Giải bài toán 'phủ xanh' Hà Nội trước áp lực đô thị hóa

Không gian xanh vốn là thành phần thiết yếu của cấu trúc đô thị, góp phần tạo ra môi trường sống lành mạnh. Thành phố Hà Nội đánh giá cao tầm quan trọng và sự cần thiết của không gian xanh, đặc biệt là trong tình hình đô thị hóa hiện nay. Song, việc thiếu không gian xanh và quỹ đất ở Hà Nội đặt ra những thách thức đáng kể.

Giải pháp cho vấn đề nan giải này được bàn luận trong hội thảo Phát triển hệ thống cây xanh, công viên, vườn hoa trên địa bàn thành phố Hà Nội diễn ra vào chiều ngày 23.9 vừa qua, tại Hội trường Công viên Bách Thảo (số 2 Ngọc Hà, Hà Nội) đã diễn ra. Hội thảo được phối hợp tổ chức bởi Sở Xây dựng Hà Nội, Viện Nghiên cứu Đô thị và Phát triển hạ tầng (Tổng hội Xây dựng Việt Nam), Hiệp hội Công viên cây xanh Việt Nam.

Chủ trì hội thảo gồm KTS. Trần Ngọc Chính - Chủ tịch Hiệp hội Công viên cây xanh Việt Nam, PGS-TS. Lưu Đức Hải - Viện trưởng Viện Nghiên cứu Đô thị và Phát triển hạ tầng và ông Nguyễn Đức Hưng - Giám đốc Trung tâm Quản lý hạ tầng kỹ thuật Thành phố Hà Nội. Tới dự còn có lãnh đạo Cục Kết cấu hạ tầng xây dựng, Bộ Xây dựng và Sở Xây dựng Hà Nội.

Toàn cảnh hội thảo Phát triển hệ thống cây xanh, công viên, vườn hoa trên địa bàn thành phố Hà Nội.

Các công viên có quy mô từ 10 hecta trở lên chỉ chiếm hơn 10%

Mở đầu hội thảo, ông Nguyễn Đức Hưng - Giám đốc Trung tâm Quản lý hạ tầng kỹ thuật Thành phố Hà Nội, nhận định không chỉ có ý nghĩa tạo cảnh quan đô thị, cây xanh còn gắn liền với những giá trị văn hóa, lịch sử của Thủ đô. Trong thời gian qua, được sự quan tâm, chỉ đạo của Chính phủ, lãnh đạo thành phố, TP. Hà Nội đã có nhiều nỗ lực trong việc đầu tư phát triển hệ thống cây xanh, công viên, vườn hoa, nhằm cải thiện cảnh quan đô thị và chất lượng môi trường sống. 

Tuy nhiên, theo ông Hưng hiện nay, hệ thống cây xanh, công viên vườn hoa vẫn còn hạn chế, bất cập. Như nhiều công viên vườn hoa xuống cấp. Công tác quản lý, phân tán và thiếu định hướng lâu dài. Diện tích cây xanh bình quân trên đầu người thấp, chưa đạt chuẩn đô thị đặc biệt. Công tác bảo tồn cây di sản chưa được quan tâm. Tình trạng xâm lấn, vi phạm không đang vẫn diễn ra, hạ tầng kỹ thuật chưa đồng bộ. Cây xanh bị ảnh hưởng bởi nhiều công trình lồng nổi, tác động của biến đổi khí hậu, bão lớn, gây nguy cơ gãy đổ. Trong khi đó, quỹ đất của cây xanh thì hạn chế.

Ông Nguyễn Đức Hưng - Giám đốc Trung tâm Quản lý hạ tầng kỹ thuật Thành phố Hà Nội, trình bày quan điểm tại hội thảo.

ThS-KTS. Ngô Thùy Duyên, Viện Quy hoạch đô thị và Nông thôn quốc gia (VIUP), chỉ ra 6 yếu điểm gây nhức nhối khi phác thảo toàn cảnh thực trạng về vườn hoa, công viên cây xanh ở Hà Nội.

Đầu tiên, các công viên hiện phân bố không đồng đều, tập trung phần lớn ở khu vực nội đô. Điều này khiến cho khả năng để mọi người dân tiếp cận là chưa cao. Về quy mô, các công viên có quy mô từ 10 hecta trở lên chỉ chiếm hơn 10% tổng số công viên. Về chất lượng, các công viên cũ thiếu đi sự cải tạo, chỉnh trang. Còn công viên mới xây chưa được quan tâm đồng bộ về chất lượng.

Loại hình các công viên chưa đa dạng, chức năng sử dụng chưa phong phú. Tốc độ hình thành các công viên chưa tương xứng với tốc độ đô thị hóa. Cuối cùng, chủng loại cây, hoa vẫn còn đơn điệu, do chưa có sự nghiên cứu kỹ lưỡng về phối kết hợp các chủng loại.

Đối với cây xanh đường phố, KTS Ngô Thùy Duyên tiếp tục nêu, Hà Nội là một trong những thành phố đi đầu cả nước về phát triển cây xanh. Tuy nhiên, những nỗ lực trên vẫn gặp phải nhiều vướng mắc trong quá trình phủ xanh đô thị, do những hạn chế từ đặc trưng của tuyến đường giao thông.

Trong các tuyến đường giao thông nội đô, có những tuyến đường được quy hoạch lâu năm, có hạ tầng ngầm. Những tuyến đường này đã trồng được hệ thống cây xanh có tuổi lâu năm nhưng các hố trồng cây bị bê tông hóa, cho nên dễ bật, gãy gốc. Có những tuyến đường có vỉa hè nhỏ hơn 1m2, thậm chí không có vỉa hè, nên không đảm bảo quỹ đất để phủ xanh tuyến đường. Bên cạnh đó là những tuyến đường mới xây đựng được hạ tầng những chưa kịp phủ xanh.

ThS-KTS. Ngô Thùy Duyên trình bày tham luận.

Để giải quyết vấn đề trên, trước tiên, bà Duyên đề xuất lập quy hoạch phân vùng, đưa ra định hướng dựa trên đặc trưng của từng vùng. Tiếp theo, cần bố trí và đảm bảo quỹ đất. Mặc dù, quy hoạch chung của thành phố đã bố trí quỹ đất đảm bảo tiêu chí đến năm 2030 là 7m2 cây xanh/người, đến năm 2045 là 9-10m2/người nhưng nhìn vào thực trạng hiện nay, diện tích cây xanh mới chỉ đạt có khi chưa tới 1m2/người. Con số này rất thấp so với tiêu chuẩn của các quốc gia trên thế giới, cũng như là tiêu chuẩn quy chuẩn của một đô thị hiện đại, thể hiện sự thiếu hụt rất nghiêm trọng về tỷ lệ xanh trên toàn thành phố.

Dẫu vậy, thực trạng diện tích sử dụng đất hiện nay hoàn toàn khó để giải quyết quy hoạch trên. Bởi có nhiều khu vực dân cư được xây dựng từ rất lâu, diện tích hiện giờ rất chật hẹp. Vì thế, cần tính đến phương án nghiên cứu di dời để giải quyết được vấn đề bố trí đầy đủ quỹ đất cho cây xanh.

Về chỉ tiêu công viên, bà Duyên đề xuất trong khu vực dân sinh có diện tích 15 km2 phải có một công viên trên 10 hecta. Công viên với quy mô như thế phải là công viên đa chức năng. Nếu công viên từ 5-10 hecta thì phải đảm bảo xen trong từng khu dân cư. Từ đó, đáp ứng nhu cầu về giải trí, không gian xanh của người dân. Khu vực có cây lâu năm cần được chăm sóc, thăm khám thường xuyên, cũng như đưa ra quy trình di dời, thiết ké cây phù hợp.

Chú trọng lựa chọn loại cây song song với xây dựng không gian xanh

Đi sâu vào vấn đề kỹ thuật, PGS-TS. Đặng Văn Hà, Viện trưởng Viện Kiến trúc cảnh quan và Cây xanh đô thị (Trường Đại học Lâm nghiệp), nhấn mạnh: “Việc lựa chọn chủng loại cây trồng phù hợp được xem là một yếu tố then chốt, quyết định sự thành bại của các dự án phát triển cây xanh đô thị”.

PGS-TS. Đặng Văn Hà phát biểu tại Hội thảo.

Viện trưởng Viện Kiến trúc cảnh quan và Cây xanh đô thị lý giải, khi chủng loại cây trồng đáp ứng các yêu cầu sinh thái của lập địa, cây sẽ có khả năng sinh trưởng và phát triển ổn định, bền vững, qua đó phát huy tối đa các chức năng môi trường và thẩm mỹ. Ngược lại, việc lựa chọn không phù hợp sẽ dẫn đến tỷ lệ sống thấp, sinh trưởng kém, gây lãng phí nguồn lực, chi phí đầu tư và không đạt được giá trị mong đợi. Thực tế đã cho thấy, những sai lầm trong việc lựa chọn cây trồng đô thị và nông thôn không phải là hiếm, do đó cần phải xem xét vấn đề này một cách nghiêm túc và khoa học.

Quá trình lựa chọn chủng loại cây xanh đô thị, theo ông Hà đòi hỏi phải xem xét đồng thời hai khía cạnh: đặc tính sinh thái của loài và khả năng đáp ứng các hiệu ứng sinh thái, thẩm mỹ của cây. Trước hết, cần ưu tiên sự tương thích giữa cây trồng và các điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng, cũng như đặc điểm môi trường nơi trồng. Kế đến, phải cân nhắc chức năng cụ thể của cây. Nếu chỉ tập trung vào sự phù hợp về mặt sinh thái mà bỏ qua các yêu cầu về dịch vụ môi trường hay tạo cảnh quan, dự án trồng cây sẽ không đạt được hiệu quả tối ưu.

Hội thảo thu hút sự tham dự của đông đảo chuyên gia, nhà quản lý.

Ông Hà nhận định, tiêu chí đầu tiên khi lựa chọn cây trồng là khả năng thích nghi cao với điều kiện lập địa, tuân thủ nguyên tắc “đúng cây, đúng nơi”. Tiếp theo, loài cây được chọn cần phải có những đặc tính đáp ứng được mục đích trồng ban đầu. Chẳng hạn như làm đẹp, tạo bóng mát, chắn gió, hoặc cải thiện môi trường. Ngoài ra, cần đảm bảo nguồn giống sẵn có, kỹ thuật trồng khả thi, chi phí hợp lý, đồng thời an toàn và không gây ô nhiễm.

Theo các chuyên gia, giải quyết thách thức phủ xanh Hà Nội đòi hỏi sự đồng bộ từ quy hoạch không gian, bảo đảm quỹ đất, cho đến lựa chọn đúng loại cây, đúng vị trí. Nhưng hơn thế, cây xanh phải được nhìn nhận như một phần không thể thiếu của văn hóa đô thị và đời sống tinh thần của người dân. Khi đó, mỗi công viên, mỗi hàng cây sẽ không chỉ mang giá trị môi trường mà còn trở thành ký ức chung, góp phần tạo nên bản sắc và sức sống bền vững cho một Hà Nội xanh – văn hiến – hiện đại.

Bài và ảnh: Đoan Túc