“Bão chồng bão” và bài học cấp bách về ứng phó thiên tai từ sớm, từ xa

Bão số 9 vừa qua thì bão số 10 đã nối tiếp, mang theo mưa lớn, gió giật dữ dội và lốc xoáy bất ngờ, để lại chuỗi thiệt hại nặng nề về người và tài sản, nhất là tại những địa bàn đã chịu ảnh hưởng của bão số 3 và số 5 - khi mà hậu quả các cơn bão vẫn chưa khắc phục xong đã tiếp tục hứng chịu lốc xoáy, sấm sét dồn dập cùng mưa lớn kéo dài, gây ngập úng nặng và sạt lở đất.

Khi thiên tai ngày càng dồn dập và khốc liệt hơn, hiện tượng “bão chồng bão, lốc nối lốc” cho thấy tính chất cực đoan và khắc nghiệt của biến đổi khí hậu.

Thực tế là nếu bão số 9 suy yếu khi vào gần đất liền thì bão số 10 đã có diễn biến bất thường tiến sát bờ càng mạnh thêm, di chuyển nhanh gấp đôi so với trung bình nhiều năm, tạo ra quỹ đạo khó dự đoán và tạo ra tác động tổng hợp của nhiều loại hình thiên tai.

Thời gian lưu bão số 10 trên đất liền dài (từ 6 tiếng đến 8 tiếng) và duy trì gió giật với cường độ rất mạnh nên rất nhiều nhà ở bị hư hỏng, tốc mái; cây xanh, hệ thống cột điện, cột viễn thông… bị ngã đổ tại các tỉnh Hà Tĩnh, Nghệ An, Thanh Hóa, Ninh Bình… nơi bão quét qua.

Chính sự “dị biệt” này khiến bão số 10 trở nên nguy hiểm hơn, đặc biệt để lại thiệt hại lớn tại nhiều tỉnh, thành miền Bắc và Bắc Trung Bộ.

Mưa lớn kéo dài, gió giật dữ dội, lốc sét, lũ lụt và sạt lở đất đã khiến hàng chục nghìn ngôi nhà bị tốc mái, hệ thống giao thông và hạ tầng kỹ thuật bị hư hại nghiêm trọng, sản xuất đình trệ. Cả hệ thống chính trị nhiều địa phương phải "căng mình" khắc phục hậu quả bão lũ.

Thống kê từ Cục Quản lý đê điều và Phòng, chống thiên tai (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho thấy tính đến 19 giờ ngày 30.9, bão số 10 và mưa lũ, sạt lở, dông lốc đã làm 29 người chết; 19 người mất tích...

Bão số 10 và hoàn lưu bão cũng làm 91 nhà sập, đổ; 144.577 nhà hư hỏng, tốc mái; 19.731 nhà ngập; 32.868ha lúa và hoa màu bị ngập, thiệt hại; 9.981ha thủy sản bị thiệt hại...

Nhiều tuyến giao thông, hệ thống điện lưới, viễn thông tê liệt..., đời sống người dân đảo lộn. Cùng với đó, 19.672m kè, bờ sông, bờ biển ở Thanh Hóa, Nghệ An, Quảng Trị, Huế bị sạt lở.

Riêng Hà Tĩnh ghi nhận thiệt hại hơn 6.000 tỷ đồng, với hơn 93.000 ngôi nhà hư hỏng, tốc mái, hàng trăm ha lúa, rau màu, thủy sản bị ngập úng; hệ thống đê điều, trường học, cơ sở y tế và nhiều nhà máy, trung tâm thương mại bị hư hại.

Thanh Hóa cũng có gần 30.000 ngôi nhà sập, hỏng, hàng nghìn ha hoa màu và thủy sản bị thiệt hại. Cũng do ảnh hưởng của hoàn lưu bão số 10 trên địa bàn Hà Nội đã mưa tập trung với cường độ lớn, sét đánh liên hồi kèm theo mưa lớn kéo dài xuất hiện nhiều điểm ngập úng, nhiều điểm ngập sâu, khiến các phương tiện không thể di chuyển được, gây đảo lộn đời sống sinh hoạt của nhân dân...

Song song với bão, nhiều hiện tượng cực đoan khác đã xuất hiện. Những cơn lốc xoáy bất ngờ đã cướp đi sinh mạng của 11 người tại Ninh Bình, Hưng Yên chỉ trong vài ngày, phá hỏng hàng chục ngôi nhà.

Trong khi đó, hiện nay, khoa học khí tượng chỉ cảnh báo khả năng xảy ra lốc xoáy, vòi rồng, mưa đá trong điều kiện có các đám mây dông rất mạnh, được hình thành trong môi trường nóng, ẩm, bất ổn định lớn chứ chưa đưa ra được dự báo về vị trí, cường độ hay diễn biến của lốc xoáy, vòi rồng.

Chính vì vậy, các cơn lốc xoáy dù quy mô nhỏ nhưng tốc độ gió lại rất lớn, tương đương với gió trong bão và gió giật mạnh trong các cơn dông nên thiệt hại rất lớn về người; tài sản, cây cối, vật dụng bị cuốn theo cơn lốc rất nhiều.

Trong bối cảnh đó, với sự chỉ đạo quyết liệt từ sớm, từ xa của Chính phủ, sự vào cuộc đồng bộ của cả hệ thống chính trị cùng nỗ lực của các lực lượng tuyến đầu đã góp phần giảm thiểu phần nào thiệt hại của thiên tai.

Công tác thông tin, dự báo, cảnh báo đã được đẩy mạnh. Nhiều địa phương chủ động sơ tán dân, gia cố đê điều, kêu gọi tàu thuyền trước khi bão đổ bộ. Đây là những kinh nghiệm quý giá cần được các địa phương tiếp tục phát huy mỗi khi thiên tai, bão lũ xảy ra.

Tuy nhiên, trước xu thế thời tiết cực đoan do biến đổi khí hậu, chỉ dừng ở phản ứng khi bão tới là chưa đủ. Bài học lớn rút ra là phải nâng cao năng lực dự báo, cảnh báo, ứng phó từ sớm, từ xa, đồng thời xây dựng kịch bản đa thiên tai phù hợp với từng địa phương, cũng như phát huy phương châm “4 tại chỗ” và nêu cao trách nhiệm của người đứng đầu.

Cùng với đó, cần nâng cao nhận thức trong cộng đồng, trang bị kỹ năng phòng tránh thiên tai ngay từ trường học, khu dân cư, để không rơi vào thế bị động.

Không chỉ là việc ứng phó, chủ động dự báo, tăng năng lực của hệ thống chính trị từ sớm, từ xa mà ứng phó với biến đổi khí hậu còn là bài toán phát triển bền vững.

Đó chính là việc cần thiết quy hoạch từng vùng hợp lý với điều kiện tự nhiên, thổ nhưỡng, phát triển đô thị thích ứng với biến đổi khí hậu và nhất là xây dựng phương án ứng phó khẩn cấp cho các tình huống thiên tai.

Việc phát triển hạ tầng phải gắn liền với phòng, chống thiên tai; đánh giá, dự báo đầy đủ tác động từ các yếu tố địa chất, dòng chảy… trong quá trình xây dựng hệ thống kết cấu hạ tầng khi triển khai các dự án.

Đầu tư cho cơ sở hạ tầng, xây dựng các công trình phòng chống lũ như đê điều, kè biển… cần tính đến yếu tố phòng tránh thiên tai ở cấp độ cao.

Quan trọng hơn, thích ứng khí hậu phải được lồng ghép trong chiến lược phát triển quốc gia. Tăng trưởng xanh, kinh tế tuần hoàn, năng lượng tái tạo, bảo vệ tài nguyên nước và đất - không còn là sự lựa chọn, mà là điều kiện sống còn.

Chỉ có sự phát triển hài hòa giữa kinh tế và môi trường mới tạo nên một nền tảng kinh tế-xã hội ổn định trong hiện tại và bền vững trong dài hạn.

Thiên tai không chờ đợi, không có khoảng dừng nghỉ. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu hiện nay, “bão chồng bão” chính là lời nhắc nhở về sự cấp bách của một chiến lược thích ứng toàn diện - không chỉ là giảm thiểu thiệt hại trước mắt, mà còn bảo đảm sự an toàn cho con người, tài sản, hướng đến mục tiêu phát triển bền vững lâu dài.

Nguyễn Huyền