Người Việt xấu mà tốt…

Suy cho cùng, một dân tộc cũng có thể “đa nhân cách” như cá nhân. Có tốt có xấu, có lúc tốt, có lúc xấu, tuỳ theo hoàn cảnh là nhiều. Như “bà mẹ Nga vĩ đại” mà đại văn hào Dostoievski phân tích rất hay, chẳng hạn. Trong các tác phẩm của mình, ông chỉ ra rằng người Nga có cái bệnh chung là vừa cho rằng “cái gì của nước Nga đều tệ hại”, nhưng đồng thời lại thấy “cái gì của Nga cũng hơn thiên hạ”. Những nhân vật của ông, có người tự thú là “lũ chúng ta chỉ là những thằng hề, có làm được cái gì nên trò trống đâu”, song đồng thời lại thấy sứ mạng của nước Nga là phải “dẫn dắt nhân loại”. Cái quy luật “càng tự ti càng tự hào” của cái dân tộc ấy sao mà gần với tâm thế của người Việt.

Người Việt, như trong chuyện “hôi bia”, một giọt nước tràn ly khiến cho những bậc trí giả lôi tất tần tật những thói xấu ra mà chửi rủa, thật ra chỉ là một đám đông nằm trọn trong quy luật “tâm lý quần chúng” mà Gustave Le Bon đã vạch ra từ cả trăm năm trước. Đám đông bao giờ cũng có khả năng làm nên những điều kỳ diệu, cao cả hay xấu xa, bạc ác, tuỳ theo những sự dẫn dắt, hướng đạo. Cũng là vụ tai nạn xe cộ làm đổ bia, nhưng trước đó thì hôi, cướp, nhưng chỉ sau vài ngày lại giúp đỡ, hỗ trợ người bị nạn. Vì sao? Có phải vì “ý thức” hay “cá tính”? Có lẽ chỉ vì dư luận lên án, pháp luật “vào cuộc” nên mới có sự thay đổi. Ngay cả những đám đông của các nước được xem là văn minh như Anh, Pháp khi có biểu tình, cũng đã từng xảy ra nạn lợi dụng để cướp bóc, hôi của.

Những người từng đi du lịch Singapore hẳn đã từng tò mò quan sát dân tình của xứ sở ấy. Họ có thông minh, sáng láng hơn người Việt mình không mà sao họ làm ăn khấm khá, giàu có thế? Kể ra cũng không sáng láng thông minh hơn mình, nhưng Singapore là một xã hội kỷ luật nghiêm đến mức khắc nghiệt. Người nào việc nấy. Sai đâu xử đó. Nhiều luật lệ hà khắc như đánh đòn roi người phạm một số tội đến xé thịt xé da họ vẫn còn giữ. Công thức để tạo nên “sự thần kỳ” Singapore, xem ra, cũng không mấy phức tạp, chỉ là những điều như nhà văn Bulgakov của Nga đã vạch ra: mọi người hãy làm tốt nhất công việc của mình ở đúng vị trí của mình…

Đoàn Đạt