Cùng cơ chế nhưng không cùng ê kíp: làm băng hoại các giá trị

Ảnh: Zing

Ê kíp, đây là một từ gốc Pháp (équipe) đã được Việt hóa cách đọc và cách viết. Trong tiếng Pháp, từ này có 3 nghĩa: 1. kíp, đội (VD: một kíp thợ; kíp làm đêm; đội bóng đá...); 2. bọn, nhóm; 3. đội thuyền (của cùng một chủ). Còn trong Từ điển tiếng Việt mới xuất bản (Hoàng Phê chủ biên, Trung tâm Từ điển học - NXB Đà Nẵng, 2016), xếp ê kíp vào từ loại danh từ, được giải nghĩa là "nhóm người được tổ chức ra để cùng làm một nhiệm vụ chung nào đó" (VD: tổ chức được một ê kíp làm việc rất ăn ý; cùng trong một ê kíp lái tàu). Thực tế, ê kíp là một từ đang được sử dụng rất phổ biến trong tiếng Việt hiện nay.

Người trong một ê kíp, trước hết chỉ có nghĩa là người đó là thành viên trong một nhóm, trong một đội, trong một tổ chức. Ở Pháp, có tờ L'Équipe (thành lập từ năm 1946), một tờ báo chuyên viết về các môn thể thao, như bóng đá, quần vợt, bóng bầu dục... trong nước Pháp và trên thế giới. Tờ báo nổi tiếng này có rất đông người đọc. Từ équipe ở đây được dùng với hàm ý "đội, đội tuyển, cùng một nhóm.. trong các trận thi tài đòi hỏi tính đồng đội".

Trước đây, từ này được sử dụng trong giao tiếp và nói chung có nghĩa như vậy. Nhưng trong quá trình sử dung, nghĩa của ê kíp đã có những thay đổi với sự khác biệt nhất định.

Chúng ta thường nghe nói đến: ê kíp lãnh đạo, ê kíp kinh doanh, ê kíp bán hàng, ê kíp quay phim...

Ngoài việc chỉ một nhóm, một đội, một tập thể, ê kíp còn nhằm diễn tả ngữ nghĩa "đó là một tập thể thống nhất với nhau về mọi phương diện trong công việc". Nếu so sánh "ban lãnh đạo" với "ê kíp lãnh đạo", ta sẽ thấy có những sự giống và khác. Họ cùng là những người điều hành theo những nguyên tắc chung và vì một mục đích nào đó (vì quyền lợi, lợi ích chung). Nhưng họ có rất nhiều cái khác. Với ban lãnh đạo đơn thuần thì có thể có liên kết nhưng rời rạc. Trái lại, ê kíp thực sự thì mối liên kết giữa các thành viên rất chặt chẽ. Ban lãnh đạo (được bổ nhiệm từ một cơ quan cấp trên nào đó), có khi lại phân tán, không có sự tương hợp về quan điểm, dẫn đến không thống nhất trong mọi hành động. Trong khi đó, đã vào ê kíp với nhau thì sự phối hợp của họ rất nhịp nhàng, chặt chẽ. Cũng bởi, mỗi ê kíp thực sự luôn có một "thủ lĩnh" đứng đầu, hoạt động theo tôn chỉ của nhóm, quyết định mọi vấn đề "chương trình nghị sự". Với họ, không có chuyện "ông nói gà bà nói vịt" mà mọi phát ngôn và hành động nhất nhất đều được phối hợp với nhau một cách đồng bộ, nhịp nhàng, như một cỗ máy vậy (Nếu ai không thực thi, có ý kiến khác thì sẽ bị loại khỏi ê kíp).
Thế là, dần dần, từ ê kíp đã có sự chuyển nghĩa mang tính tiêu cực. Khi nghe ai đó nói "cùng ê kíp" là người ta hình dung một tập thể người nào đó "cùng cánh, cùng chung một mục đích, thống nhất trong mọi hành động để tạo nên lợi thế, sức mạnh cho mình, bất chấp mọi sức ép".

Thực tế, không hiếm những tập thể cơ quan lãnh đạo lại bị phân hóa, chia bè kéo cánh, không hề có sự đồng lòng phối hợp với nhau trong các sự kiện. Cũng không hiếm những trường hợp "thủ trưởng nói, các thành viên khác không nghe, không làm theo". Có khi có tổ chức đấy nhưng chỉ là hình thức, không có sự nối kết, thậm chí chỉ vì sự đối nghịch về quan niệm, nhất là vì các quyền lợi mà giữa những người trong tập thể này xảy ra sự mất đoàn kết trầm trọng.

Người ta thường nói "cùng cơ chế nhưng không cùng ê kíp" để phản ánh một thực tại đáng buồn. Với nhiều người, cơ chế chỉ là cái vỏ mang tính hình thức. Sự "ăn dơ", "hợp cạ", "cùng phe cánh" với nhau mới là điều quan trọng. Chính sự xung đột trong các nhóm lợi ích đã làm ảnh hưởng đến việc thực thi các nguyên tắc, và từ đó làm băng hoại các giá trị cần có trong cuộc sống. Không hiếm các lãnh đạo bây giờ, không chọn người tài mà chọn người cùng ê kíp.

PGS-TS. Phạm Văn Tình

(Viện Từ điển học và Bách khoa thư Việt Nam)