Thực hư tin đồn “lú lẫn bởi thuốc giảm đau”

Ba bậc thang dùng thuốc giảm đau

Đau là triệu chứng thường gặp ở người bệnh. Vì vậy, thuốc giảm đau là loại thuốc được dùng thường xuyên và phổ biến nhất. Có nhiều loại thuốc giảm đau khác nhau, trong đó có thuốc giảm đau mạnh nhưng lại có tác dụng gây nghiện hoặc có thuốc dùng lâu dài sẽ gây tác dụng phụ nặng nề là làm viêm loét dạ dày - tá tràng.

Để giúp việc sử dụng thuốc giảm đau hợp lý, tổ chức Y tế thế giới (WHO) đã đề ra ba bậc thang dùng thuốc giảm đau như sau: bậc một, là khi đau nhẹ và vừa ta nên dùng thuốc giảm đau thông thường, mua không cần toa bác sĩ (gọi là thuốc OTC) như paracetamol hoặc thuốc trong nhóm có tên gọi chung là thuốc chống viêm không steroid (viết tắt NSAID, gồm: aspirin, ibuprofen, diclofenac…). Nếu dùng thuốc giảm đau bậc một không cải thiện có nghĩa người bệnh bị đau ở bậc cao hơn, tức nặng ở bậc hai hoặc đau dữ dội như đau ung thư là đau bậc ba. Lúc này phải dùng đến thuốc giảm đau là loại gây nghiện có nguồn gốc thuốc phiện với loại trung bình như codein hoặc loại mạnh như morphin. Thuốc giảm đau bậc hai và ba có tính chất gây nghiện bắt buộc phải để bác sĩ điều trị chỉ định, tức chỉ dùng khi có đơn thuốc được ghi bởi bác sĩ.

Hen suyễn, tim mạch: phải thận trọng

Gần đây, nhiều chuyên gia quốc tế trong nhiều thông báo khác nhau đã lưu ý đặc biệt đến nguy cơ bị tác dụng phụ của thuốc giảm đau đối với hai nhóm người: bị hen suyễn và có vấn đề tim mạch.

Đối với người bị hen suyễn hoặc có cơ địa dễ bị dị ứng: không nên dùng thuốc aspirin hoặc các thuốc chống viêm không steroid (NSAID) khác, ngoại trừ được bác sĩ chỉ định vì sự cần thiết bởi các loại thuốc này có thể gây co thắt phế quản, làm khởi phát cơn hen, khiến triệu chứng hen suyễn nặng thêm đến mức có thể nguy hiểm tính mạng. Hội chứng bị lên cơn hen suyễn do dùng thuốc aspirin hay nói chung do dùng thuốc NSAID được gọi là hội chứng AIA (viết tắt của Aspirin Induced Asthma). Đối với những người đang có bệnh lý tim mạch, tránh dùng các thuốc NSAID nói chung, ngoại trừ aspirin liều thấp có tác dụng ngừa huyết khối, có thể được bác sĩ tim mạch chỉ định dùng để ngừa đau thắt ngực, nhồi máu cơ tim. Nếu tự ý dùng thuốc NSAID có thể làm tăng nguy cơ suy tim ở người cao tuổi đang dùng thuốc lợi tiểu trị bệnh tăng huyết áp; hoặc thuốc aspirin có thể làm tăng huyết áp ở người đang mắc bệnh huyết áp cao.

Paracetamol tuy an toàn hơn aspirin nhưng trong một số trường hợp vẫn phải lưu ý độc tính của nó đối với gan. Đã có khá nhiều trường hợp ngộ độc paracetamol dẫn đến hoại tử tế bào gan, đặc biệt ở người cao tuổi hoặc ở người có chức năng gan hoạt động kém. Paracetamol gây nhiễm độc gan là do dùng quá liều. Ở nước ngoài, người ta ghi nhận phần lớn người cao tuổi dùng quá liều paracetamol vì tự ý dùng nhiều thuốc với tên biệt dược khác nhau nhưng thực chất chứa cùng một hoạt chất paracetamol mà họ không biết. Người uống rượu nhiều cũng không nên dùng bừa bãi paracetamol, đặc biệt để “ngừa nhức đầu, uống rượu không say”. Paracetamol và rượu đều có hại cho gan, nếu kết hợp sẽ làm tăng độ nguy hại lên nhiều lần.

Tin vịt nhưng vẫn cần thận trọng

Liên quan đến thông tin “dùng thuốc giảm đau có thể lú lẫn, thậm trí mất trí nhớ” có thể khẳng định chỉ là tin đồn vô căn cứ. Nhiều khả năng do thấy một số người cao tuổi thường xuyên dùng thuốc giảm đau trị đau đầu, rồi sau đó họ bị thêm bệnh lú lẫn, sa sút trí tuệ của tuổi già mà nhiều người gán ghép tại thuốc giảm đau. Cho tới nay, chưa có công trình nghiên cứu nào chứng minh các thuốc giảm đau như paracetamol hay aspirin hay thuốc nằm trong nhóm NSAID có tác dụng phụ gây lú lẫn, mất trí nhớ. Người bệnh sau khi dùng thuốc trị đau đầu nếu bị sút giảm hay mất trí nhớ là do hậu quả của nguyên nhân bệnh gây ra đau đầu như bị u não, viêm màng não, sốt rét nặng, ngộ độc rượu… Riêng người cao tuổi mất trí nhớ thường do bệnh lý của tuổi già, gọi là bệnh sa sút trí tuệ, trong đó có bệnh Alzheimer, chứ không phải do thuốc giảm đau.

Mặc dù là “tin vịt” nhưng với những trình bày ở trên vẫn cho thấy việc chọn và dùng thuốc giảm đau không thể hời hợt, đòi hỏi phải có sự thận trọng đúng mức. Khi cần giảm đau chỉ nên dùng thuốc giảm đau bậc một và chọn paracetamol là thuốc dùng đầu tiên, dùng đúng liều và không dùng kéo dài. Nếu tình trạng đau không cải thiện hoặc cải thiện, sau đó tái phát thì nên đến cơ sở điều trị để được bác sĩ khám, xác định nguyên nhân và giúp chọn loại thuốc giảm đau thích hợp. Không nên tự ý dùng bất cứ loại thuốc giảm đau nào mà mình không rõ hoặc dùng loại thuốc giảm đau bậc cao hơn, có thể bị nghiện thuốc và tai biến nguy hiểm.

PGS.TS.DS Nguyễn Hữu Đức, giảng viên chính bộ môn Dược lâm sàng, khoa Dược - đại học Y dược TP.HCM.