Vì sao lạm phát tháng hai thấp một cách “bất thường”?

Thông thường, cứ mỗi dịp tết về, người dân thường có xu hướng tiêu dùng mạnh hơn để chuẩn bị cho dịp tết, giá cả vì thế có xu hướng leo thang. Bằng chứng cho điều này là trong hơn một thập niên trở lại đây, CPI trong tháng hai luôn tăng cao trên 1% và thậm chí đa phần vượt quá 2%. Như vậy, có thể thấy rằng lạm phát tháng hai đã thấp một cách “bất thường”. Vậy nguyên nhân nào dẫn đến mức lạm phát thấp như vậy?

Biến động của rổ hàng hóa tính CPI

Nếu như nhìn vào từng thành phần trong rổ hàng hoá được tổng cục Thống kê chọn lựa tính toán CPI, có thể thấy ngay rằng ngoại trừ nhóm hàng ăn và dịch vụ ăn uống, giá của tất cả các mặt hàng còn lại đều tăng thấp hơn 1%, thậm chí có hai nhóm hàng còn giảm giá.

Không khác so với các năm trước, nhóm hàng ăn và dịch vụ ăn uống, vốn luôn là nhóm có quyền số lớn nhất và nhạy cảm nhất về giá trong dịp tết, vẫn luôn là nhóm tăng giá nhiều nhất trong tháng hai này. Tuy nhiên, mức tăng 1,15% vẫn thấp hơn hẳn so với mức tăng 2,28% của năm 2013 và 2,11% của năm 2012. Trong nhóm hàng này, lương thực chỉ tăng giá 0,68%, thấp chỉ bằng một nửa so với mức tăng 1,33% trong tháng một. Điều này được lý giải là do thời tiết thuận lợi giúp nguồn cung lương thực ổn định. Trái lại, thực phẩm, đặc biệt là các loại thực phẩm tươi sống, lại có điều kiện để tăng giá cao hơn trong dịp tết, với mức tăng 1,16%. Nhóm ăn uống ngoài gia đình thậm chí còn tăng mạnh trong tháng hai này, đạt 1,6%, cao hơn rất nhiều so với mức tăng 0,32% trong tháng trước.

Cũng như mọi năm, dịp tết thường là dịp nhu cầu đi lại và vui chơi giải trí của các gia đình cao hơn các thời điểm khác trong năm. Chính vì vậy, giá của các nhóm hàng giao thông và văn hoá, giải trí và du lịch năm nay vẫn tăng theo thông lệ hàng năm, với mức tăng lần lượt là 0,66% và 0,61%. Tuy nhiên, năm nay có vẻ như nhu cầu mua sắm của người dân trong dịp tết đã không còn tăng cao như các năm trước, khi hai nhóm hàng may mặc, mũ nón, giày dép và thiết bị và đồ dùng gia đình đều có mức tăng tương đối thấp, lần lượt là 0,21% và 0,22%.

Đáng chú ý nhất là giá cả nhóm nhà ở và vật liệu xây dựng trong tháng này đã giảm 0,64%, sau hai tháng liên tục tăng mạnh trước đó. Ngoài nguyên nhân do nhu cầu xây dựng, sửa chữa nhà vào cuối năm và vào dịp tết thường rất thấp, thì một nguyên nhân chủ yếu khác là do giá gas bán lẻ giảm mạnh 43 nghìn đồng/bình 12kg bắt đầu từ ngày 1.1, mặc dù mức giảm này chỉ bằng một nửa so với mức tăng 80 nghìn đồng/bình 12kg đúng một tháng trước.
Cũng như mọi năm, nhóm giáo dục không có nhiều biến động về giá trong dịp tết, chỉ tăng ở mức 0,01%, trong khi giá của dịch vụ giáo dục vẫn giữ nguyên trong tháng này. Cuối cùng, giá của nhóm bưu chính viễn thông, theo thông lệ vẫn luôn là nhóm đóng vai trò bình ổn giá cả, giảm 0,02%.

Không phải do sức mua giảm

Khi nói về vấn đề lạm phát, các nhà kinh tế thường giải thích dựa trên bốn nhóm nguyên nhân là cầu kéo, chi phí đẩy, tiền tệ - tín dụng và tâm lý. Đầu tiên, với mức lạm phát tháng hai năm nay thấp như vậy, có thể nghĩ ngay đến việc nhu cầu tiêu dùng, hay sức mua trên thị trường trong dịp tết năm nay yếu, khiến cho tổng cầu không tăng cao như các năm trước. Đúng là tết năm nay mức lương thưởng của nhân viên không còn cao như các năm trước bởi các doanh nghiệp vẫn còn làm ăn thua lỗ. Tuy nhiên, không thể dựa vào đó mà cho rằng người dân chi tiêu ít hơn các năm trước khiến cho sức mua trên thị trường tết năm nay yếu hơn. Theo số liệu mới công bố của tổng cục Thống kê, thì tổng mức bán lẻ hàng hoá và doanh thu dịch vụ tiêu dùng trong hai tháng đầu năm nay đã tăng 11,6% so với cùng kỳ năm trước. Nếu như loại bỏ yếu tố giá, thì mức tăng năm nay sẽ là 6,2%, cao hơn hẳn so với mức tăng của hai tháng đầu năm 2013 (4,6%) và 2012 (4,4%). Như vậy có thể thấy sức mua trên thị trường không phải yếu tố chính khiến cho lạm phát tháng hai năm nay thấp hơn so với các năm trước.

Xét về yếu tố chi phí đẩy, theo báo cáo của tổng cục Thống kê cuối năm 2013, thì giá nhập khẩu hàng hoá đã giảm 2,36%, cao hơn hẳn so với mức giảm 0,33% cuối năm 2012. Trong đó giá nhập khẩu của một số nguyên, nhiên vật liệu đều giảm mạnh như cao su (giảm 21,15%), phân bón (giảm 17,83%) và sắt thép (giảm 10,48%). Cùng với đó, giá đô la Mỹ liên tục giảm trong hai tháng đầu năm nay (0,06% trong tháng một và 0,03% trong tháng hai) cũng góp phần giúp giá nhập khẩu giảm. Cả hai yếu tố này giữ cho giá của các yếu tố đầu vào thấp, khiến cho giá cả các mặt hàng tiêu dùng không tăng cao như mọi năm.

Nhưng quan trọng hơn cả là ngân hàng Nhà nước đã duy trì được xu hướng giảm tăng trưởng cung tiền (M2) trong suốt năm 2013. So với cùng kỳ năm trước, M2 đã có mức tăng giảm từ 26% vào tháng 3.2013 xuống mức 16% vào tháng 12.2013. Ảnh hưởng của xu thế giảm cung tiền đối với xu thế giảm lạm phát có thể nhìn rõ hơn khi nhìn vào chỉ số lạm phát lõi (xem biểu đồ). Chỉ số lạm phát lõi được tính bằng cách bỏ đi giá của các nhóm hàng lương thực, thực phẩm và giao thông khỏi chỉ số lạm phát tổng hợp. Ba nhóm hàng này đều có quyền số và mức biến động tương đối lớn trong rổ hàng hoá tính CPI. Có thể thấy kể từ đầu năm 2013, lạm phát lõi đã giảm một nửa, từ gần 12% xuống chưa đến 6% tính đến tháng 2.2014.

Cuối cùng là yếu tố tâm lý, hay kỳ vọng của người dân. Nhờ việc duy trì chỉ số giá cả tiêu dùng so với cùng kỳ năm trước hầu hết biến động trong dải hẹp từ 5,5% đến 7,5%, người dân dần dần không còn tâm lý kỳ vọng lạm phát tăng cao như trước nữa. Khi kỳ vọng lạm phát được ổn định, người dân sẽ không tự ý tăng giá, ngay cả khi đây là dịp tết, bởi việc tăng giá cá lẻ như thế sẽ không được hưởng ứng, và hệ quả có thể là dẫn đến mất khách hàng.

Vũ Minh Long - Đinh Tuấn Minh