Hà Nội xây dựng ‘siêu dự án’ Trục đại lộ cảnh quan sông Hồng theo phương án nào?

Sáng 14.12, HĐND thành phố Hà Nội đã thông qua Nghị quyết phê duyệt chủ trương đầu tư Dự án đầu tư xây dựng Trục đại lộ cảnh quan sông Hồng trên địa bàn Thành phố. Đây là khát vọng phát triển Thủ đô "quay mặt ra sông" và tạo nên "kỳ tích sông Hồng".

Hiện nay, hai bên bờ sông Hồng vẫn chỉ là những bãi bồi, đồng ruộng và một số làng, xã. Ảnh: Báo Người Lao Động

Hai phương án đề xuất Trục đại lộ cảnh quan sông Hồng

Đầu tháng 10.2025, báo chí đưa tin liên danh Tập đoàn Đèo Cả - Văn Phú Invest đã báo cáo Thành phố Hà Nội đề xuất “Đại lộ cảnh quan sông Hồng” khái toán 300.000 tỷ đồng, bao gồm đại lộ dài khoảng 80 km, chạy dọc theo hai bên bờ sông từ cầu Hồng Hà đến cầu Mễ Sở. Đại lộ này sẽ bao gồm 67 km cầu cạn, 10 km hầm chui qua cầu với 6 làn xe...

Ngày 15.11.2025, như Người Đô Thị đã đưa tin, khi xem xét Đồ án quy hoạch trục đại lộ cảnh quan sông Hồng và Khu đô thị thể thao Olympic, Thường trực Chính phủ đã nêu rõ đồng tình về mặt chủ trương, rằng đây là những dự án lớn góp phần xây dựng thủ đô “sáng xanh, sạch đẹp”, hiện đại, tầm cỡ quốc tế, nên Hà Nội, cùng các bộ, ngành liên quan hoàn thiện tờ trình, báo cáo xin chủ trương của Bộ Chính trị.

Dự án Trục Đại lộ cảnh quan sông Hồng có quy mô 11.000ha, đi qua 19 phường, xã; tổng mức đầu tư khoảng 855.000 tỷ đồng. Dự kiến khởi công vào ngày 19.12.2025. Ảnh: Kinh tế đô thị; TL

Ngày 10.12.2025, sau hai tháng công bố Đại dự án sông Hồng do liên danh Đèo Cả - Văn Phú thực hiện, nay có thêm diễn biến mới là liên danh cũ đã tách làm hai liên danh mới. Trong đó, theo VietTimes đưa tin, Tập đoàn Đèo Cả đề xuất chi tiết hai phương án hướng tuyến để triển khai dự án. Phương án 1 (tổng mức đầu tư khoảng 288.366 tỷ đồng) ưu tiên điều chỉnh hướng tuyến ra ngoài đê, giảm thiểu giải phóng mặt bằng (chi phí này khoảng 40.369 tỷ đồng chỉ chiếm khoảng 15% tổng mức) và đảm bảo tiến độ hoàn thành vào năm 2030 mà không ảnh hưởng lớn đến đời sống dân cư hiện hữu 2 bờ sông Hồng có mật độ dân cư cao; Phương án 2 (tổng mức đầu tư sơ bộ khoảng 348.091 tỷ đồng) kết hợp mở rộng đường đê hiện hữu nhưng chi phí giải phóng mặt bằng rất lớn, khoảng 139.366 tỷ đồng, chiếm 41% tổng mức. Tập đoàn Đèo Cả kiến nghị UBND thành phố Hà Nội lựa chọn phương án 1, chấp thuận để Đèo Cả hình thành liên danh mới gồm Đèo Cả, Geleximco và các nhà đầu tư có năng lực khác để triển khai các dự án thành phần phía tả sông Hồng.

Ngày 4.12, liên danh Văn Phú - MIK Group - Đại Quang Minh đã gửi văn bản đề xuất thực hiện dự án Trục đại lộ cảnh quan sông Hồng, trong đó Đại Quang Minh được chỉ định là đơn vị đại diện liên danh. Liên danh này đề xuất mở rộng phạm vi giải phóng mặt bằng và thay đổi hướng tuyến thực hiện: dịch chuyển hướng tuyến Trục đại lộ sát chân đê hiện trạng thay vì đi ngoài bãi sông như trong các nghiên cứu tiền khả thi trước đây. Lý do được đưa ra là nhằm hình thành mạng lưới giao thông chiến lược kết nối trung tâm Hà Nội với các tỉnh lân cận như Vĩnh Phúc và Hưng Yên.

Phương án 2 được đề xuất nhằm khắc phục hạn chế của phương án 1 (cả Đèo Cả) khi đại lộ xây dựng vào hành lang thoát lũ, gây cản trở dòng chảy sông Hồng. Đại lộ xây gần đê, sẽ ít ảnh hưởng hơn.

Tuy vậy, cả hai phương án này vẫn xây dựng phía trong khu vực hai con đê hiện trạng, mà theo chúng tôi thấy điều này chưa phù hợp Quy hoạch phòng chống lũ và đê điều hệ thống sông Hồng, sông Thái Bình (Quyết định số 257/QĐ-TTg và 429/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt), trong đó quy định “Việc sử dụng bãi sông phải đảm bảo tuân thủ các quy định của Luật Đê điều và các quy định pháp luật khác có liên quan, không làm ảnh hưởng đến khả năng thoát lũ, chứa lũ và không làm gia tăng rủi ro thiên tai”.

Phương án 1 và 2 đều xây trong không gian của 2 đê hiện trạng, khi lũ lớn (đỉnh lũ 1971) toàn bộ khu dân cư và các công trình mới đều bị ngập nước. Hình vẽ do City Solution thực hiện dựa trên các thông tin đã có.

Những tin tức liên quan đến dự án diễn ra dồn dập, cho thấy nỗ lực tăng tốc tối đa của các bên liên quan vẽ ra các phương án, thậm chí đổi mới cả đội hình liên danh đầu tư nhằm tạo ra những ý tưởng đổi mới liên tục. Điều này cho thấy trong thời gian tới rất có thể sẽ còn nhiều ý tưởng đột phá táo bạo hơn nữa.

Theo dữ liệu Lưu trữ Quốc gia trong suốt thời kỳ phong kiến, dân cư đồng bằng sông Hồng – Thái Bình đắp được 22 triệu m3 đê. Còn trong vòng 55 năm (1886 - 1941) đắp được 305 triệu m3 và từ đó tới nay đắp thêm 10 triệu m3. Để thi công hệ thống đê này, Nha Địa dư Đông Dương thực hiện khảo sát đo đo đạc địa hình, thuỷ hệ, thuỷ văn trong 20 năm (1885 - 1905) làm cơ sở để Nha Công chính thiết kế, thi công từng phần hệ thống đê điều trong 12 năm (1905 - 1917).

Sự thay đổi diện tích bờ sông từ giai đoạn đầu (những năm 1960), giữa (1972) và hiện tại (2022) cho thấy sự giảm đáng kể diện tích cát và sự xâm lấn của cấu trúc đô thị. Ảnh: Chính quyền Thành phố Seoul.

Sông Hàn tại Hàn Quốc có tổng chiều dài 243 km, quốc gia này đã tiến hành khảo sát lập kế hoạch “phục hưng sông Hàn 1.0” kéo dài 20 năm (1983 - 2003) và thực hiện trong 20 năm tiếp theo (2003 - 2023) nhằm khắc phục nạn ô nhiễm, kè cứng đôi bờ sông đoạn chảy qua Seoul… kết quả của kế hoạch này được gọi là “kỳ tích sông Hàn” ngày nay. Đến năm 2024, Hàn Quốc công bố kế hoạch “phục hưng sông Hàn 2.0” đặt mục tiêu trả lại bờ sông trạng thái tự nhiên nguyên thuỷ trong 16 năm (2024 - 2040) và đang triển khai từ đầu nguồn tiến về Thành phố Seoul để chảy ra biển cả.

So sánh thời gian chỉnh trị Sông Hồng (Việt Nam) trong suốt thế kỷ 20 và gần 60 năm để chỉnh trị sông Hàn (Hàn Quốc) từ nguyên sơ đến bê tông hoá và quay trở về nguyên trạng tự nhiên ban đầu, thì  “Đại lộ cảnh quan sông Hồng” chỉ mất vài ngày thay đổi phương án khác nhau, trong khi đây là quyết định lập trình tương lai sông Hông cho cả trăm năm tới.

Cần phương án vừa đáp ứng nhiệm vụ trước mắt, đảm bảo lợi ích lâu dài

Theo quan sát, người viết nhậ thấy các đề xuất về dự án Trục đại lộ cảnh quan sông Hồng đang được vẽ đồ hoạ như cách làm của nhiều năm trước. Các bản vẽ phối cảnh cắt dán đồ hoạ đặt trên nền bản đồ vệ tinh nên không có đường đồng mức, không có dữ liệu thuỷ văn, thuỷ hệ, trong khi địa hình lòng sông Hồng do khai thác cát khối lượng lớn trong nhiều năm đã có nhiều thay đổi.

Bên cạnh đó, việc thiếu các số liệu đo lường đáng tin cậy về ô nhiễm nước mặt, nước ngầm, tình trạng ngập lụt, khô hạn và hệ sinh thái tự nhiên (động, thực vật) là một khoảng trống lớn cần được lưu ý. Cùng với đó, việc nhận diện đầy đủ thực trạng dân cư, quyền sở hữu đất đai và hệ thống công trình kiến trúc hiện hữu cũng là yêu cầu không thể bỏ qua trong quá trình lập và thẩm định quy hoạch.

Mặt khác, dù đề xuất nhiều loại hình và hướng tuyến giao thông khác nhau, nhưng câu hỏi đặt ra là các phương án này đã dựa trên những số liệu khảo sát và dự báo nhu cầu đi lại cụ thể hay chưa; mức độ tích hợp, đồng bộ của mạng lưới giao thông ra sao, cũng như khả năng kết nối hoặc nguy cơ xung đột với các hướng tuyến và loại hình vận tải khác đã được đánh giá đầy đủ hay chưa?

Phương án Hài hòa do City Solution đề xuất, triển khai giai đoạn (1) phát triển  hạ tầng giao thông đô thị với kiên cố đê một cách nhanh nhất (không phải giải phóng mặt bằng). Giai đoạn 2 từng bước dịch cư trong đê vào nơi an toàn phát triển không gian cây xanh , thoát nước và trữ nước, trong trường hợp lũ lớn (như đỉnh lũ 1971) tất cả không gian trong đê, ngoài đê đều an toàn.

Theo ông Dương Đức Tuấn, Phó Chủ tịch UBND TP Hà Nội, các thông tin hiện nay mang tính định hướng tổng thể. Nhà đầu tư có trách nhiệm hoàn thiện thủ tục quyết định chủ trương đầu tư trong vòng 6 tháng; quy mô chính thức sẽ được xác định khi cấp có thẩm quyền phê duyệt^[1]. Có thể thấy, Dự án Trục đại lộ cảnh quan sông Hồng hiện vẫn đang ở giai đoạn đặt vấn đề và xác lập tầm nhìn, đúng như chia sẻ của lãnh đạo UBND TP Hà Nội. Tuy nhiên, ngay từ khâu xây dựng đề bài, các yêu cầu nền tảng về pháp lý, kỹ thuật và môi trường cần được làm rõ và lượng hóa đầy đủ, đặc biệt là sự tuân thủ Luật Đê điều, các điều kiện an toàn phòng chống lũ và khả năng triển khai trong thực tế. Chỉ khi những điều kiện “đầu vào” này được xác định rõ ràng, đồng bộ và khả thi, dự án mới có cơ sở để bước sang giai đoạn nghiên cứu chi tiết mà không rơi vào nguy cơ phải điều chỉnh, chồng chéo hoặc sai lệch so với mục tiêu ban đầu.

Từ vấn đề vụ thể này, đặc biệt làm sao để dự án có thể đáp ứng nhiệm vụ trước mắt, đảm bảo lợi ích lâu dài, chúng tôi liên tưởng tới đề xuất “Phương án Hài hòa” của Nhóm tư vấn City Solution, vốn đã được đăng ký tác quyền, công bố trên truyền thông nhiều năm nay và từng đăng tải trên Người Đô Thị vào năm 2019 ^[2]. Trong đó, "Phương án Hài hòa" tích hợp phát triển giao thông đô thị với kiên cố hóa, bảo vệ đê điều, được Luật Đê điều: “Khuyến khích và tạo điều kiện cho tổ chức, cá nhân trong nước và tổ chức, cá nhân nước ngoài đầu tư nghiên cứu, ứng dụng khoa học và công nghệ tiên tiến kết hợp với các biện pháp truyền thống vào việc xây dựng, tu bổ, nâng cấp, kiên cố hóa, bảo vệ đê điều và hướng tới các giải pháp chủ động trong hoạt động quy hoạch” (Khoản 2 Điều 6. Luật Đê điều 2025)^[3].

Sân chơi, vườn cây sinh thái theo mô hình chung sống hài hoà 2 mùa lũ cạn, và là ước mơ của nhiều thế hệ người Hà Nội vun đắp. Mô hình tích hợp phát triển giao thông hiện đại với kiên cố hoá đê điều đã thành công tại nhiều thành phố trên thế giới và Hà Nội.

Giải pháp nâng cấp chỉnh trang sông Hông theo hướng “hài hòa” giữa hai mùa lũ/cạn đã được các kiến trúc sư tình nguyện Hà Nội do nhóm Think Playgrounds làm nòng cốt cùng cộng đồng dân cư bãi Phúc Tân, Phúc Xá, Chương Dương thực hiện nhiều năm nay, được các cấp chính quyền địa phương ủng hộ… đã gặt hái nhiều thành công, nay triển khai ở quy mô lớn hơn sẽ từng bước hiện thực hoá kỳ tích sông Hồng trong kỷ nguyên mới.

Trần Huy Ánh - Uỷ viên Thường vụ Hội Kiến trúc sư Hà Nội

______________

 [1] https://vnexpress.net/ky-vong-ky-tich-song-hong-tu-truc-dai-lo-hon-855-000-ty-dong-4993636.html

[2] https://nguoidothi.net.vn/don-song-moi-pho-ngam-trong-cac-thanh-pho-tai-viet-nam-17682.html

[3] Luật Đê điều số 44/VBHN-VPQH, ngày 27.02.2025.