‘Chấp thuận chủ trương đầu tư là giấy khai sinh của dự án, không thể bỏ’

Nhiều năm qua, Luật Đầu tư được coi là nền tảng quan trọng trong việc bảo đảm quyền tự do kinh doanh, mở đường cho dòng vốn trong và ngoài nước. Nhưng thực tiễn phát triển nhanh chóng với yêu cầu chuyển đổi số, tăng trưởng xanh cũng như áp lực cạnh tranh khu vực và toàn cầu đã khiến nhiều quy định bộc lộ bất cập, trở thành “nút thắt” gây cản trở doanh nghiệp. Trong bối cảnh đó, dự thảo Luật Đầu tư được kỳ vọng không chỉ là bước cải cách thể chế mà còn phải đủ mạnh để tháo gỡ vướng mắc và tạo môi trường đầu tư minh bạch, ổn định.

Tuy nhiên, để thực sự đi vào cuộc sống, dự thảo cần được thiết kế thực chất, tránh hình thức, đồng thời xử lý dứt điểm các điểm nghẽn, đặc biệt là các vấn đề liên quan đến thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư. 

Cải cách để gỡ “rào cản” đầu tư kinh doanh

Dự thảo Luật Đầu tư được cộng đồng doanh nghiệp nhìn nhận tích cực với nhiều cải cách: cắt giảm ngành nghề kinh doanh có điều kiện, phân cấp mạnh về thẩm quyền và ưu đãi đầu tư, thu hẹp diện dự án phải thực hiện thủ tục xin chấp thuận chủ trương đầu tư...

Phát biểu tại hội thảo góp ý dự thảo Luật Đầu tư ngày 24.9, ông Đậu Anh Tuấn - Phó tổng thư ký, Trưởng Ban Pháp chế VCCI, cho rằng Luật Đầu tư 2020 đã tạo dựng cơ sở pháp lý quan trọng cho hoạt động đầu tư trong và ngoài nước, đặc biệt luật đã quy định rõ về ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện, xác lập cơ chế chặt chẽ giữa việc soạn thảo, ban hành các ngành nghề này, qua đó quyền tự do kinh doanh của nhà đầu tư được đảm bảo, môi trường đầu tư thông thoáng, thuận lợi.

Theo ông Tuấn, dự thảo luật lần này được cộng đồng doanh nghiệp đánh giá tích cực ở nhiều điểm. 

Thứ nhất, cắt giảm ngành, nghề kinh doanh có điều kiện, vốn được coi là “rào cản lớn nhất” đối với quyền tự do kinh doanh.

Thứ hai, đơn giản hóa thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư, thu hẹp diện dự án phải thực hiện thủ tục xin chấp thuận chủ trương đầu tư; phân cấp mạnh mẽ về thẩm quyền chấp thuận chủ trương đầu tư.

Thứ ba, cho phép nhà đầu tư nước ngoài thành lập doanh nghiệp khi có dự án cụ thể, tạo sự bình đẳng giữa nhà đầu tư trong nước và nước ngoài.

Thứ tư, thay đổi cách tiếp cận trong ưu đãi đầu tư, hướng đến các ngành nghề thực sự có giá trị gia tăng cao, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, phát triển bền vững. 

Thứ năm, đề xuất các phương án cải cách lớn đối với quản lý đầu tư ra nước ngoài, phù hợp với thông lệ quốc tế và thực tiễn đầu tư của doanh nghiệp Việt Nam, theo hướng bỏ giấy chứng nhận đăng ký đầu tư ra nước ngoài. 

Tuy nhiên, cũng cần nhìn nhận một cách nghiêm túc rằng bối cảnh phát triển hiện nay đã thay đổi rất nhiều. Những yêu cầu mới về đổi mới mô hình tăng trưởng, chuyển đổi số, ứng phó với biến đổi khí hậu, cạnh tranh khu vực và toàn cầu, cũng như đòi hỏi từ các nhà đầu tư về một môi trường kinh doanh minh bạch, hiệu quả, ổn định và có khả năng dự báo cao... đang đặt ra thách thức lớn đối với hệ thống thể chế pháp luật hiện hành.

Theo ông Đậu Anh Tuấn, để quá trình chuyển đổi này thành công, thì thể chế, đặc biệt là các đạo luật nền tảng như Luật Đầu tư phải “đi trước một bước”. Pháp luật phải là công cụ thúc đẩy cái mới, dẫn đường cho xu thế, chứ không phải là rào cản khiến doanh nghiệp e dè, thận trọng.

Một số doanh nghiệp cho rằng các giai đoạn sau của một dự án đã chịu sự điều chỉnh bởi nhiều đạo luật khác nên quy định về thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư khiến quy trình trở nên rườm rà, kéo dài. Ảnh minh họa.

Thu hẹp diện dự án phải thực hiện thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư

Dù được đánh giá tích cực ở nhiều điểm, nhưng theo giới chuyên gia, dự thảo Luật Đầu tư cần tiếp tục lắng nghe cộng đồng để sửa đổi phù hợp, tạo môi trường đầu tư thông thoáng, tránh gây khó cho doanh nghiệp đặc biệt là trong bối cảnh hiện nay. 

Theo đó, liên quan đến thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư, Điều 26 dự thảo đã liệt kê cụ thể các dự án không thuộc diện chấp thuận chủ trương đầu tư, đảm bảo tính minh bạch và giúp cơ quan quản lý dễ dàng áp dụng. Theo đánh giá, việc quy định cụ thể các dự án không thuộc diện chấp thuận chủ trương đầu tư như trên là phù hợp và dễ áp dụng cho cơ quan có thẩm quyền.

Tuy nhiên, một số doanh nghiệp cho rằng các giai đoạn sau của một dự án đã chịu sự điều chỉnh bởi nhiều đạo luật khác nên quy định về thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư khiến quy trình trở nên rườm rà, kéo dài. 

Bên cạnh đó, theo đánh giá của nhiều chuyên gia, số lượng dự án hiện phải xin chấp thuận chủ trương đầu tư là quá lớn. Theo điểm a và điểm b khoản 1 Điều 28 dự thảo, hầu hết các dự án được giao đất, cho thuê đất không thông qua đấu giá hoặc đấu thầu, hoặc dự án có yêu cầu chuyển mục đích sử dụng đất, đều phải xin chấp thuận chủ trương đầu tư của chủ tịch UBND cấp tỉnh. Trong thực tế, số lượng dự án rơi vào hai nhóm này rất lớn, dẫn đến việc gia tăng gánh nặng thủ tục hành chính cho doanh nghiệp, tốn kém nguồn lực của cơ quan quản lý nhà nước trong việc thẩm định, phê duyệt.

Câu hỏi đặt ra là có nên tiếp tục duy trì thủ tục này hay không và nếu có thì phạm vi, trường hợp, đối tượng áp dụng cần được xác định như thế nào để không tạo thêm gánh nặng cho nhà đầu tư?

Dưới góc độ của hiệp hội và doanh nghiệp, ông Nguyễn Quốc Hiệp - Chủ tịch Hiệp hội Các nhà thầu xây dựng Việt Nam, ghi nhận nỗ lực của Bộ Tài chính và ban soạn thảo trong việc tiếp thu ý kiến, sửa đổi luật theo hướng toàn diện, minh bạch và thực tiễn hơn. Mặc dù vậy, ông Hiệp đề xuất, ban soạn thảo cần tiếp tục giữ thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư. 

Theo ông Hiệp, thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư chính là “giấy khai sinh” của dự án. Nếu bỏ đi, nhất là với những dự án cần giải phóng mặt bằng, sẽ phát sinh nhiều vướng mắc, bất cập. Nếu không có quyết định chấp thuận chủ trương đầu tư, nhà đầu tư sẽ không có cơ sở pháp lý để đàm phán với người dân. Chính vì thế, cần giữ thủ tục này nhưng phải làm rõ nội hàm, rút ngắn thời gian xử lý để tránh tình trạng cơ quan địa phương kéo dài.

Thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư chính là “giấy khai sinh” của dự án. Ảnh minh họa

Trong khi đó, ông Nguyễn Anh Tuấn - Chủ tịch Hiệp hội doanh nghiệp đầu tư nước ngoài (VAFIE), cho rằng cần thiết phải thu hẹp các dự án thuộc diện chấp thuận chủ trương đầu tư. Theo ông, chỉ những dự án lớn, có tác động rõ rệt đến môi trường và kinh tế - xã hội mới cần áp dụng thủ tục này.

Luật sư Vũ Tuấn Anh góp ý, liên quan đến thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư, quan điểm của Bộ Tài chính về việc bỏ bớt các trường hợp dự án cần chấp thuận chủ trương đầu tư, đặc biệt là các dự án lựa chọn nhà đầu tư thông qua đấu giá, đấu thầu, là hợp lý.  Tuy nhiên, dự thảo cần cấu trúc lại các quy định liên quan đến thẩm quyền chấp thuận chủ trương đầu tư, phân định rõ vai trò của Thủ tướng Chính phủ và chủ tịch UBND cấp tỉnh. Đồng thời, đối với các dự án đặc thù như điện gió ngoài khơi hoặc không sử dụng đất, cần có quy định riêng để tránh áp dụng máy móc. 

Cũng tại hội thảo, luật sư Phạm Thanh Tuấn (Đoàn luật sư TP. Hà Nội) cho rằng chấp thuận chủ trương đầu tư là thủ tục quan trọng, nhằm đánh giá tổng thể dự án về sự phù hợp quy hoạch, năng lực nhà đầu tư, tiến độ và cam kết thực hiện. 

Dự thảo đã liệt kê các dự án không thuộc diện chấp thuận chủ trương đầu tư tại Điều 26. Tuy nhiên, vấn đề đặt ra với các dự án không thuộc diện chấp thuận chủ trương đầu tư hoặc dự án không thuộc diện cấp giấy chứng nhận đăng ký đầu tư (ví dụ dự án của nhà đầu tư trong nước) thì cơ quan nhà nước sẽ nắm bắt thông tin, việc triển khai dự án của nhà đầu tư nào chưa được quy định cụ thể trong dự thảo.

Khoản 5 Điều 44 dự thảo quy định việc báo cáo của nhà đầu tư với cơ quan đăng ký đầu tư với dự án không thuộc diện cấp giấy chứng nhận đăng ký đầu tư. Do đó, ông Tuấn cho rằng cần có quy định về chế độ báo cáo, nội dung, mẫu báo cáo của nhà đầu tư trong trường hợp dự án không thuộc diện chấp thuận chủ trương đầu tư hoặc dự án không thuộc diện cấp giấy chứng nhận đăng ký đầu tư.

Vị luật sư cũng đề xuất sửa đổi theo hướng thu hẹp phạm vi dự án phải xin chấp thuận chủ trương đầu tư, đảm bảo cải cách thủ tục hành chính sâu rộng, cắt giảm những thủ tục không cần thiết nhưng vẫn giữ công cụ giám sát hiệu quả. Đây là bước đi phù hợp với chủ trương của Chính phủ về cải thiện môi trường kinh doanh và thúc đẩy tăng trưởng bền vững. 

Ngoài ra, thủ tục này chỉ nên áp dụng với các dự án thực sự có quy mô lớn, ảnh hưởng mạnh đến môi trường, quốc phòng, an ninh hoặc hạ tầng quan trọng. Với các dự án thông thường, đặc biệt là các dự án không qua đấu giá hoặc đấu thầu, cần loại bỏ yêu cầu này để giảm áp lực thủ tục cho doanh nghiệp và cơ quan quản lý.

Dự thảo Luật Đầu tư đang đứng trước những kỳ vọng lớn, trở thành đạo luật tạo nền tảng cho môi trường đầu tư minh bạch, hiệu quả, đủ sức đồng hành cùng doanh nghiệp trong giai đoạn phát triển mới. Nhưng để đạt được điều đó, mỗi quy định cần được thiết kế trên tinh thần cải cách thực chất, tránh hình thức, giảm tối đa thủ tục không cần thiết.

Khi luật thực sự trở thành công cụ mở đường thay vì rào cản, niềm tin của cộng đồng doanh nghiệp sẽ được củng cố, từ đó nguồn lực cho tăng trưởng bền vững sẽ được khơi thông.

Lê Tâm