Tưởng bị bùa ngải, nào ngờ “mệt mỏi kinh niên”

PGS-TS-BS. Nguyễn Quang Tuấn, Chủ tịch Hội Tim mạch can thiệp Việt Nam cho biết, mệt mỏi kinh niên là tên gọi khác của hội chứng mệt mỏi mạn tính (Chronic Fatigue Syndrome). Hội chứng này ban đầu được coi là vấn đề tâm lý, thậm chí là một lý do để xin nghỉ việc, nhưng thực tế là một bệnh nghiêm trọng ảnh hưởng tới rất nhiều người.

Bất thường về thần kinh, nội tiết

Theo PGS. Tuấn, đặc điểm nổi bật của hội chứng mệt mỏi mạn tính là triệu chứng mệt mỏi khởi phát không thể giải thích, không liên quan tới gắng sức và không giảm khi nghỉ ngơi, kéo dài ít nhất sáu tháng, có thể kèm các triệu chứng: yếu sức, khó tập trung, giảm hoặc tăng cân, đau đầu, đau cơ, đau khớp, khó ngủ, các rối loạn tâm lý (dễ cáu gắt, lo lắng), đau họng, sốt nhẹ, nổi hạch cổ, đau ngực, đổ mồ hôi ban đêm, nhịp tim không đều... “Hội chứng mệt mỏi mạn tính gặp ở nữ giới nhiều gấp đôi nam giới, hay gặp ở lứa tuổi 25-45. Tình trạng mệt mỏi mạn tính là triệu chứng thường gặp ở bất kỳ một căn bệnh nào và gặp ở khoảng 20% số bệnh nhân đến khám ở phòng khám đa khoa. Chẩn đoán dựa vào bệnh sử, thăm khám lâm sàng với các xét nghiệm để loại trừ một số bệnh lý khác cũng gây mệt như bệnh tim mạch, nội tiết, suy nhược thần kinh…”, PGS. Tuấn nói.

Cũng theo ông Tuấn, những nghiên cứu gần đây đối với những bệnh nhân bị hội chứng mệt mỏi mạn tính thấy rằng có sự bất thường về chức năng nội tiết làm giảm sản xuất hormon giải phóng corticotropin ở vùng dưới đồi. Ðộ tập trung hormon cortisol trung bình thấp hơn người bình thường, mức độ ACTH (Adrenocorticotrophic hormone: kích tố tuyến trên thận) lại cao. Có những bất thường về thần kinh - nội tiết. Trầm cảm mức độ từ nhẹ đến vừa thấy ở 2/3 bệnh nhân. Có thể nhiều bệnh nhân bị trầm cảm phản ứng, nhưng tỷ lệ cao hơn rất nhiều so với những bệnh thực thể mạn tính khác.

Dễ nhầm với bệnh khác

PGS. Tuấn cho biết, trong trường hợp điển hình, hội chứng mệt mỏi mạn tính khởi phát đột ngột ở những người trước đây vốn năng động. Một số bệnh nhân có sự căng thẳng cấp tính. Bệnh nhân thường sốt nhẹ khiến có thể nhầm lẫn với một số bệnh nhiễm khuẩn. Sau vài tuần, những dấu hiệu này giảm dần thì những triệu chứng khác đặc trưng của hội chứng trở nên rõ rệt hơn như rối loạn giấc ngủ, khó tập trung sự chú ý và trầm cảm...

Người bệnh thường đi khám chuyên khoa dị ứng, tim mạch, truyền nhiễm, tâm thần... song thường không tìm ra bệnh. “Vào giai đoạn mệt mỏi đạt cao điểm, người bệnh thường cảm thấy đau ở nhiều nơi và khó tập trung được sự chú ý. Người bệnh cũng cảm thấy căng thẳng quá mức về thể xác và tinh thần và điều này có thể làm triệu chứng của họ trầm trọng hơn”, ông Tuấn nói.

Thăm khám lâm sàng và làm các xét nghiệm cận lâm sàng thường quy cần được tiến hành để tìm ra các nguyên nhân khác gây ra triệu chứng mệt mỏi này. Tuy nhiên, không có xét nghiệm cận lâm sàng nào là đặc hiệu để có thể chẩn đoán được trạng thái này hay đo được mức độ trầm trọng của bệnh. “Nói cách khác, mệt mỏi mạn tính không có triệu chứng bệnh lý đặc trưng mà là một tập hợp các triệu chứng và phải dựa vào chẩn đoán loại trừ”, ông Tuấn lưu ý.

Điều trị cần tiếp cận thể chất, tâm lý, xã hội

Theo PGS. Tuấn, người bệnh cần được biết về bệnh và bệnh sinh của nó, ảnh hưởng của bệnh đối với cơ thể, tâm lý và xã hội, cũng như tiên lượng bệnh. Bệnh nhân thường cảm thấy yên tâm hơn khi những khó chịu của họ được bác sĩ hay người nhà quan tâm. Cần tái khám định kỳ để đánh giá tiến triển của quá trình điều trị cũng như những triệu chứng mới phát sinh.

Có nhiều triệu chứng của hội chứng mệt mỏi mạn tính đáp ứng với điều trị. Thuốc chống viêm giảm đau không steroid làm giảm đau đầu, đau lan tỏa và sốt nhẹ. Viêm mũi và viêm xoang dị ứng thường hay gặp ở các bệnh nhân này, do vậy các loại thuốc kháng histamin có thể hiệu quả. “Mặc dù các bệnh nhân không muốn được chẩn đoán là tâm thần nhưng vẫn cần đối mặt với triệu chứng trầm cảm nổi bật.

Thuốc chống trầm cảm làm an dịu, cải thiện khí sắc và rối loạn giấc ngủ, do đó phần nào làm giảm mệt mỏi. Thậm chí chỉ cải thiện triệu chứng ở mức độ vừa cũng đủ gây ảnh hưởng tốt đối với khả năng cảm nhận niềm vui cuộc sống của người bệnh”, ông Tuấn nói.

PGS. Quang Tuấn lưu ý thầy thuốc cần đưa ra các lời khuyên về lối sống lành mạnh. Ăn nhiều, uống rượu và cà phê vào ban đêm có thể gây khó ngủ cùng với cảm giác mệt mỏi. Nghỉ ngơi hoàn toàn là có hại, nó làm cho tình trạng bệnh lý xấu đi và bệnh nhân tự cho mình là tàn phế. Cảm giác bị kiệt sức tăng lên nếu quá cố gắng hoạt động, căng thẳng... do vậy sẽ làm cho bệnh nhân né tránh hoàn toàn sự luyện tập.

Vì vậy, cần khuyên bệnh nhân có chế độ hoạt động thể lực và lao động sinh hoạt phù hợp. Liệu pháp tâm lý rất có hiệu quả nhằm xua tan những nhận thức sai lệch làm người bệnh không chịu hoạt động và thất vọng. “Các thầy thuốc cần áp dụng tổng hợp các phương pháp tiếp cận về mặt thể chất, tâm lý và xã hội mới hy vọng giúp người bệnh trở lại cuộc sống bình thường”, PGS. Tuấn nói.

 PGS-TS-BS. Nguyễn Quang Tuấn - Chủ tịch Hội Tim mạch can thiệp Việt Nam:

Một chứng bệnh nguy hiểm đang phổ biến

Trung tâm Kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Hoa Kỳ khuyến cáo: hội chứng mệt mỏi mạn tính là một chứng bệnh nguy hiểm khiến cho người bệnh không thể tham gia các hoạt động hàng ngày cũng như làm những việc mà họ vẫn thường thích. Tại Việt Nam, số người bệnh mắc hội chứng này ngày càng phổ biến.

Phần lớn bệnh nhân mắc hội chứng mệt mỏi mạn tính vẫn duy trì được các công việc gia đình hay nơi làm việc. Một số người cảm thấy không đủ khả năng thực hiện bất kỳ một công việc nào.Thậm chí một số bệnh nhân yêu cầu được giúp đỡ trong các hoạt động sinh hoạt hằng ngày. Cuối cùng cảm giác bị cô lập, sự cam chịu và hẫng hụt có thể xuất hiện theo tiến trình kéo dài của bệnh.

 Vi Thoại - Minh Hà