Quyền của dân là chuyện... “tế nhị”?

Tiếng kêu thảng thốt ấy cất lên là bởi trong dự thảo này có một điều khoản mà theo ông rất mù mờ, không biết thế nào mà thực hiện: “Cấm hoạt động kinh doanh gây phương hại đến quốc phòng, an ninh, trật tự, an toàn xã hội, truyền thống lịch sử, văn hoá, đạo đức, thuần phong mỹ tục Việt Nam và sức khoẻ của nhân dân, làm huỷ hoại tài nguyên, phá huỷ môi trường”.

Yếu tố “mù mờ” mà ông Nguyễn Sinh Hùng gọi tên trong trường hợp này không phải là cá biệt trong hệ thống pháp luật nước ta.

Trong cuộc gặp với Thủ tướng vừa qua, nhiều doanh nghiệp bức xúc về việc thực thi luật pháp, chính sách. Như lời của chủ tịch hiệp hội Tư vấn thuế Việt Nam Nguyễn Thị Cúc: “Tổng cục Thuế có tuyên ngôn về người nộp thuế rất rõ ràng, song các doanh nghiệp cảm thấy tinh thần này càng xuống dưới, nhiệt huyết này mất dần đi.

Nếu tháo gỡ chính sách thuế mà con người không tiếp thu được tinh thần của lãnh đạo ngành thì rất khó khăn. Vì vậy, mong hình ảnh con sâu làm rầu nồi canh trong ngành thuế và hải quan không còn nữa”. Các qui định chồng chéo, hành lang pháp lý không rõ ràng là cơ hội để những “nhóm lợi ích”, những quan tham đục nước béo cò.

Một câu chuyện khác: ngày 15.6 tới, nghị định quy định thi hành luật Cư trú bao gồm các điều kiện để công dân được nhập hộ khẩu vào thành phố trực thuộc trung ương bắt đầu có hiệu lực. Theo đó, điều kiện để một công dân được nhập hộ khẩu là phải “có chỗ ở hợp pháp”, cùng các qui định về thời gian tạm trú…

Khái niệm “chỗ ở hợp pháp” ấy lại bao gồm cả điều kiện về diện tích chỗ ở tối thiểu mà mỗi thành phố trực thuộc trung ương tự quy định.

Để thực thi luật Cư trú và nghị định vừa nêu, tại TP.HCM, sở Xây dựng đã đưa ra soạn thảo mới, nâng điều kiện diện tích tối thiểu để nhập cư lên gấp ba lần so với hiện tại: từ 5m2 lên thành 16m2/đầu người. Theo sở Xây dựng, con số này được dựa vào nghị quyết đại hội Đảng bộ TP.HCM (nhiệm kỳ 2010-2015), trong đó tổng diện tích nhà ở xây dựng tại thành phố trong năm năm phải đạt 39 triệu m2, còn diện tích nhà ở bình quân đạt được 17m2/người. Lãnh đạo sở này cho biết: “Đến nay thành phố đã xây dựng được 24,5 triệu m2 sàn nhà ở. Diện tích nhà ở bình quân đạt 16,4m2”, từ đó đưa ra mức quy định như trên.

Vậy là một con số định hướng phát triển, bỗng nhiên được dùng làm căn cứ qui định pháp luật, mà lại là một rào cản siết lại quyền tự do cư trú, một trong những quyền căn bản của con người đã được hiến định!

Các thành phố lớn là nơi có nhiều cơ hội làm ăn sinh sống, nơi thu hút nhiều nguồn lực từ các địa phương khác đổ về. Vấn đề nhập cư gây ra quá tải hạ tầng, điều kiện ăn ở đi lại khó khăn - đó là một thực tế. Tuy nhiên, sự đóng góp của nguồn lực này cho sự phát triển tại các đô thị cũng là một thực tế phải được ghi nhận.

Rõ ràng chỉ tiêu “phát triển nhà ở của TP.HCM đến 2015” cần rất nhiều nguồn nhân lực từ các địa phương. Họ đến làm việc, đóng góp vào tăng trưởng cho thành phố và nghịch lý thay, chính những thành quả đóng góp ấy lại là căn cứ để xây dựng những quy định siết các cơ hội sinh sống của người nhập cư.

Nhập cư là một vấn đề lâu dài ở các đô thị, từ hàng chục năm nay, các ý kiến tranh luận phân tích về những mặt được - chưa được và các biện pháp xử lý vẫn được thảo luận, nhưng xem ra quan niệm của các lãnh đạo địa phương vẫn không thay đổi.

Nỗi ám ảnh về hộ khẩu vẫn lởn vởn đâu đó, cho dù thời bao cấp đã qua rất lâu. Tờ hộ khẩu vẫn là điều kiện để trẻ đến trường, để người dân dùng dịch vụ y tế tự nguyện… Còn bao nhiêu thứ thủ tục nhiêu khê liên quan đến quyền căn bản của công dân phải luỵ tờ hộ khẩu?

Câu hỏi ấy phải được giải quyết rốt ráo, và không chỉ chuyện đi lại, cư trú, y tế, học hành mà còn nhiều thứ khác. Vậy, nên để “tinh thần Hiến pháp” - như lời ông Nguyễn Sinh Hùng - đi vào cuộc sống, còn nhiều việc phải làm, thậm chí phải vượt qua rào cản “tế nhị” như phát biểu của chủ nhiệm uỷ ban Pháp luật của Quốc hội Phan Trung Lý tại phiên họp thường vụ Quốc hội vừa rồi: “Quyền của dân mà lúc nào cũng kêu “tế nhị”!”.

Quốc Học