạnh, thông thoáng là lợi thế của vùng này, cá ba sa cũng lớn nhanh gấp đôi mùa nước kiệt”. Chạy một quãng xa, Út Long giảm tốc độ và cho vỏ lãi ghé vào chiếc bè cá nằm cặp sông Tiền thuộc thị xã Tân Châu (An Giang). Trong tích tắc, anh Nguyễn Văn Hoà, chủ bè thả lưới bắt ba con cá ngẫu nhiên để so sánh trọng lượng mỡ và thân. Sau khi cân xong, Út Long đề nghị chủ bè giảm khẩu phần ăn cho cá để trọng lượng mỡ không vượt quá 10% trọng lượng thân và sau khi chốt giá, Út Long hẹn một tháng sau sẽ đến thu hoạch. Út Long phân bua: “Nếu mỡ nhiều, người đi chợ ít chịu mua”.

Hơn mười năm gắn bó ở vùng đầu nguồn, Út Long thông thuộc gần hết vị trí neo đậu, số lượng bè nuôi, ngày thả cá giống cũng như ngày thu hoạch của từng bè cá. Có thông thuộc như vậy Út Long mới nắm được sản lượng và chủ động lên kế hoạch thu mua cung ứng cho thị trường. Để có nguồn cung cá ba sa ổn định, ngoài việc hỗ trợ vốn cho nhiều chủ bè thiếu vốn vào giai đoạn cuối của chu kỳ nuôi (10 - 12 tháng), Út Long còn đầu tư một đoàn bè sáu chiếc neo đậu cặp sông Tiền. Với đoàn bè này, mỗi năm Út Long có thể nuôi đạt sản lượng khoảng 600 tấn, bù đắp vào những thời điểm cá ba sa khan hiếm nhằm đảm bảo có đủ nguồn hàng cung ứng cho bạn hàng.

Ba giờ chiều, bến cá của Út Long nằm cặp bờ sông Tiền sôi động hẳn lên. Các phuy nhựa chứa đầy nước được xếp thành hai dãy dọc theo chiều dài của xe tải, bên trong phuy, các ống dẫn khí tạo ôxy đảo nước cuồn cuộn. Cá ba sa tươi rói từ ghe đục được chuyển rầm rập lên xe để đến nửa khuya những chiếc xe tải này kịp có mặt tại chợ đầu mối Bình Điền ở TP.HCM. Ba vựa cá của Út Long tại chợ này có nhiệm vụ tiếp nhận, phân phối cá ba sa cho bạn hàng đi các chợ tại TP.HCM, các tỉnh miền Đông Nam bộ với sáu tấn cá mỗi ngày. Ngoài ra, Út Long còn là đầu mối chính cung cấp cá ba sa cho bạn hàng đưa cá đi tiêu thụ tại các tỉnh thành miền Tây Nam bộ, sản lượng cá tươi sống do Út Long cung ứng cho thị trường đạt gần 5.000 tấn/năm.

Bơm ôxy vào phuy nhựa để giữ cá sống trong suốt quãng đường vận chuyển từ bè đến các chợ và đến người tiêu dùng

Một hai năm trở lại đây, việc cung cấp cá sống từ bè đến chợ ngày càng bị cạnh tranh gay gắt. Không còn giữ vị thế cung cấp độc quyền trên thị trường, Út Long càng phải nỗ lực nhiều hơn. “Chỉ bỏ cung cấp cá ba sa vài buổi chợ là sẽ bị mất mối nên nhiều hôm giá cá ngoài chợ sụt giảm mạnh cũng phải “bốc” cá lên xe, chấp nhận lỗ, thậm chí lỗ khá nặng, để đảm bảo nguồn cung cho bạn hàng không khi nào thiếu. Làm ăn, chữ tín quan trọng lắm. Làm quần quật vậy, ai cũng nói mình giàu chứ nói thiệt với anh, cả năm tay tui chỉ bớt mùi tanh của cá trong ba ngày tết...”, Út Long nói.

Mong ước cá sẽ “bơi” xa

Năm 2000, các doanh nghiệp chế biến thuỷ sản xuất khẩu ở đồng bằng sông Cửu Long chuyển sang xuất khẩu philê cá tra thay cho mặt hàng cá ba sa truyền thống, nghề nuôi cá ba sa ở hai tỉnh đầu nguồn An Giang và Đồng Tháp gặp nhiều khó khăn. Nguồn cung thừa thãi do mất thị trường xuất khẩu trong khi giá bán cá ở thị trường nội địa thấp không đủ bù chi phí, nhiều hộ nuôi bị thua lỗ và nghề nuôi cá ba sa đứng trước nguy cơ phá sản.

Anh Nguyễn Văn Hoà, chủ bè cá basa ở phường Long Hưng, thị xã Tân Châu, nhớ lại: “Cá ba sa thời điểm đó chỉ còn biết trông cậy vào thị trường nội địa, ngặt nỗi, để tăng lợi nhuận cá tra ướp đá, người bán ở các chợ “đánh đồng” cá tra với cá ba sa lừa người tiêu dùng thành thị, cá ba sa đang gặp khó lại càng thêm khó”.

Từ khi có Út Long về mở trạm thu mua cá tươi sống vận chuyển tiêu thụ ở các chợ, đường sống mới từ thị trường nội địa bắt đầu hé mở cho người nuôi cá ba sa.

Anh Nguyễn Phước Tiền, chủ bè cá ba sa ở phường Long Sơn, thị xã Tân Châu, nói: “Út Long đem cá tươi sống ra chợ bán được giá và thu mua lại của chủ bè giá cao, người nuôi có lời nên dân làng bè phấn khởi”. Còn anh Nguyễn Văn Hoà khẳng định chắc nịch: “Nhờ chuyển qua bán cá tươi sống được giá mà nghề nuôi được duy trì, nếu không, dân rã bè lấy gỗ bán hết rồi”.

Lượng cá ba sa tiêu thụ trên thị trường nội địa tăng dần, trong đó có sự đóng góp rất lớn từ nguồn cá ba sa tươi sống được đưa về chợ giúp người nuôi cá ba sa gượng lại và dần vượt qua khó khăn. Với lợi nhuận dao động quanh mức bốn, năm ngàn đồng trên một ký cá, ba năm qua, số lượng bè được người nuôi đóng mới và đại tu ở hai tỉnh đầu nguồn An Giang và Đồng Tháp đã tăng khoảng 20% - chỉ dấu cho thấy nghề nuôi cá ba sa đã bắt đầu hồi sinh...

Điều mà Út Long luôn ao ước là cá ba sa cần được tiếp tục giới thiệu, quảng bá để người tiêu dùng biết nhiều hơn đến loài cá ngon này, tạo cơ hội để cá ba sa “bơi” xa hơn trong thị trường nội địa và cũng là cơ hội để làng nghề nuôi cá ba sa hồi phục hoàn toàn.

Trong những lần gặp Út Long tại làng bè cũng như những lần tháp tùng ông trong những chuyến thu mua cá ba sa, ông luôn đặt kỳ vọng ở nghề cá ba sa trong thời gian tới. Ông tin rằng người tiêu dùng sẽ biết đến loài cá này nhiều hơn, ưa chuộng chúng nhiều hơn thông qua những con cá tươi ngon mà ông và nhiều thương lái khác hàng ngày vận chuyển thẳng từ nơi nuôi đến tận tay người tiêu dùng.

Là người khởi xướng và đi đầu trong việc thu mua, vận chuyển cá ba sa tươi sống ra chợ, Út Long đã góp phần quan trọng trong việc tạo ra bước đột phá cho nghề nuôi cá ba sa truyền thống. Nhiều năm trôi qua, Út Long vẫn chung thuỷ với công việc này và không ngừng nuôi dưỡng ước mơ phát triển hơn nữa thị trường tiêu thụ cá ba sa tươi sống. Ông cho biết mình vừa mua hơn 100 hecta đất mới khai hoang ở huyện Kiên Lương (tỉnh Kiên Giang) để lên đê bao nuôi cá nhằm khép kín qui trình nuôi, vận chuyển và đưa cá sống với phẩm cấp cao ra chợ, đến tận tay người tiêu dùng. Ngồi trong căn nhà bè nhấp nhô trên dòng nước cuồn cuộn chảy, nói với chúng tôi về dự định sắp tới của mình, khuôn mặt người đàn ông 54 tuổi ấy trông thật rạng rỡ...

Bài và ảnh: Hiếu Thảo