Silhouette những “giọt quê xứ”

Con người cố tình chọn những đắc địa, hay điểm cao lý tưởng nhất để khai sinh ra nó. Tác phẩm kiến trúc này từ đó ngự trị nơi một đỉnh núi, một đồi cao, mà ở đấy nhìn thấy cái toàn bộ mênh mông của xứ sở. Nơi đồng bằng phẳng trơn, thường khó có được silhouette. Với xứ phẳng bằng, bằng những nỗ lực tối đa của tiền tài và tài hoa trí tuệ cũng chỉ tạo ra được một công trình cao to tâm điểm cho một khu vực nhỏ hẹp chứ không thể tích hợp toàn bộ để trở thành “chỉ dấu tinh tế” của xứ sở mà đứng đâu cũng nhìn thấy được. Silhouette là những công trình kiến trúc thanh thoát, an nhiên tọa lạc, đóng đinh vào tâm hồn, trở thành biểu tượng của một thành phố, một làng quê. Mà quê nhà, ấy là những làng chài nhìn ra biển bao la, những xóm thôn cô lữ êm đềm, những plei, bon ở cao nguyên miền Thượng, hay đô thị phồn hoa ngoài Bắc trong Nam.

Silhouette là nỗi trầm ngâm thâm hậu của quê hương.

Đà Lạt với tháp trường Lycée Yersin và tháp chuông nhà thờ Con gà

Thật may mắn cho vùng đất nào đang sở hữu một dáng hình silhouette, bởi cái bóng dáng, tín hiệu kiến trúc này chỉ sinh thành trong cuộc hôn phối giữa thiên nhiên và tài hoa trí tuệ con người.

Nhiều ngàn năm của lịch sử nhân loại chỉ ra, trên những điểm cao của quê nhà, nếu xuất hiện một gác chuông giáo đường, nhà chùa, đền thánh, một tháp bút trường học, một bảo tàng viện, một công trình văn hóa sẽ làm mát con mắt, dịu lòng người hơn là một lò nung vôi bốc khói, một bể cấp nước, một tháp canh phòng kẻ gian thù, một điểm vọng nguyệt cho vua chúa, điểm nghỉ dưỡng tiệc tùng xa xỉ cho một bộ phận nhỏ lẻ nhiều tiền và có quyền trong cộng đồng… Các tôn giáo tự bao giờ quá thông thái và sâu sắc với silhouette, khi nhà thờ, chùa chiền cứ đỉnh núi mà cất. Và nữa, các vương triều, vua chúa, rồi cả những kẻ giàu có mà văn hóa cao cũng thèm muốn tạo ra silhouette. Nhưng cái gì là vật thể của cộng đồng, hướng đến bá tánh thì mới có tình thương, sức sống.

Tháp trường Lycée Yersin từ mặt hồ Xuân Hương nhìn lên. Ảnh MPK

Bao lần lên bắc Tây Nguyên là chừng đó lần tôi sững sờ trước những mái nhà rông oai hùng, kiêu hãnh như những nhát búa chém giữa trời xanh của người thiểu số Sê Đăng bản địa. Đâm qua những cánh rừng, nơi nào nhìn thấy thứ kiến trúc như những nhát đao chém trên trời ấy là biết có một buôn làng đang tồn tại phía dưới. Làng “ngồi” trên những điểm cao nhất của thung lũng, sườn núi, những nằm dưới điệp trùng của núi non.

Con người miền sơn nguyên Sê Đăng, Banah thì hồn nhiên như cây cỏ, chỗ chui ra chui vào - nhà sàn - cũng hiền dịu như khe suối, nhưng chẳng hiểu sao từ ngàn xưa đã tạo ra cái silhouette nhà rông kia tự nhiên và mạnh mẽ đến vậy. Có phải người ta muốn khẳng định sự hiện diện của phận loài nhỏ bé mình - con người - trước hoang dã, trước đại ngàn mênh mông? Chảy theo ám ảnh về silhouette, tôi nhớ về ngọn núi Nhạn giữa đồng bằng Tuy Hòa ở Phú Yên mướt xanh màu lúa. Cái tháp Chăm đỏ au màu đất nung ngạo nghễ đứng đấy nhìn ra biển Đông nơi điểm cuối của dòng sông Ba khởi thủy từ miền thượng ngút ngàn xa. Lùi vô trong một chút theo chiều dọc, là xứ Kauthara (Nha Trang, Khánh Hòa) với tháp Bà Po Inư Nagara.

Lùi vô chút nữa là xứ Panduranga (Phan Rang), với cái đô thị mọc lên giữa nắng cát và cây xương rồng này đứng hướng nào cũng nhìn thấy tháp Po Klaong Garai, dù nó ra đời từ thế kỷ 13. Hơn bảy thế kỷ qua đi, khi đã biến mất những quyền lực đế vương, chỉ còn lại cái silhouette kia trơ gan cùng tuế nguyệt. Bất cứ ngôi báu nào cũng không bao giờ đủ sức thách thức thời gian và lịch sử, nhưng chiếc silhouette này đang thách thức nắng mưa cùng bão táp ở xứ sở khắc nghiệt nhất đất nước.

Cũng khó mà thờ ơ với tháp chuông chùa Thiên Mụ ở Huế cũng như tháp Chàm Bánh ít, Dương Long ở Bình Định nhìn ra sự bao la của xứ sở. Muốn quên cũng khó, ở những buổi sớm mờ sương đứng ở cầu Ông Đạo hay đồi Cù ở cao nguyên Langbian nhìn về xa xa theo hướng Đông Nam, chợt giật thót tim vì sự lung linh như không thật của ngọn tháp trường Yersin soi bóng xuống hồ Xuân Hương. Không chỉ có tháp bút kia, Đà Lạt còn có một silhouette song sinh nữa là tháp nhà thờ Con Gà.

Đứng bất cứ vị trí nào trong 99 điểm cao ở Đà Lạt đều nhìn thấy hai silhouette này trồi lên từ ngọn thông, nhưng không nhòa trong màu thông của rừng, mà thanh lịch vững chãi muốn kẽ lên trời xanh cao nguyên khát vọng trí tuệ và sự bình an của con người. Và như một sự an lành êm ả đến vô cùng tận khi đứng trên những sườn đồi ở Lộc Phát, Minh Rồng, hay núi Đại Bình (Bảo Lộc, Lâm Đồng), ta thấy giữa mênh mông những nương đồi xứ trà là hình ảnh nhà thờ Tân Hóa màu nâu đỏ thân thương hiện lên, còn những dãy núi vòng cánh cung kia của cao nguyên thì tự nhiên lùi ra xa tít mù…

Nhà rông Ba Nah ở Kon Tum. Ảnh N.H.T

Rất nhiều người Đà Lạt thường gửi cho người đi xa ảnh cái tháp bút Lycée Yersin, như người Phan Rang với Po Klaong Garai vậy. Không bỏ sót, một hãng rượu vang ở Đà Lạt, và cũng là hàng đầu Việt Nam bây giờ, trước khi ra đời đã tóm lấy silhouette đó làm logo để vạch đường chiếm lĩnh trái tim người uống. Rượu ngon dở không biết, nhưng cái nhãn mác phủ lên trên chai đã thắng chiến lược hình thức cảm xúc tiêu dùng. Những dấu nhấn đó là từng… “giọt” quê xứ. Một “giọt” thôi, đủ làm da diết. Chẳng riêng Đà Lạt của Việt Nam đâu, thử ghé bất cứ hầm, bar, hãng rượu vang nào ở bất cứ đâu trên thế giới, hãy nhìn kỹ vào từng vỏ nhãn, bạn sẽ thấy bao giờ người ta dùng những “giọt” quê xứ ấy của chốn xứ để làm tinh thần cho rượu, nhãn hiệu.

Nó cứ nghêu ngao, nhỏ từ trời cao xuống, từng giọt, từng giọt, “giọt yêu”, “giọt nhớ”, “giọt thương”, giọt tự tình, mà “giọt” nào cũng chân thành.

Thật may mắn cho vùng đất nào đang sở hữu một dáng hình silhouette, bởi cái bóng dáng, tín hiệu kiến trúc này chỉ sinh thành trong cuộc hôn phối giữa thiên nhiên và tài hoa trí tuệ con người. Bởi vậy, rất nhiều tỉnh thành, làng quê khi vắng bóng biểu tượng kiến trúc, nên cộng đồng ấy khi nghĩ về chốn quê người ta nhớ đến những quán cóc, con đường, hàng cây, ghế đá, sân đình, bến đò, con sông, cây cầu, hay nhớ nguyên cả một thành phố vậy. Nơi nào may mắn đã có silhouette thì đừng xao nhãng, khước từ hay bỏ bê nó, vì thiệt cho tâm hồn nhân dân.

Tôi không phải người Đà Lạt, nhưng tôi sẽ nhớ về thành phố này, nếu một ngày phải chia lìa, mà ai có quất roi để không cho nhớ thì tôi chắc khó có thể đuổi xóa được cái tháp bút kia ra khỏi tâm tưởng. Cũng như không thể bảo tôi nghĩ về Phú Yên, hay Phan Rang mà vắng chiếc linga đầy nam tính, ngang tàng lật ngược trên ngọn đồi lộng nắng nhìn ra biển Đông mênh mông.

 Nguyễn Hàng Tình

(*) Silhouette là thuật ngữ nhiếp ảnh, nghĩa hẹp để chỉ các bức ảnh được chụp ngược sáng, những hình cắt bóng, nghĩa rộng chỉ những biểu tượng tối giản về hình thể nhưng đạt hiệu quả tối đa về hiệu quả thị giác bằng cách cô đọng đường bao hình dáng vật thể, loại bỏ mọi chi tiết nằm trong và ngoài hình dáng đó.