Từ vụ thú chết ở Vinpearl Safari Phú Quốc: Làm bảo tồn hay kinh doanh “bảo tồn”?

Sự việc Vinpearl Safari Phú Quốc khởi nguồn từ trang blog Zoo News Digest của chuyên gia về vườn thú Peter Dickinson ngày 15.2 đưa thông tin có hơn 1.000 con chim và 700 con thú bị chết, khoảng 500 con khỉ đã trốn thoát ở Vinpearl Safari Phú Quốc. Thông tin được chia sẻ, lan tỏa và thu nhận nhiều ý kiến trái chiều. Diễn tiến tiếp sau đó là đơn vị đầu tư công viên này - Tập đoàn Vingroup, đã có thông cáo báo chí ngày 21.2.2016 gửi đến Người Đô Thị và một số tờ báo khác phản bác khi cho biết chỉ có hơn 100 cá thể gồm chim và thú bị chết; 135 con khỉ nhỏ (nguồn gốc Việt Nam, mỗi con có trọng lượng 150-200g) đã thoát khỏi các chuồng. Nguyên nhân, theo Tập đoàn Vingroup, do ảnh hưởng của quá trình vận chuyển dài, các cá thể bị giảm sút sức khỏe, chưa thích nghi được với môi trường, thổ nhưỡng và khí hậu...

Những khuất tất thông tin

Cũng theo thông tin từ Vingroup, Công viên Chăm sóc và Bảo tồn động vật Vinpearl Safari do tập đoàn này đầu tư tại Gành Dầu (Phú Quốc, Kiên Giang) chính thức khai trương ngày 24.12.2015, có tổng diện tích gần 500ha, là vườn thú bán hoang dã đầu tiên và duy nhất tại Việt Nam, xây dựng theo mô hình Safari thế giới, trong đó các động vật quý hiếm được đảm bảo chăm sóc và bảo tồn trong môi trường thiên nhiên mở, có lợi thế phát triển từ khu rừng nguyên sinh tự nhiên với hệ thống thực vật phong phú của Phú Quốc. Giai đoạn I (có quy mô 380ha), gồm hai phân khu chính: khu vườn thú mở (open zoo) dành cho khách đi lại tham quan và khu bán hoang dã (safari park) chở khách tham quan bằng xe chuyên dụng với hình thức “thú thả, người nhốt”. Hiện công viên này chăm sóc và bảo tồn khoảng 3.000 cá thể thuộc 150 chủng loài, được sưu tầm, bảo tồn từ các động vật hoang dã quý hiếm địa phương, đồng thời quy tụ từ nhiều vùng địa sinh học đặc trưng trên thế giới như Nam Phi, châu Âu, Úc, Mỹ... Đặc biệt, Vinpearl Safari Phú Quốc sẽ sở hữu những bộ sưu tập động vật quý hiếm với số lượng lớn hàng đầu Việt Nam như 200 cá thể hồng hạc, 100 tê giác, 60 hươu cao cổ, 100 ngựa vằn... 

Tê giác ở Vinpearl Safari Phú Quốc nằm trong danh mục thú quý hiếm. Ảnh Việt Tường

Các số liệu liên quan sự việc thú trốn thoát và chết ở Vinpearl Safari Phú Quốc mà Vingroup thông tin, dường như chưa thỏa mãn được câu hỏi nhiều người đặt ra: Hơn 100 cá thể chết là của một loài hay mấy loài? Trọng lượng của loài khỉ con bản địa có thật sự là 150-200g/con?... Mặc dù đơn vị đầu tư vườn thú khẳng định các loài thú quý hiếm, trong đó có tê giác, đều có giấy CITES nhưng cơ quan hướng dẫn và giám sát các hoạt động nuôi thú hoang dã tại Việt Nam khẳng định “Phú Quốc Safari chưa hề được cấp phép nhập khẩu tê giác” (ông Vương Tiến Mạnh, Phó giám đốc CITES Việt Nam trả lời trên báo điện tử Zing.vn ngày 22.2).

Mới đây, Văn bản báo cáo của Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Kiên Giang ngày 24.2 xác định Vinpearl Safari Phú Quốc nhập 2.236 cá thể động vật từ nước ngoài về vườn thú. Hiện nơi đây đang chăm sóc, nuôi dưỡng 2.004 cá thể của 104 loài động vật gồm thú, chim và bò sát. Trong đó, 56 loài nhập khẩu (25 loài được cơ quan quản lý CITES cấp phép) và 48 loài có nguồn gốc trong nước (15 loài thuộc diện quản lý theo Nghị định 32/NĐ-CP và Nghị định 160/NĐ-CP). “Vườn thú Vinpearl Safari Phú Quốc có 14 cá thể tê giác có nguồn gốc là công ty hợp tác với Vườn thú Mỹ Quỳnh ở tỉnh Long An. Công ty đang làm thủ tục xin nhập tê giác ở nước ngoài theo quy định pháp luật”, “Không có động vật quý hiếm bị chết như: Sư tử, hổ, báo, tê giác. Ban giám đốc dự án Vườn thú Vinpearl Safari Phú Quốc cam kết không có dấu hiệu động vật chết do dịch bệnh. Toàn bộ động vật chết được xử lý theo đúng quy định” - Zing.vn trích dẫn văn bản báo cáo. Diễn tiến cụ thể của vụ việc này đã được Người Đô Thị cập nhật tại http://nguoidothi.vn.

Phúc lợi động vật và doanh thu vườn thú

Trao đổi với Người Đô Thị về những hệ lụy có thể xảy ra từ sự việc của Vinpearl Safari Phú Quốc, một chuyên gia về linh trưởng, tiến sĩ đại học Cambridge, nhận định: chưa biết những cá thể khỉ thoát khỏi vườn thú có nguồn gốc như thế nào, tuy nhiên nếu là những loài nhập từ châu Phi có thể mang lại nguy cơ lây truyền bệnh: “Nên nhớ, những loại virus gây hoang mang cho toàn cầu, như AIDS, Ebola... đều xuất phát từ những loài khỉ ở châu lục này. Đó là chưa kể đến việc những cá thể thoát ra ngoài như vậy, sẽ dẫn đến việc lai tạo ra những con lai không mong muốn. Trường hợp Nam Cát Tiên là một bài học, khi khỉ đuôi dài lai tạo với khỉ bản địa, tạo ra con lai vô cùng hung dữ”.

Tiếp cận từ góc độ tiêu chuẩn kỹ thuật của việc xây dựng vườn thú, không chỉ Vinpearl Safari Phú Quốc mà các vườn thú công và tư ở Việt Nam cũng tồn tại nhiều vấn đề. Trả lời Zing.vn, TS Jose C. Depre, đại diện Quỹ Cứu hộ động vật quốc tế (IARF) nhận xét: “Chỉ cần nhìn trên hiện trường tôi thấy vườn thú này không đảm bảo. Ví dụ khu vực mà tê giác sống, chúng ở khu vực có quá ít bãi cỏ để ăn...”.

Tuy nhiên, điều khiến nhiều người băn khoăn là tình trạng vườn thú tư nhân nở rộ những năm vừa qua. Một thống kế của Tổng cục Lâm nghiệp cho biết hiện cả nước có trên 700 cơ sở gây nuôi các loài động vật hoang dã, được đăng ký với số đầu vật nuôi lên đến hàng triệu cá thể. Đến nỗi một chuyên gia nghiên cứu động vật lâu năm phải thốt lên với Người Đô Thị: “Họ đủ kinh phí mua, vận chuyển, được nhiều cơ quan chức năng thông qua quả là đáng kinh ngạc. Còn tôi là nhà nghiên cứu, chỉ muốn mang đi một mẩu da, thậm chí một ít phân con vật để phân tích, nghiên cứu mà không được phép”. Vị này đưa ra góc nhìn riêng: “Tôi cho rằng cần đặt lại vấn đề liệu đó có phải là bảo tồn hay không? Nhiều người cho rằng đó là hình thức bảo tồn chuyển vị, theo tôi không phải. Bảo tồn thì phải vì con vật. Chẳng hạn như những chương trình bảo tồn rùa, linh trưởng... nhiều khi cũng trải qua một thời gian nuôi nhốt, chăm sóc tuy nhiên sau đó sẽ trả về tự nhiên. Còn việc mang nhốt con vật, bán vé cho người ta tham quan thì không thể gọi là bảo tồn. Điều đó mang lại nhiều nguy cơ, bởi dù một số ít loài có thể sinh sản trong điều kiện nuôi nhốt nhưng do quần thể quá nhỏ, lâu dài cũng dẫn đến cận huyết và chết. Động vật chết vì stress do di chuyển, nuôi nhốt, bỏ ăn diễn ra khá phổ biến. Nhiều nghiên cứu còn cho thấy, stress do nuôi nhốt cầm tù khiến con vật không sinh sản được”.

Biểu diễn xiếc thú tại Vinpearl Safari Phú Quốc. Ảnh Hữu Đức

Vị chuyên gia nghiên cứu động vật trên 20 năm kinh nghiệm này cho biết thêm, việc bắt con vật (voi, khỉ) phải phục vụ các tiết mục xiếc, đã bị lên án mạnh mẽ. Cho tham quan thú như một mục đích giải trí cũng đang nhận được những ý kiến tranh luận: “Kinh nghiệm ở một số vườn thú châu Âu, khi con vật trong điều kiện nuôi nhốt lâu, không còn giữ được tập tính, bản năng săn mồi sẽ được chăm sóc cẩn thận. Số tiền thu được từ hoạt động cho du khách tham quan, sẽ trích một phần dùng làm quỹ cho những chương trình, dự án bảo tồn nguyên vị tại những nước đang phát triển. Ở ta thì làm ngược lại, chỉ thuần túy làm ăn trên sự hiếu kỳ”.

Nhiều nhà khoa học, chuyên gia về động vật khi được đặt câu hỏi nên hay không cho tư nhân mở vườn thú, đều chung câu trả lời: nếu vì mục đích rõ ràng (mà ở ta thường rất nhập nhèm), nhằm giáo dục ý thức bảo vệ thiên nhiên, tổ chức nuôi, chăm sóc và đối xử tốt với con vật thì có thể chấp nhận được. Tất nhiên, hoạt động đó phải đặt trong những quy định pháp luật và cơ chế giám sát chặt chẽ của nhà quản lý và các tổ chức xã hội bảo vệ thiên nhiên môi trường để bảo đảm hài hòa phúc lợi của động vật và doanh thu vườn thú, tránh những biến tướng mua bán động vật hoang dã và gây nguy hiểm cho cộng đồng từ việc nuôi nhốt không bảo đảm an toàn. Còn chỉ đơn thuần là mục đích giải trí, kinh doanh dịch vụ tham quan thú để thu lợi nhuận thì không nên khuyến khích. “Một người làm được, thấy có lời thì người khác sẽ làm theo. Như vậy là kinh doanh bảo tồn chứ còn gì”, một chuyên gia bảo tồn nhận định.

Trọng Văn