Freelancer: quản mình để giữ tự do

Thị trường làm việc tự do (freelance) đã có sự giãn nở so với gần chục năm manh nha về trước ở Việt Nam. Nhưng nó vẫn là một hình thức công việc mới mẻ, bởi tính hấp dẫn cũng như độ rủi ro cao…

“Tôi là người tự do”

Nhắc tên Nguyễn Minh Đức, sẽ ít người biết đến. Nhưng nếu nói tên Đức đen thui, nhiều người sẽ nhận ra ngay đó là một gã đàn ông… đen thui rất đặc trưng, sống bằng nghề chụp ảnh tự do (freelance photographer), thích du lịch bụi, vui tính và chụp hình đẹp!

Đức khởi nghiệp là nhân viên kinh doanh của một tập đoàn Hàn Quốc, học cơ khí ô tô rồi IT, nhưng lại làm về thương mại quốc tế. Nhưng đến một ngày thức dậy, thấy đi làm không còn vui, thay vào đó là mệt mỏi và chán nản, Đức quyết định nghỉ. Một quyết định nhiều trăn trở với một người đã tích luỹ được cho mình 10 năm kinh nghiệm trong thương mại quốc tế, cùng vị trí trưởng phòng kinh doanh. Chuyển sang làm cho chương trình Hàng Việt Nam chất lượng cao được một năm rưỡi, lại không còn thấy niềm vui và động lực tiếp tục, Đức nghỉ, nhanh và nhẹ nhàng. Đó là năm 2009. Anh bén duyên với freelance photographer từ đó, và ngày càng đam mê, cũng như hoàn toàn hài lòng với quyết định này.

Thu nhập của Đức từ chụp hình quảng cáo, sản phẩm, sự kiện và viết quảng cáo (copy writer), còn sở thích thì chụp hình múa đương đại, ba lê và ảnh đời thường, cũng là cách để tự cân bằng. Ban đầu làm theo quan hệ xã hội, rồi từ từ uy tín lan toả, mạng xã hội cũng là một kênh góp sức. Áp lực khi làm freelance chẳng ít chút nào, có nhiều việc cũng stress, không có việc cũng strees, nếu không biết tự cân bằng bản thân mình. Cân bằng được rồi, thì niềm vui trong cuộc sống như tạo ra một ma lực hấp dẫn không thể cưỡng với nghề. Có những thời điểm Đức làm ngày làm đêm, nhưng cũng có những khi anh được cho bản thân mình hưởng thụ cuộc sống, chinh phục, khám phá và trải nghiệm. Đức cho biết, anh cảm thấy mọi thứ trong cuộc sống theo chiều hướng tốt lên, thấy mình được tận hưởng cuộc sống, nhìn cuộc sống lạc quan hơn trước. Còn thu nhập tuy có lúc trồi sụt, nhưng luôn cao hơn nhiều lần lúc đi làm công ăn lương.

Người đàn ông ở tuổi 41 này chia sẻ: “đến một lúc nào đó, bạn sẽ chỉ muốn làm những gì mà bạn thích, say mê, muốn toàn quyền quyết định công việc của mình, có quyền từ chối không làm những gì bạn không muốn, không thích. Bạn được chính là bản thân mình!”.

Điều này đều dễ dàng tìm được sự đồng điệu ở đa số những người làm freelance hiện nay. Và với họ, đó là tự do! Khanh Huy, 28 tuổi, một freelancer về thiết kế, đang cùng một nhóm bạn thường xuyên nhận các dự án từ nhỏ đến lớn về quảng cáo, đã “vẽ” chân dung mình thế này: “Thích làm biếng, thích tự do, nhưng không chịu chết đói”. Vinh Trần, làm freelance về thiết kế nội thất thì vẫn có những lúc sống lui về một “động” trong rừng, có suối cá, thiên nhiên, dù công việc thì thường ngập đầu ngập cổ, với những công trình chỉ ở mức trung trở lên. Còn Dino Trung, 32 tuổi, vốn là một cử nhân luật, ra trường làm đúng nghề, nhưng sau vài năm thấy không còn phù hợp nữa, anh quyết định đổi sang làm tự do về chụp ảnh. Nói về sự ổn định, Trung cho rằng “chẳng có gì ổn định cả, dù làm tự do hay làm cho công ty, nhà nước. Sự ổn định với tôi là khả năng làm được nhiều việc”…

Thách thức

Nhã Quyên (24 tuổi), từng là freelancer “đắt sô” nhiều dự án có cỡ, quan niệm: “Chọn freelance không phải để thoải mái về thời gian, mà là để thử thách bản thân”. Vì vậy, ra trường bén duyên ngay với freelance (với kinh nghiệm từng phụ trách mảng truyền thông và sự kiện ở một tổ chức phi chính phủ khi còn là sinh viên), Quyên cật lực học hỏi, vì kinh nghiệm chưa đủ và phủ hợp. Bị stress, lúc nào não cũng căng ra để xử lý việc của nhiều dự án một lúc, lại không thể đi chơi vì khung thời gian kín, nhưng Quyên chia sẻ, chính quãng thời gian này đã giúp bạn rèn luyện rất nhiều kỹ năng quý báu về quản lý thời gian, nhân lực, kiến thức, kinh nghiệm, mở rộng mối quan hệ… Nhờ vậy mà mới đây, khi rời con đường freelance, phải phụ trách quản lý ở hai công ty thuộc hai lĩnh vực khác nhau cùng một lúc (giám đốc kinh doanh một công ty truyền thông, trưởng phòng marketing công ty chủ quản một website), Quyên vẫn có thể cân bằng được thời gian và xử lý công việc đúng hạn định.

Nhưng không phải ai cũng dễ dàng bám trụ được với freelance. Nguyễn Lê Thuỵ Vi, một freelancer được biết nhiều trong lĩnh vực marketing, cho rằng: những người làm freelance thường có nhiều tài lẻ, nhanh nhạy và nắm bắt. Họ tin “tôi có thể làm được”, đó là lý do họ thích thử những cái mới. Nhưng ở độ tuổi còn quá trẻ, chưa kinh nghiệm, các bạn sẽ khó hình dung ra được con đường mình chọn, thay vì đi thẳng một đường đến đích, thì một freelancer chưa xác định được cái mình cần và phù hợp cho mình, sẽ đi vòng vòng, mất rất nhiều thời gian. “Trải nghiệm qua nhiều đường thì có thể thú vị, nhưng quan trọng là để làm gì?”, Vi nói.

Thị trường lỏng lẻo

Khái niệm freelance ở Việt Nam đã không còn lạ lẫm, các công ty cũng có cái nhìn thoải mái, tin tưởng hơn với lực lượng lao động này. Theo Nhã Quyên, freelance là một giải pháp tốt cho bài toán về chi phí của doanh nghiệp, không phải tốn chi phí đào tạo và "nuôi quân" khi không cần thiết. Đối với người lao động, đây cũng là cách giúp họ tự chủ hơn, "tìm việc" chứ không phải "xin việc", và tận dụng triệt để năng lực bản thân.

Người làm freelance thường chủ động thời gian hưởng thụ cuộc sống với sở thích của mình.
Ảnh: Lê Hoàng Tiến

Lực lượng freelance cũng hùng hậu hơn. Nhiều diễn đàn, facebook về cộng đồng này ra đời, như là một nơi để trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm, nhiều doanh nghiệp rao dự án, việc làm… Trần Xuân Dũng, quản trị một diễn đàn về freelance cho biết, xuất phát từ quan sát nhiều trang website của nước ngoài như freelancer.com, elance.com, odesk.com, cũng như nhận thấy xu hướng tiềm năng của freelance ở Việt Nam, bạn muốn tạo được một kết nối và cầu nối thông tin giữa nhu cầu doanh nghiệp và freelance thông quan trang web. Tuy nhiên, phải nhìn nhận, so với thế giới, freelance ở Việt Nam vẫn đang ở giai đoạn khởi đầu, vẫn còn rất thiếu những nền tảng, quy định, các đơn vị trung gian, để có thể đảm bảo quyền lợi của cả hai bên - freelancer và khách hàng - cũng như kết nối hai bên một cách nhanh chóng hiệu quả hơn.

Chính vì vậy hiện nay, để tồn tại được, theo các freelancer chuyên nghiệp, phải biết xây dựng thương hiệu cho bản thân mình thật cứng; giỏi kỹ năng quản lý thời gian, làm việc được dưới áp lực, có kỷ luật, uy tín; có mối quan hệ tốt vì dự án đa phần là được giới thiệu từ người quen - khách hàng - đối tác; biết hoạch tính chi tiêu, cân bằng cuộc sống; và nhất là khả năng self-motivated (tạm dịch: “giữ lửa"), do freelancer hầu như ít chịu sự quản lý của ai ngoài bản thân, còn khách hàng chỉ quan tâm đến hiệu quả chứ không kiểm soát quá trình thực hiện.

Lê Quỳnh