‘Bội ước’: Giải phẫu một cuộc tình

Một trong số đó là Camille Laurens – nữ nhà văn hiện là thành viên của Viện Hàn Lâm Goncourt và từng đoạt nhiều giải thưởng danh giá. Về phong cách, cũng như Ernaux, đa số tác phẩm của Laurens cũng có lối viết trung tính, lạnh lùng. Họ cũng gần gũi khi cùng sử dụng yếu tố tự truyện để mỗi tác phẩm như một lát cắt của cuộc đời mình.

Tuy nhiên, nếu Ernaux trung thành hoàn toàn với sự thật, thì Laurens lại tiệm cận hơn với thể loại autofiction hay bán hư cấu, khi sự thật chỉ chiếm một phần, sau đó sẽ được liên kết với các yếu tố hư cấu để tạo nên một câu chuyện vừa quen vừa lạ. Riêng bà gọi đây là “viết về mình”.

Điều đó có thể nhìn thấy ở những tác phẩm nổi tiếng đã xuất bản tại Việt Nam như Con gái, Trong những vòng tay, Tình ca xúc cảm. Năm 2025, bà gây sốt văn đàn Pháp với tiểu thuyết Bội ước nhanh chóng bán ra hơn 5 vạn bản, giành giải Grand prix RTL-Lire danh giá do 100 độc giả đại diện bầu chọn. Mới đây, cuốn sách đã có phiên bản tiếng Việt.

Bội ước do NXB Phụ nữ ấn hành, J.P Huỳnh Hữu Phước dịch, được đánh giá cao tại Pháp. Ảnh: Minh Anh

 Cây viết nữ quyền

Về nội dung, cuốn sách xoay quanh Claire Lancel – nữ nhà văn nổi tiếng với các tác phẩm có màu sắc tự truyện (phần nào chính là Laurens) và mối tình của cô với Gilles Fabian – một nam đạo diễn chuyên về kịch rối. Họ đều vừa mới thoát khỏi hôn nhân trước đó, vô tình gặp nhau trong một buổi tiệc chào đón năm mới và ngay lập tức thu hút lẫn nhau.

Nhanh chóng, họ trở thành một cặp đôi được chú ý trong cả vòng tròn bạn bè lẫn dư luận và giới nghệ thuật Pháp. Những tưởng cuộc hôn nhân này rồi sẽ tròn đầy, nhưng Claire nhanh chóng nhận ra mình bị lừa dối, là “vật tiêu khiển” của một “tra nam” ái kỷ, tự huyễn, điển hình cho kiểu đàn ông bám váy mẹ.

Khi còn mặn nồng, họ trao cho nhau cam kết đặc biệt. Theo đó Claire sẽ không biến Gilles thành nhân vật trong các tiểu thuyết của mình, còn anh thì không bao giờ phản bội lại cô. Tuy vậy cả hai đã nhanh chóng bội ước, từ đó cuốn sách là cuộc hành trình khám phá những gì đã xảy ra, đưa ra ánh sáng chính xác điều này.

Một cách ngắn gọn, Bội ước là cuốn tiểu thuyết viết về tình yêu và những cảm giác mà nó gây ra, từ cảm nắng, điên cuồng cho đến cay đắng với những hệ lụy không thể lường trước.

Trong văn đàn Pháp, Camille Laurens nổi tiếng là một nhà văn ủng hộ nữ quyền. Trong nhiều tác phẩm, bà đã phơi bày tính nam gia trưởng và một xã hội nam giới ngự trị, qua đó cho thấy sự đàn áp và tình trạng yếm thế của người phụ nữ.

Chẳng hạn trong Con gái, do tiếng Pháp là ngôn ngữ có từ vựng phân theo hai giới, nên bà đã dùng điều đó để cho thấy sự coi thường phụ nữ vẫn luôn hiện tồn [như kiểu lịch sử (history) luôn được coi là câu chuyện (story) của đàn ông (his) vậy].

Thế nhưng bà từng khẳng định nữ quyền không phải là vấn đề đối lập giữa hai giới, rằng đàn ông thì xấu, phụ nữ luôn tốt. Cụ thể hơn: “Tôi viết từ chính mình, từ kinh nghiệm của mình, từ những gì tôi quan sát và cảm nhận về tính nữ. Rằng ham muốn của phụ nữ phần lớn là điều cấm kỵ so với ham muốn của nam giới, rằng chế độ gia trưởng trơ tráo nhất vẫn còn phổ biến, đấy là những gì tôi quan sát và lên án thông qua một tác phẩm hư cấu”.

Ở Bội ước, không gian mà yếu tố nữ quyền xuất hiện nhiều nhất là thông qua dòng suy tưởng của nhân vật Claire. Khi đắm chìm vào tình yêu với Gilles, dường như cô đã dâng hiến cả bản thân mình. Những thứ đó bạo liệt đến mức khi mọi thứ sáng tỏ, cảm giác mà cô nhận thấy về những gì đã qua chỉ còn nỗi nhục.

Nỗi nhục giống như tựa đề một cuốn tiểu thuyết của Annie Ernaux, nhưng về cảm giác thì lại gần nhất với Cơn cuồng si, mà trong đó nhà văn đoạt giải Nobel Văn chương cũng cảm nhận được một điều tương tự trong mối quan hệ lãng mạn với một người đàn ông “bí ẩn”.

Ở đây nữ quyền không có tính đấu tranh, kèn cựa với phía còn lại, mà đó là khi họ được trở thành chính mình, được là bản thể thật không hề che giấu tình cảm thuần nguyên theo từng giai đoạn.

Ta thấy điều đó một cách đặc biệt qua những hy sinh của Claire: Từ một nữ tác giả nổi tiếng, cô chấp nhận sự dằn vặt trong những giây phút hạnh phúc nhất đời mình. Đó có thể đó là căn phòng chật hẹp nơi cô sáng tác tiểu thuyết Người cha thay vì được ở trong căn nhà mà mình đã bán vì nghe lời Gilles. Đó cũng là giây phút vinh dự ở giải César, khi thay vì cùng vui mừng, ủng hộ, thì anh tình nhân chỉ thấy ghen tức và đầy đố kỵ với chính những điều mà cô đạt được…

Việc xây dựng Gilles như một người ái kỷ, tự huyễn rất dễ gây ra hiểu lầm Camille Laurens đang cố bôi xấu hình tượng nam giới. Nhưng rõ ràng bà đã trù tính trước, để cho ta thấy có nhiều lý do cho tổn thương đó.

Có thể kể đến sang chấn ấu thời khi mẹ phản bội lại cha, từ đó bỏ đi, khiến vòng tay mẹ là điều anh khao khát nhất. Gilles chính là hiện thân của hội chứng Oedipus, để rồi thứ anh tìm kiếm chính là hình bóng người mẹ trong cô nhân tình.

Nhà văn Camille Laurens gặp gỡ độc giả Việt Nam. Ảnh: NXB Phụ nữ.

 Hình thức phơi bày cảm xúc

Điều nói trên cho thấy việc mở rộng biên độ văn chương của Camille Laurens, khi bà không chỉ viết một tác phẩm bán tự truyện thông thường, mà nếu đọc kỹ, đó còn là những nghiên cứu tâm lý học, xã hội học… như kiểu có thể tìm thấy Bourdieu trong văn chương của Ernaux, hay ở đây là Deleuze trong câu chữ của Laurens.

Ngoài điều đó ra, Bội ước còn là một sự thử nghiệm của nữ tác giả khi hình thức chứ không phải nội dung cũng có khả năng bộc lộ cảm xúc, qua đó cho thấy sáng tạo của bà không hề khiên cưỡng mà đưa độc giả đến với một cuộc giải phẫu tình yêu vô cùng tinh vi.

Cụ thể, bên cạnh những dòng suy tưởng cho thấy tâm trạng phức tạp của Claire, thì những bài thơ tự do với các câu ngắn, ngắt câu súc tích… đôi khi thể hiện cả sự cuồng si lẫn cơn hoang mang khi mọi thứ dần được làm rõ. Bên cạnh đó, một đoạn văn ngắn có màu sắc dystopia (phản địa đàng) về nước Pháp nơi nhân tính không còn phần nào cho thấy tâm trạng của nhân vật chính trở nên chênh chao, bi quan về thế giới này…

Không dừng ở đó, cuốn sách thật ra được viết dựa trên một phiên tòa, mà Laurens lém lỉnh xóa bỏ mọi ranh giới thể loại, biến những câu hỏi phỏng vấn trở thành cơ hội để nhân vật chính có thể giải tỏa tâm trạng của mình.

Điều này khiến độc giả nhớ đến bộ phim Kỳ án đồi tuyết (Anatomy of a Fall), khi người vợ viết văn cũng bị quy cho đã giết chồng mình dù cho đến cuối thì bí ẩn ấy chưa được giải đáp, dù cho động cơ thì có đầy đủ: ghen tị, ghen tuông và còn nhiều nữa.

Không rõ Camille Laurens có được truyền cảm hứng từ bộ phim này không, nhưng không thể phủ nhận chính motif điều tra, điều trần… giúp cuốn tiểu thuyết hơn 350 trang trở nên cuốn hút, không quá cá nhân. Và cho đến cuối, câu hỏi về vụ án mạng xảy ra giữa Claire và Gilles vẫn sẽ là câu hỏi lớn lẩn quẩn trong đầu người đọc.

Camille Laurens gặp gỡ độc giả Việt Nam. Ảnh: NXB Phụ nữ.

Bên cạnh điều này, những dấu ấn riêng của nhà văn Pháp vẫn sẽ xuất hiện, từ cách chơi chữ tiếng Pháp cho đến cấu trúc phi tuyến, rời rạc, đa giọng kể và mô hình Rashomon, khiến cuốn sách liên tục rào đón, không biết nơi đâu mới là sự thật.

Từ những điều trên có thể thấy rằng Bội ước là một tiểu thuyết đỉnh cao của Camille Laurens, khi từ một thể loại mà như bà chia sẻ với độc giả Việt Nam là “được nhìn nhận khá tiêu cực ở Pháp, nhiều người cho rằng đây là lối viết của những nhà văn ái kỷ, chỉ quan tâm đến mình” đã trở thành một khảo sát không chỉ về con người mà còn là tình yêu – cảm giác đẹp đẽ nhưng đầy hiểm nguy.

Minh Anh