Người đàn bà và... đô thị thông minh

Đô thị thông minh

Đang yên đang ấm với công việc hiện tại, lý do nào khiến chị quyết định đi làm tiến sĩ?

Thực ra tôi quyết định đi làm nghiên cứu không phải vì tấm bằng tiến sĩ, mà vì tôi thực sự thích lĩnh vực tôi muốn nghiên cứu. Ở IBM, tôi đã làm dự án về đô thị thông minh hơn (smarter city) được ba năm. Thực tế cho thấy, khi định hướng xây dựng và phát triển các thành phố thông minh thì công nghệ không phải là vấn đề, nhưng yếu tố con người trong đô thị lại là một câu chuyện lớn, và chuyện này đang ít được quan tâm. Sử dụng các loại công nghệ khác nhau để phát triển các thành phố thông minh sẽ mất tương đối nhiều tiền, nhưng để các công nghệ đó được người dân chấp nhận, tham gia thì không phải dễ. Chính quyền phải có cơ chế để liên lạc, gắn kết với người dân của mình. Người dân có điện thoại thông minh (smart phone), khi người ta đi qua đường phố, cửa sông, bãi rác,… nếu thấy có gì bất thường, nếu có kênh giao tiếp với chính quyền thì họ sẽ báo ngay. Nhưng bây giờ người dân chưa được khuyến khích, chưa có thói quen và chưa có cơ chế khả thi rõ ràng. Vấn đề này không phải chỉ của các đô thị ở Việt Nam mà còn là thách thức của nhiều thành phố khác trên thế giới.

Trong thời gian năm năm tôi làm việc cho IBM thì Smarter City cũng là một chương trình rất sáng tạo. Ý tưởng về thành phố thông minh không phải mới mà là đã có từ những năm 1970, 1980 rồi, nhưng đến năm 2008 IBM với vai trò là một công ty hàng đầu trong ngành IT đã nhận trách nhiệm đi đầu, thúc đẩy phổ biến khái niệm đó, khiến các thành phố phải suy nghĩ lại để ứng dụng công nghệ như thế nào giúp con người sống tốt hơn.

Vì sao chị chọn điểm đến là Ireland?

Ở Ireland họ đã xây dựng đô thị thông minh ở mức độ tích hợp các loại công nghệ cao và tự động hoá trong một số lĩnh vực quan trọng như giao thông. Ireland cũng là nơi các tập đoàn lớn về giải pháp công nghệ đặt trụ sở ở châu Âu và đặc biệt là các trung tâm nghiên cứu của các tập đoàn này cũng có mặt ở đây. Điều đó cho phép tôi có nhiều thông tin. Thêm nữa có điều kiện kết nối phục vụ cho nghiên cứu mà tôi quan tâm ở khía cạnh chính sách và quy định trong ứng dụng công nghệ, trong đó sẽ có mảng quan trọng là chính sách và quy định liên quan đến việc người dân sử dụng công nghệ tham gia cùng các nhà quản lý để cùng vận hành và quản lý tối ưu các hệ thống trong một thành phố.

Ở châu Âu đã có một số nơi ứng dụng công nghệ để làm cho thành phố thông minh và cũng có chính sách, quy định tương đối hiệu quả, đặc biệt là các thành phố ở quy mô nhỏ độ vài trăm ngàn dân. Tại một số thành phố lớn có các thách thức tương tự nhau và ở quy mô lớn do đó các thành phố này đang tập trung sử dụng công nghệ cho các lĩnh vực ưu tiên như giao thông, an ninh công cộng và hạ tầng thông minh. Ở Mỹ và một số quốc gia khác đã và đang đưa công nghệ vào giải quyết các thách thức của các thành phố (có quy mô từ hàng triệu đến mấy chục triệu dân) có phát huy tác dụng. Với nhiều mô hình đã và đang được thực hiện, tôi phải tìm một khu vực phù hợp với hệ sinh thái đô thị của Việt Nam để nghiên cứu, và đó cũng là một trong các lý do tôi chọn Ireland. Tôi đang nghĩ đến một khái niệm mà nhiều người hay dùng gọi là đô thị bền vững (sustainable city), trong đó tôi quan tâm nhiều hơn đến các yếu tố trong quan hệ giữa thị dân và chính quyền. Bởi rõ ràng là công nghệ có thể được phát kiến và áp dụng mới liên tục, nhưng nếu thị dân chẳng thấy quan trọng, không sử dụng, không tham gia cùng chính quyền hay nhà quản lý và ngược lại, thì cũng chẳng thể tận dụng triệt để được lợi thế mà công nghệ có thể mang lại.

Trong hình dung của chị, một đô thị thông minh sẽ như thế nào?

IBM hiện đang có một chương trình có tên Thách thức các thành phố thông minh hơn (Smarter City Challenges), trong đó họ nhấn mạnh đến vấn đề công nghệ và sử dụng trí thông minh nhân tạo vào xử lý các thách thức của các thành phố mong muốn trở nên thông minh. Đó là nền tảng cho việc huy động sự tham gia của các bên liên quan để có thể cùng nhau giải quyết các vấn đề hiệu quả hơn. Nó giống như Facebook, là một nền tảng (platform) và chúng ta phải tạo ra nội dung trên nền tảng đấy. Trong các chương trình Thách thức các thành phố thông minh hơn mà tôi đã tham gia trong ba năm qua, có hai điểm theo tôi là quan trọng.

Smarter Cities Campaign with IBM. Nguồn: imtechictukblog.com

Điều đầu tiên là các hệ thống phục vụ người dân phải hiện đại, tất nhiên là phải dần dần từng bước. Hệ thống dịch vụ công của chính quyền dành cho người dân phải trở nên tiện ích hơn. Ví dụ như một số quận lớn ở TP.HCM và Đà Nẵng đã có hệ thống dịch vụ hành chính qua mạng cho người dân có thể dùng được và rất hiệu quả. Tất nhiên các dịch vụ này chưa đạt mức cao nhất hiện nay là mọi thứ đều qua mạng được kể cả chi trả phí, nhưng nhiều mẫu, bảng biểu và hướng dẫn các quy trình dành cho người dân sử dụng đã trở nên thông dụng. Các hệ thống khác của đô thị như là giao thông, giáo dục, y tế, cấp thoát nước, điện, an ninh công cộng, cũng dần dần được hình thành và phát triển theo hướng này.

Mảng thứ hai là trách nhiệm của người dân với thành phố đó. Trước giờ người dân hiểu là mình đóng thuế thì mình được phục vụ, nhưng với các thành phố và cuộc sống đô thị thì đó phải là trách nhiệm hai chiều. Người dân đi qua đường, thấy ổ gà, nắp cống mất phải có trách nhiệm báo với cơ quan có hữu quan, thay vì chỉ nói những câu bâng quơ chẳng hạn như “hỏng mãi sao không chịu sửa”. Nếu thành phố có hạ tầng đô thị hiện đại, dịch vụ công của chính quyền với người dân tốt, và trách nhiệm của người dân với thành phố đó cao, thì rõ ràng đó là một đô thị đáng sống. Công nghệ có thể thúc đẩy cho quá trình này ngày càng nhanh chóng và hoàn thiện hơn. Chính quyền cần có những quy định, những chính sách để tạo động lực và dần hình thành thói quen đó cho người dân và cùng người dân thực hiện.

Để bớt xa nhau

Dường như, đô thị càng hiện đại thì con người càng rời rạc, không như ở nông thôn ai cũng biết nhau, quan tâm nhau. Theo chị, mô hình đô thị thông minh mà chị hướng tới giúp ích gì trong việc kéo con người lại gần với nhau? 

Thực ra cuộc sống đô thị hối hả và nhiều vấn đề gặp phải hàng ngày làm dân cư đô thị phải mất nhiều thời gian hơn. Tuy nhiên tôi tin rằng nếu người dân đô thị có trách nhiệm với thành phố của mình thì họ sẽ có chung một số quan tâm. Khi có chung điều quan tâm, họ sẽ cùng nhau chia sẻ và hình thành những nhóm theo sát các vấn đề của đô thị để cùng các nhà quản lý tìm cách giải quyết. Ngoài ra nếu các hệ thống phục vụ cuộc sống thường nhật của người dân được hiện đại hoá, tiếp cận dễ dàng và hiệu quả, chắc chắn chất lượng cuộc sống của dân cư đô thị sẽ được cải thiện. Qua đó người dân sẽ phần nào thấy cuộc sống dễ chịu hơn, ít bức xúc hơn, cởi mở hơn và sẽ quan tâm đến nhau hơn, đỡ lạnh nhạt với nhau hơn.

Chị có nghĩ công nghệ trong mô hình thành phố thông minh của chị sẽ giúp thị dân ý thức tốt hơn về sự tự chủ?

Tôi cho rằng công nghệ là phương tiện quan trọng trong vận hành và quản lý tối ưu các thành phố. Đối với người dân, hầu hết các công nghệ có tác dụng hai chiều: người dân thấy mình làm chủ được công nghệ đó, tức là biết sử dụng, và chính công nghệ đó góp phần điều chỉnh hành vi của họ.

Một ví dụ tôi tin là ai cũng biết đấy là việc có camera giám sát ở các khu vực công cộng cần mức độ an ninh cao như sân bay hay nhà ga. Camera giám sát sẽ làm cho người dân điều chỉnh hành vi của mình ở nơi công cộng mặc dù tầm kiểm soát của camera có thể không phải rộng và rõ ràng như người dân nghĩ. Đây chính là điểm khởi đầu để người dân tôn trọng chính mình và những người xung quanh, dần hình thành thói quen của người thành phố khi ở nơi công cộng. 

Ở Singapore hệ thống giao thông tích hợp của họ có một mảng mà tôi nghĩ rất hay đấy là việc thu phí linh động. Chắc chắn người cần đi xe trên đường sẽ thấy mình di chuyển rất hiệu quả vì không phải dừng lại để trả phí, hệ thống tự động trừ tiền trong tài khoản. Nhưng người cần đi xe cũng biết là nếu đi xe vào giờ cao điểm, tiền phí sẽ cao hơn và họ biết được qua tài khoản và các giao dịch tự động đó. Điều đó giúp người đi xe điều chỉnh hành vi và sẽ xem xét nhu cầu sử dụng xe của họ vào giờ nào cho hợp lý và tiết kiệm chi phí của mình nhất. Điều này có thể đúng trong các hệ thống khác như cấp nước, hệ thống điện sử dụng tại các hộ gia đình. Các công nghệ hiện đại sẽ giúp người dân làm chủ các hoạt động của mình.

Hình dung đến bốn - năm năm tới, sau khi học xong tiến sĩ, chị nghĩ công việc, cuộc sống của chị như thế nào?

Tôi mong muốn làm việc cho một tổ chức quốc tế về lĩnh vực tư vấn, phát triển. Tôi đã từng làm ở cơ quan nhà nước rồi, đã làm ở một ngành công nghiệp IT, và sắp tới sẽ là ba - bốn năm làm ở viện nghiên cứu. Sau đó tôi muốn làm ở tầm quốc tế để có tầm nhìn rộng hơn, để học từ chính những trải nghiệm. Khoảng vài năm sau khi có kinh nghiệm quốc tế, hy vọng kinh tế phát triển mạnh mẽ hơn, các nguồn lực cũng đã được tạo ra kha khá, thì tôi có thể trở về, cùng làm việc với một số cơ quan hữu quan, cùng nhau thực hiện việc phát triển nhanh các thành phố thông minh và bền vững. Tất nhiên sẽ là từ một số thành phố nhỏ trước.

Nếu gói gọn trong hai từ về giá trị mà chị muốn hướng tới trong chặng đường sắp tới của mình, thì đó là từ gì?

Tôi thích hai chữ “nhân văn”, vì con người sống với nhau thì phải có cái tình. 

Lê Vũ Quý Linh thực hiện - Ảnh: Xuân Bình