Đà Lạt: thành phố… phim trường

Trong bộ phim thuộc hàng kinh điển của điện ảnh Việt Nam đương đại Ván bài lật ngửa của đạo diễn Lê Hoàng Hoa (Khôi Nguyên) rất nhiều lần "Đà Lạt" hiện ra. Hễ cứ chuyển cảnh Đà Lạt là phim thú vị lạ, là biết chắc gợi cái đẹp, hay đưa câu chuyện “phiêu” hơn. Khó phai trong trí nhớ người xem cảnh những chiếc xe u oát kia rượt nhau ngoạn mục trong không gian thơ mộng của rừng thông ở đèo Prenn, cũng như cuộc vây ráp và bắn nhau chí choé ở một biệt thự trên đồi lưa thưa cây, hay cuộc hội họp quan trọng căng thẳng bàn chiến cuộc mà tầm nhìn ra bên ngoài là không gian phiêu đãng của núi hồ, rừng thông… Chiếu ngược thời gian, nhận ra ở miền Nam, trước 1975, gần như phim nào cũng có “Đà Lạt” trong đó. Đà Lạt là nơi để người ta làm phim, manh nha một nền “công nghiệp điện ảnh”, điện ảnh hướng đến công chúng, thị trường văn hoá, giải trí.

Lấy kiến trúc của một giáo đường hoang phế làm bối cảnh quay phim.

Và từ sau 1975, lại càng vậy. Cứ như đô thị này sinh ra cho điện ảnh, phim ca nhạc, truyền hình. Ngày nay, cả nước có đến vài chục hãng phim. Hệ thống nhà đài và kênh sóng truyền hình thì đông đến số trăm, phát ra rả luôn ngày luôn đêm, ngốn chương trình như uống nước lã. Suốt ngày phải sản xuất phim, suốt ngày quay phim, suốt ngày diễn, suốt ngày bày binh bố trận phim. Đất nước hội nhập, phim ảnh cũng hội nhập, nhưng nơi đồng bằng, to như Sài Gòn, Hà Nội, Đà Nẵng cũng chả có phim trường để làm phim. Như ruộng bậc thang, nền phim ảnh quốc gia vẫn dựa vào “nước… trời”, thiên nhiên. Thế là Đà Lạt càng trở thành không gian cứu cánh cho phim ảnh.

Phim trường tự nhiên

Nên ở đây, Đà Lạt không ngày nào không có đoàn làm phim. Chỗ nào cũng thấy quay phim. Từ sáng tới tối, ngày nắng cũng như ngày mưa, ngày có sương cũng như ngày không sương. Lúc thì ven hồ Xuân Hương, lúc thì những đồi núi khuất lấp, lúc thì dưới thung lũng, lúc ven những rừng thông, những nhà thờ, nhà chùa, biệt thự hoang, biệt thự mới, trên những con đường mượt mà ở nội thị hay những con hẻm sỏi dốc tàn tạ ở ngoại ô. Như việc trồng rau quả ở Đà Lạt, phim ảnh người ta cũng sản xuất được quanh năm ở đây, cho dù các hãng phim đều từ nơi khác đến. Chẳng có ai thống kê nổi đâu rằng bao nhiêu bộ phim quay ở Đà Lạt hay phải có cảnh Đà Lạt.

Đóng phim trong một biệt thự ở Đà Lạt.

Đến video clip ca nhạc, người ta cũng mượn Đà Lạt, từ nhạc sến cho đến nhạc xưa, nhạc trẻ cho đến nhạc đỏ… Người ta lên đây làm phim cũng bình thường như nông dân Đà Lạt trồng súp lơ, khoai tây, nên chả mấy khi người Đà Lạt để ý đến các đoàn phim, hay đi xem ai đóng. Chỉ biết rằng, khi đi qua chỗ nào thấy túm tụm người đông đông, thêm chút xe cộ và máy nổ, đấy chắc chắn là một đoàn phim. Cứ vậy, Đà Lạt trở thành một phim trường tự nhiên khổng lồ…

Có một “xã hội phim ảnh”, nó hiện ra quanh những cánh rừng thông, núi đồi Đà Lạt, với đầy đủ giai điệu cuộc đời, lung linh và lầy lội. Nhiều khi nhìn người ta làm phim tôi thấy họ cũng chẳng khác dân cày. Những đoàn quân làm phim chẳng khác đám cái bang mấy, cũng bụi bờ, lây lất, cơm bịch, nước lọ, thưa lạy chúng sinh qua lại; cũng tối mặt tối mũi, và tuôn đổ mồ hôi. Mồ hôi kia rơi xuống ruộng, mồ hôi này chảy vào phim.

Ánh sáng và sương mù

Đạo diễn Đinh Anh Dũng bảo Đà Lạt như một thiếu nữ đẹp nên phim ảnh người ta cần đến nó. Đạo diễn Lê Cung Bắc thì bảo Đà Lạt là báu vật của trời. Đạo diễn Trần Mỹ Hà bảo cả cao nguyên Langbian này là màu nhiệm, kỳ bí, một thứ “lâu đài thiên nhiên”, thách thức sáng tạo của người nghệ sĩ. Đạo diễn Đào Bá Sơn bảo đặc điểm có đủ bốn mùa trong một ngày khiến Đà Lạt hấp dẫn các nhà làm phim, hay ngay cái nắng Đà Lạt nó cũng khác nơi khác, và nó nhẹ nhàng, từ từ, có tầng nấc ánh sáng, nắng nhưng không nóng. Nắng Đà Lạt không phủ ùm xuống mà lướt qua vạn vật. Phim ảnh cần vô cùng những góc hình tinh tế đó. Lê Cung Bắc cho rằng có gì sung sướng hơn với một nhà làm phim khi ở đây: muốn hồ có hồ, suối có suối, núi có núi, rừng có rừng, vườn có vườn, hoa có hoa... Muốn quay thiên nhiên “phẳng” tha hồ quay, mà muốn có sương mù vẫn cứ có, mà chẳng cần phải huy động máy móc tối tân, nhân tạo, dựng cảnh… Bất cứ giờ nào đi quay cũng “ngon”. Không phải như những nơi khác là phụ thuộc từ thời tiết, con người, đến sinh hoạt xã hội, phép tắc nhiêu khê… Làm phim ở Đà Lạt là tiết kiệm nhất. Không gian Đà Lạt thôi thúc người đạo diễn sự đam mê, đốt cháy cơn thèm sáng tạo, thèm cái đẹp. Ông Bắc bảo có những phim nói về chuyện và cảnh của nơi khác, nhưng ông cứ dựng cảnh lên ở Đà Lạt mà quay. “Tránh thông ra là được, thành nơi khác thôi à!”, Lê Cung Bắc sảng khoái.

Đạo diễn Trần Mỹ Hà quay tại Đà Lạt.

Hoạ sĩ Lê Cương, một người chuyên công việc thiết kế cảnh cho phim hai mươi năm qua nói chẳng đâu mà thiên nhiên nhiều màu sắc như Đà Lạt. Anh thuộc từng cung đường, hẻm phố, cánh rừng, đường cong núi đồi của Đà Lạt. Lúc thiết kế, anh nhận ra điều vi tế nơi sự linh động của màu sắc, uyển chuyển, và tổng thể bố cục cao thấp của địa hình, cũng như những độ cong cụ thể của những con dốc, thung lũng, nhà vườn, kiến trúc… “Quá nhiều mảng màu, hình khối, đường nét ở sứ xở này. Cứ như chỗ nào cũng có những khuôn hình đẹp, cũng có thể đưa vào phim”, Lê Cương lôi cảm xúc ra.

Có lần nữ diễn viên Hồng Ánh nói với tôi, ở Việt Nam, trong một nghiệp đời diễn viên mà chưa được đóng phim nào ở Đà Lạt thì quả là một tiếc nuối lớn. Hồng Ánh nói, đời diễn viên đã đi nhiều, đóng cũng được nhiều vai thích, nhưng cô vẫn thích một vai trong một câu chuyện tình nào đó thật huyền ảo ở Đà Lạt. Hồng Ánh nghĩ thiên nhiên Đà Lạt có một chiều sâu, chiều sâu bí ẩn, lạ. “Rất khó hiểu khi ở Đà Lạt, thấy thoải mái, nhưng vẫn có cái gì đó không hiểu hết, không thể làm sáng rõ”. Hồng Ánh tin vẻ đẹp của cảnh quan Đà Lạt cũng tốt cho ngay cả khi người ta làm phim hành động.

Lâu nay người ta thường ngạc nhiên khi thấy ngay cả những phim ca nhạc của nghệ sĩ hải ngoại cũng có Đà Lạt. Không phải giả đâu, người ta về Đà Lạt quay đó. Tôi gặp hoài những cú quay “chui”, quay nhanh, quay vội, hái đi những hình ảnh của Đà Lạt một cách nâng niu, trân trọng, và đáng yêu như thế trên những sườn đồi, góc núi.

Ông đạo diễn từng khởi lập ra ban kịch Thụ Nhân nổi tiếng ở viện đại học Đà Lạt gần 50 năm trước, Lê Cung Bắc, ước một ngày nào đó, các nhà chính trị nhận ra được “quyền lực mềm” của Đà Lạt, và định hướng xây dựng luôn những phim trường hiện đại như ở Mỹ, Hàn, Ấn, Trung Quốc đã làm, ngay tại Đà Lạt này. Hình thành nên nền công nghiệp điện ảnh Việt Nam ở đây, khi mà đã sẵn có một phim trường thiên nhiên hoạt động trường kỳ, hội đủ thiên thời - địa lợi - nhân hoà.

Nguyễn Hàng Tình