“Bún mắng, cháo chửi”: kiện được không?

Sự việc của phó tổng giám đốc nói trên không phải hy hữu, có khác chăng là bà có đoạn phim quay bằng điện thoại của người bạn đi cùng để làm bằng chứng khởi kiện. Với những ai thường hay đi ăn ngoài quán xá, nhà hàng hẳn từng một, hai lần gặp thái độ cư xử thô lỗ của chủ quán hay nhân viên phục vụ. Nhẹ thì cộc cằn, lớn tiếng; nặng thì chửi bới, miệt thị. Ở Hà Nội còn có cả những quán ăn mang danh “bún mắng, cháo chửi, phở quát, ốc lắm mồm”.

Trong một video clip trên Youtube quay cảnh chửi thực khách của bà Thảo, chủ quán “bún chửi” nổi tiếng ở phố Ngô Sĩ Liên (Hà Nội), người ta nghe thấy những câu rất khó nghe: Gọi cái (đ...) gì mà gọi. Bảo thằng nhà quê đây không có sườn 20 nghìn nhá, (m...) thằng nhà quê!; Bát bún 40 nghìn còn gì nữa. Mặt như mất sổ đỏ ý. Không ăn được thì biến. Ăn thì ngồi đến cả tiếng đồng hồ. Buồn à, buồn à, không có (đ...) thằng nào à? Con điên!; Đã bảo là hết 40 nghìn, điếc à mà không nghe thấy?; Không ăn đi còn nhìn cái gì? Không nuốt nổi à? Đi ăn mà mặt cứ như đâm lê... Đây là quán “bún chửi” từng xuất hiện trong chương trình ẩm thực của kênh truyền hình CNN và đầu bếp Anthony Bourdain đã bình luận những câu quát chửi của chủ quán là: “cách giao tiếp suồng sã và thẳng thắn của bà chủ quán với khách hàng”.

Người bị chửi: có quyền kiện đòi bồi thường

Chửi bới, miệt thị, lăng mạ... ai đó là hành vi xúc phạm danh dự, nhân phẩm. Hiến pháp 2013 xác quyết mọi công dân đều được pháp luật bảo hộ về danh dự, nhân phẩm; không ai được phép xúc phạm danh dự, nhân phẩm của người khác. Mọi công dân đều có quyền bảo vệ danh dự, uy tín của mình.

Quán “bún chửi” ở phố Ngô Sĩ Liên (Hà Nội) từng xuất hiện trên kênh CNN. Ảnh Anh Kiệt

Cụ thể hơn, Điều 34 Luật Dân sự 2015 quy định: danh dự, nhân phẩm, uy tín của cá nhân là bất khả xâm phạm và được pháp luật bảo vệ. Cá nhân có quyền yêu cầu tòa án bác bỏ thông tin làm ảnh hưởng xấu đến danh dự, nhân phẩm, uy tín của mình.Việc bảo vệ danh dự, nhân phẩm, uy tín có thể được thực hiện ngay cả sau khi cá nhân chết theo yêu cầu của vợ, chồng hoặc con thành niên; trường hợp không có những người này thì theo yêu cầu của cha, mẹ của người đã chết... Nếu thông tin ảnh hưởng xấu đến danh dự, nhân phẩm, uy tín của cá nhân được đăng tải trên phương tiện thông tin đại chúng thì phải gỡ bỏ, cải chính bằng chính phương tiện thông tin đại chúng đó. Cá nhân bị ảnh hưởng xấu đến danh dự, nhân phẩm, uy tín ngoài quyền yêu cầu bác bỏ thông tin còn có quyền yêu cầu người đã xúc phạm xin lỗi, cải chính công khai và bồi thường thiệt hại.

Như vậy, không phân biệt hành vi chửi bới của chủ quán là có chủ ý nhằm xúc phạm thực khách hay chỉ quen miệng trong giao tiếp nhằm tạo cá tính kinh doanh thì những câu chửi đó cũng có biểu hiện vi phạm pháp luật, không phù hợp với các quy tắc ứng xử trong hoạt động giao thương. Bất kỳ thực khách nào có cảm giác danh dự, uy tín, nhân phẩm của mình đã bị chủ quán xúc phạm, gây tổn thương (mà mình không có lỗi và có chứng cứ về việc đó) đều có quyền khởi kiện đòi bồi thường thiệt hại.

Thiệt hại do danh dự, nhân phẩm, uy tín bị xâm phạm bao gồm: chi phí hợp lý để hạn chế, khắc phục thiệt hại; thu nhập thực tế bị mất hoặc bị giảm sút; thiệt hại khác do luật quy định. Ngoài ra, người có trách nhiệm bồi thường còn phải bồi thường thêm một khoản tiền bù đắp tổn thất về tinh thần cho người đã gánh chịu, do các bên tự thỏa thuận. Nếu không thỏa thuận được thì mức tối đa cho một người có danh dự, nhân phẩm, uy tín bị xâm phạm không quá mười lần mức lương nhà nước quy định.

Người chửi: có thể bị phạt tiền, lãnh án tù

Đã từng có những ý kiến đề nghị rút giấy phép kinh doanh của những quán ăn mắng chửi thực khách. Theo các quy định hiện hành liên quan đến thu hồi giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh, hành vi chửi bới, miệt thị, lăng mạ thực khách tuy vi phạm pháp luật nhưng lại không thuộc các trường hợp luật định rút giấy phép kinh doanh. Tuy nhiên, người có hành vi chửi bới thực khách có thể bị những chế tài trực tiếp khác.

Theo Điều 5 Nghị định 167/2013/NĐ-CP quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực an ninh, trật tự, an toàn xã hội (...): người nào có cử chỉ, lời nói thô bạo, khiêu khích, trêu ghẹo, xúc phạm danh dự, nhân phẩm của người khác thì bị phạt cảnh cáo hoặc phạt tiền từ 100.000 đồng đến 300.000 đồng. Ngoài ra, hành vi chửi bới, miệt thị nếu đến mức độ nghiêm trọng còn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự.

Điều 121 Bộ luật Hình sự hiện hành quy định người nào xúc phạm nghiêm trọng danh dự, nhân phẩm của người khác, thì bị phạt cảnh cáo, cải tạo không giam giữ đến hai năm hoặc phạt tù từ ba tháng đến hai năm. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau thì bị phạt tù từ một đến ba năm: phạm tội nhiều lần; với nhiều người; lợi dụng chức vụ, quyền hạn; phạm tội với người thi hành công vụ; với người dạy dỗ, nuôi dưỡng, chăm sóc, chữa bệnh cho mình. Người phạm tội còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ một đến năm năm. Để đánh giá hành vi xúc phạm có ở mức độ nghiêm trọng hay không phải căn cứ thái độ, nhận thức của người phạm tội; cường độ và thời gian kéo dài của hành vi xúc phạm; vị trí và môi trường xung quanh; vị trí, vai trò, uy tín của người bị hại trong gia đình, tổ chức hoặc trong xã hội; dư luận xã hội về hành vi xúc phạm đó...

Tạo sự khác biệt trong kinh doanh là điều nên khuyến khích, nhưng không nên thỏa hiệp và dung dưỡng những hàng quán chọn cách kinh doanh khác biệt bằng “bún chửi, cháo mắng, phở quát”, bởi trên tất cả những tranh luận rằng đó có phải là một nét đặc trưng buôn bán, có phù hợp với truyền thống văn hóa người Việt hay không, thì chửi mắng là hành vi xúc phạm danh dự, nhân phẩm người khác. Trong một xã hội pháp quyền, thì hành vi đó dễ dàng đưa lối dẫn đường các chủ quán đến vòng lao lý.

Sau khi quán “bún chửi” ở phố Ngô Sĩ Liên (Hà Nội) xuất hiện trong chương trình ẩm thực của kênh truyền hình CNN và gặp nhiều phê phán của dư luận, bà Thảo chủ quán lên tiếng giải thích: “Nhà tôi vất vả lắm, hoàn cảnh có nhiều éo le. Có thể vì gia đình trải qua nhiều mất mát nên tôi sinh ra bức xúc, cáu kỉnh” và hứa sẽ kiềm chế, bớt nóng nảy để phục vụ khách hàng tốt hơn.“Từ giờ trở đi, chắc chắn tôi sẽ không nói khó nghe với khách nữa, tôi sẽ cố gắng kiềm chế hết sức có thể. Quán được lên truyền hình thế giới là vinh dự cho tôi, bạn bè thế giới biết đến, họ đến ăn còn giới thiệu cho nhiều người. Mình cũng phải phục vụ chuyên nghiệp, chu đáo hơn”, bà Thảo nói.

 ThS-LS. Lương Anh Tú - LS. Lê Phan Định