Chuyên gia: Bản đồ ngập úng chỉ giúp né ngập, không giúp chống ngập

Hà Nội đã phải trải qua đợt ngập lụt nghiêm trọng do ảnh hưởng từ hoàn lưu bão số 10 và số 11. Mưa lớn khiến nhiều tuyến phố nội đô và ngoại vi bị ngập úng, lộ rõ sự yếu kém của hệ thống hạ tầng thoát nước. Mặc dù thiên tai là yếu tố khách quan, nhưng sự cố này cũng đặt ra câu hỏi lớn về khả năng chống chịu của đô thị trước các hiện tượng thời tiết cực đoan ngày càng gia tăng do biến đổi khí hậu. Là một đô thị lớn, Hà Nội cần hành động quyết liệt để bảo vệ cư dân trước các rủi ro ngày càng tăng.

Trước thực trạng này, nhiều ý kiến đề xuất lập bản đồ ngập lụt tại Hà Nội để hỗ trợ người dân. Tuy nhiên, việc triển khai trên thực tiễn cần được cân nhắc kỹ lưỡng về tính khả thi, chi phí và hiệu quả thực tế. Người Đô Thị đã có cuộc phỏng vấn với PGS-TS. Lưu Đức Hải, Chủ tịch Hội Kinh tế môi trường Việt Nam, nguyên Chủ nhiệm Khoa Môi trường, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên – Đại học Quốc gia Hà Nội, xoay quanh vấn đề này.

PGS-TS. Lưu Đức Hải, Chủ tịch Hội Kinh tế môi trường Việt Nam.

Thưa ông, sau đợt ngập lụt nghiêm trọng do ảnh hưởng từ bão số 10 và số 11, nhiều ý kiến đề xuất rằng Hà Nội nên lập bản đồ ngập úng để hỗ trợ trong việc di chuyển, cũng như ứng phó với tình hình thực tế. Theo ông, việc lập bản đồ này có khả thi không, và Hà Nội sẽ đối mặt với những thách thức gì trong quá trình triển khai?

PGS-TS. Lưu Đức Hải: Việc lập bản đồ ngập lụt với tính chất tức thời để giúp người dân biết tuyến đường nào có thể di chuyển an toàn là rất cần thiết. Tuy nhiên, đây là một nhiệm vụ vô cùng khó khăn, đòi hỏi phải vượt qua nhiều trở ngại. Trước hết, điều kiện tự nhiên tại các khu vực khác nhau ở Hà Nội không đồng đều. Lượng mưa không phải lúc nào cũng giống nhau ở mọi nơi. Ví dụ, một khu vực có thể ghi nhận lượng mưa 100mm, nhưng khu vực khác lại khác biệt hoàn toàn. Do đó, bản đồ ngập lụt chỉ có giá trị nếu được cập nhật tức thời, dựa trên lượng mưa thực tế và điều kiện thoát nước cụ thể của từng tuyến phố.

Về tính khả thi, việc thu thập dữ liệu trực tiếp trong thời gian mưa lũ là thách thức lớn. Dữ liệu này khó có thể đo lường thực tế trong điều kiện thời tiết khắc nghiệt, và để làm được điều đó cần một đội ngũ đông đảo. Chúng ta có thể sử dụng hệ thống camera đã được lắp đặt ở các tuyến đường lớn để nắm bắt tình hình, nhưng hệ thống này không bao phủ toàn bộ các khu vực. Camera chỉ ghi nhận được một phần tình trạng ngập úng, không thể bao quát hết mọi tuyến đường.

Những trận mưa lớn cực đoan sau bão số 10, số 11 vừa qua khiến nhiều khu vực của Hà Nội bị ngập úng nặng nề. Ảnh: CTV

Khu vực Mễ Trì - Lê Quang Đạo ùn trên cao, tắc ngập phía dưới. Ảnh chụp sáng 1.10.2025. Ảnh: Ngọc Thành/VnExpress

Để khắc phục, cần sự hợp tác chặt chẽ giữa nhiều bên liên quan. Đầu tiên là công ty trong lĩnh vực thoát nước tại Hà Nội, vốn có trách nhiệm giám sát và xử lý ngập úng trực tiếp. Đơn vị này đã nắm rõ lịch sử ngập úng tại từng khu vực, với số liệu về tần suất và mức độ ngập hàng năm. Họ có thể cung cấp thông tin cơ bản mà không cần đầu tư mới.

Thứ hai là lực lượng công an, quản lý hệ thống camera giao thông. Ngoài ra, cần sự tham gia của cộng đồng, nơi người dân có thể phản ánh tình hình giống như báo cáo ùn tắc giao thông. Tất cả phải được kết nối qua một trung tâm điều phối tập trung của thành phố. Điều này đòi hỏi sự phối hợp cao, và sự quyết tâm lớn của thành phố nhằm đảm bảo tính khả thi một cách thực chất.

Một thách thức khác là công nghệ. Có thể sử dụng cảm biến đo mực nước ngập, tương tự hệ thống quan trắc ô nhiễm không khí, nhưng hiện nay chưa có sản phẩm thương mại hóa rộng rãi tại Việt Nam. Việc sản xuất và lắp đặt cảm biến trên các tuyến đường dài sẽ tốn kém về kinh phí lắp đặt, vận hành và bảo trì. Ai sẽ chịu trách nhiệm bảo quản thiết bị? Làm thế nào để tránh hư hỏng, trộm cắp hoặc phá hoại? Những yếu tố này khiến chi phí ứng dụng công nghệ này trở nên khổng lồ, khó ước lượng chính xác.

Hiện người dân Hà Nội có thể chủ động theo dõi cảnh báo ngập úng tại Hà Nội thông qua ứng dụng HSDC Maps của Công ty TNHH MTV Thoát nước Hà Nội hoặc ứng dụng iHanoi của thành phố

Ngoài ra, tình trạng hạ tầng ngầm thay đổi liên tục do sửa chữa hoặc xây dựng mới có thể làm thay đổi dòng chảy nước, khiến bản đồ nhanh chóng “lỗi thời”. Do đó, tôi cho rằng thay vì tập trung vào việc lập bản đồ để xác định hiện trạng ngập, chúng ta nên ưu tiên các giải pháp phòng ngừa ngập lụt để giảm thiểu tình trạng này xảy ra.

Nếu Hà Nội quyết định lập và duy trì một bản đồ ngập úng được chuẩn hóa, cập nhật thường xuyên, thì bản đồ này sẽ mang lại những lợi ích trực tiếp hoặc gián tiếp gì cho thành phố và người dân?

Bản đồ ngập úng sẽ mang lại một số lợi ích nhất định, nhưng tôi đánh giá chúng không có tác động lớn hay mang tính quyết định. Lợi ích chính là giúp người dân tránh các tuyến đường bị ngập, qua đó giảm rủi ro tai nạn. Ví dụ, trong đợt ngập gần đây tại khu vực như Mễ Trì hay Cầu Giấy, nếu có bản đồ tức thời, người dân có thể chọn lộ trình thay thế, giảm thiểu thời gian di chuyển và thiệt hại cá nhân.

Tuy nhiên, lợi ích này chỉ mang tính tạm thời và thụ động. Khi một tuyến đường bị ngập, dù người dân tránh được, hoạt động kinh tế - xã hội trên tuyến đường đó vẫn bị gián đoạn hoàn toàn. Xe cộ không thể lưu thông, hàng hóa không vận chuyển được, và các dịch vụ địa phương bị tê liệt.

Do đó, bản đồ chỉ giúp "tránh" vấn đề chứ không giải quyết được căn nguyên gốc rễ. Quan trọng hơn cả là phải ngăn chặn ngập úng xảy ra, thông qua cải thiện hệ thống thoát nước, quy hoạch đô thị bền vững và các biện pháp chống biến đổi khí hậu.

Bản đồ thực trạng ngập úng Hà Nội giai đoạn 2012-2022 do nhóm tác giả TS. Trần Đức Thiện – Đỗ Thùy Linh, Vũ Thị Gấm – Nguyễn Thanh Thư – Hà Công Chiến thực hiện nghiên cứu và tổng hợp. Nguồn: Tạp chí Kiến trúc số 02-2023.

Về lợi ích gián tiếp, bản đồ có thể hỗ trợ cơ quan quản lý lập kế hoạch ứng phó khẩn cấp, phân bổ nguồn lực hiệu quả hơn. Tuy nhiên, nếu chi phí đầu tư lớn mà lợi ích không tương xứng, thì việc triển khai cần được cân nhắc kỹ lưỡng.

Về cải thiện quy hoạch đô thị, bản đồ có thể đóng góp bằng cách xác định các khu vực dễ bị ngập, từ đó hỗ trợ lập kế hoạch xây dựng hạ tầng bền vững hơn, như mở rộng hệ thống cống rãnh hoặc quy hoạch không gian xanh. Nhưng tôi vẫn nhấn mạnh rằng, giải pháp cốt lõi là chống ngập chủ động: xem xét lại toàn bộ hệ thống thoát nước, tăng cường hồ điều hòa, và áp dụng công nghệ xanh. Bản đồ chỉ là công cụ hỗ trợ, không thay thế được các biện pháp phòng ngừa.

Bản đồ nguy cơ ngập lụt đô thị của nội đô Hà Nội (12 quận/huyện trung tâm cũ) do nhóm tác giả Hong Ngoc Nguyen, Hiroatsu Fukuda và Minh Nguyet Nguyen (2024) thực hiện bằng hệ thống thông tin địa lý (GIS) với phân tích thứ bậc (AHP). Nguồn: Sustainability/MDPI

Một số ý kiến phản đối việc lập bản đồ ngập úng vì lo ngại nó sẽ ảnh hưởng đến tính minh bạch, đặc biệt là giá trị bất động sản tại các khu vực thường xuyên ngập. Ông có bình luận gì về quan điểm này?

Tôi cho rằng quan ngại này không thực sự quan trọng và không ảnh hưởng lớn đến quyết định lập bản đồ. Người dân Hà Nội, đặc biệt là những người mua nhà hoặc đầu tư bất động sản, đã khá am hiểu về tình trạng ngập lụt tại các khu vực. Họ thường tự điều tra kỹ lưỡng trước khi quyết định mua bán, dựa trên kinh nghiệm trong quá khứ và thông tin từ cộng đồng.

Hơn nữa, nếu thành phố có biện pháp cải tạo hạ tầng, chỉnh trang đô thị và chống ngập hiệu quả, thì bản đồ sẽ gây "lạc hướng" cho chính người mua. Ví dụ, một khu vực hiện nay thường ngập nhưng sau khi được cải thiện thoát nước, bất động sản nơi đó sẽ trở nên hấp dẫn hơn. Do đó, ảnh hưởng tiêu cực đến bất động sản, nếu có, cũng không đáng kể. Ưu tiên vẫn là minh bạch thông tin để bảo vệ lợi ích cộng đồng, chứ không nên né tránh vì lo ngại thiệt hại kinh tế ngắn hạn.

Ngọc Phạm thực hiện