Chuyên gia: “Hệ sinh thái xe điện chưa đồng bộ”

Thiết kế, thi công nhà chung cư, thậm chí cả nhà ở riêng lẻ, đều không có phương án dự trù cho nhu cầu sạc ắc quy (pin) xe máy điện cũng như ô tô điện. Hiện cũng chưa có quy chuẩn về trạm sạc xe điện tại nhà chung cư. Nhà nước cần xây dựng quy chuẩn này đối với những chung cư mới, đồng thời hướng dẫn bổ sung trạm hoặc khu vực sạc tại những chung cư đã đưa vào sử dụng. Chuyển đổi xe máy chạy bằng nhiên liệu hóa thạch sang xe điện cần một lộ trình phù hợp đi kèm kế hoạch triển khai đồng bộ, minh bạch thông tin về lợi ích, phương thức hỗ trợ, tạo điều kiện để người dân góp ý, giám sát, tham gia vào quá trình chuyển đổi. 

Sau hàng chục năm, chúng ta đã hình thành được hệ sinh thái xe xăng, từ mạng lưới trạm xăng cho đến những cửa hàng bán phụ tùng thay thế, sửa chữa, đáp ứng kịp thời nhu cầu của khách hàng. Như vậy, trạm sạc chỉ là một cấu phần trong hệ sinh thái xe điện. Câu hỏi đặt ra là ai sẽ đầu tư trạm sạc, đi kèm với nó là nguồn điện tương ứng, dây dẫn đủ khả năng chịu tải.

Mảnh ghép kế tiếp là mạng lưới cửa hàng cung ứng phụ tùng, sửa chữa. Hệ sinh thái xe điện, thời gian đầu có thể chưa bằng xe xăng nhưng nếu không chuẩn bị hạ tầng kỹ thuật một cách tương đối, chuyển đổi sang xe máy điện sẽ trở thành nỗi phiền hà và gánh nặng kinh tế cho người sử dụng. 

Lưu lượng hàng trăm, thậm chí hàng ngàn xe cần sạc cùng lúc đòi hỏi những trạm sạc quy mô lớn. Trong ảnh: Một trạm sạc xe điện của hãng VinFast. Ảnh:  CTV

Khác với xe xăng chỉ cần một vài phút để đổ đầy bình, xe điện cần nhiều giờ để nạp ắc quy. Lưu lượng hàng trăm, thậm chí hàng ngàn xe cần sạc cùng lúc đòi hỏi những trạm sạc quy mô lớn trong khi công tác quy hoạch, phát triển đô thị nhiều thập niên qua chưa chuẩn bị không gian cho loại hình phương tiện giao thông khá mới mẻ này. Đây là một ẩn số trong bài toán chuyển đổi mà nếu không giải quyết được thì có thể dẫn đến “vỡ trận”. 

Đến nay xe máy vẫn là một tài sản lớn của nhiều hộ gia đình Việt Nam. Tùy công suất của động cơ và loại pin sử dụng mà một chiếc xe máy điện có giá bán lẻ dao động 30 - 50 triệu đồng, cao hơn đáng kể so với xe máy phổ thông. Với nhiều lao động tự do hoặc nhóm có thu nhập thấp đang sử dụng xe máy làm phương tiện mưu sinh, việc chuyển đổi phương tiện từ xe xăng sang xe điện là một gánh nặng tài chính. Nếu buộc phải chuyển đổi sang xe điện mà không được hỗ trợ thích đáng, nhóm yếu thế này sẽ gặp rất nhiều khó khăn trong duy trì thu nhập, tiềm ẩn nguy cơ gia tăng bất bình đẳng. 

Những quốc gia thành công trong chính sách chuyển đổi phương tiện giao thông sử dụng nhiên liệu hóa thạch sang xe điện đều bắt đầu bằng lộ trình hợp lý, chú trọng đầu tư vào hệ sinh thái đồng bộ, phù hợp với tình hình thực tiễn và tạo điều kiện thuận lợi cho người dân, để người dân hiểu và tự nguyện tham gia thay vì áp dụng các biện pháp hành chính mệnh lệnh. 

Xe điện không phát thải trong quá trình vận hành dễ nhìn thấy hơn những nhà máy điện đốt năng lượng hóa thạch ở những khu vực khác. Giảm đốt xăng xe máy ở khu vực trung tâm đô thị nhưng đồng thời lại tăng phát thải CO2 ở những nhà máy nhiệt điện do đốt năng lượng hóa thạch nhiều hơn để đáp ứng lượng cầu năng lượng của xe điện, ảnh hưởng đến sức khỏe của cư dân cận cư những nhà máy nhiệt điện. Có nghĩa rằng ở khâu phát thải, ô nhiễm đã được dịch chuyển từ chỗ này qua chỗ khác. 

Đánh giá mức độ giảm phát thải của chính sách cần một bài toán tổng thể, xem xét đầy đủ nhiều yếu tố, trong đó có vòng đời của xe điện. So với xe xăng, khối lượng ắc quy trên xe điện nhiều hơn 4 lần, tuổi thọ của ắc quy xe điện cũng thấp hơn xe xăng. Lượng ắc quy không còn sử dụng được là chất thải độc hại, sẽ gây hậu quả vô cùng nghiêm trọng đối với môi trường nếu không có kế hoạch xử lý bài bản trong lộ trình chuyển đổi. 

Thượng Tùng thực hiện

___________________

^(*) Ông Đỗ Văn Phúc - nguyên giảng viên Khoa Cơ khí Giao thông, Trường Đại học Bách khoa TP.HCM, hiện cư trú tại chung cư Tân Trụ, phường Tân Sơn, TP.HCM. Đưa chúng tôi ra thang máy, ông chỉ bản thông báo do Công ty TNHH MTV Dịch vụ Công ích quận Tân Bình ban hành ngày 11.7.2025, khuyến cáo đơn vị giữ xe tại chung cư nghiêm cấm tuyệt đối việc sạc các loại xe điện tại khu vực nhà giữ xe.