Khi trẻ bị “bỏ rơi” trong gia đình

Vai trò của cha mẹ rất cần cho sự phát triển toàn diện của trẻ. Trẻ không chỉ lớn lên về chiều cao, cân nặng hay những điểm tốt trong học tập, mà còn cần lớn lên về cảm xúc, tình cảm, giao tiếp, hành vi. Trẻ chỉ có thể phấn đấu tốt khi có được những mẫu gương tiêu biểu giàu lòng yêu thương của cha mẹ trong gia đình. Những người khác như ông bà, thân quyến, vú nuôi, cô giữ trẻ chỉ là những người phụ giúp chứ không thể hoàn toàn thay thế cha mẹ được.

Ảnh minh họa

“Con bị chấn thương tâm lý từ nhỏ…”

Một bé 30 tháng tuổi được cha mẹ đưa đến đơn vị tâm lý khám vì bé hay giật mình, khóc thét trong khi ngủ. Khi hỏi bệnh sử, cha mẹ cho biết vì cả hai người đều làm việc, nên từ một tháng sau khi sinh, bé đã được gửi cho một người nuôi trẻ.

Cha mẹ gặp bé mỗi ngày 1 lần trong vòng 1 giờ và sau khi bé ngủ thì cha mẹ trở về nhà trọ và bé chỉ được sống với cha mẹ vào 2 ngày cuối tuần. Trong phòng khám, bé từ chối chơi với các đồ chơi và ngồi trên đùi mẹ, vẻ mặt u buồn, hai cánh tay bám chặt thân mẹ, như để bù lại những ngày tháng thiếu hơi ấm của mẹ từ 1 tháng tuổi.

Một trẻ khác 10 tuổi, được mẹ đưa đến khám vì trẻ có những hành vi hung hăng, hiếu động, kém tập trung và có khó khăn học tập. Đây là một trẻ thông minh, nói chuyện với bác sĩ một cách cởi mở: “Thưa bác sĩ, con bị chấn thương tâm lý từ nhỏ. Lúc con được 3 tuổi, mẹ đi vắng, con khóc vì nhớ mẹ, và con bị bố vứt ra ngoài sân. Con không nhớ phải khóc bao lâu cho đến khi mẹ về. Khi con nhức đầu, khó tập trung học tập, thì bố đánh con và quyết định gửi con đến một tỉnh xa để ở với một người bác. Bác đã dạy con lớn lên bằng những trận đòn dã man để ép con học giỏi nhưng con không thể học được. Không bao giờ bố hỏi con về những đau khổ trong đời con để nâng đỡ, giúp con vượt qua những khó khăn, mà chỉ chửi mắng, đánh đập con. Con rất hận bố và không muốn sống trong gia đình nữa”. Chúng ta khó có thể tin rằng trẻ cảm thấy cô đơn khi trẻ còn đang sống trong gia đình có đủ cha mẹ.

Tại sao trẻ cảm thấy cô đơn?

Có thể do các nguyên nhân sau đây: cha mẹ có việc làm ngoài xã hội để tăng thu nhập trong gia đình, đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng trong đời sống hiện đại; Trong các thành phố lớn, càng ngày càng có nhiều gia đình “hạt nhân” chỉ gồm có 2 thế hệ là cha mẹ và con cái; Mỗi gia đình chỉ có 1-2 con; Trẻ được giao cho một vú nuôi và trẻ được tiếp cận với truyền hình và băng video rất sớm, thay thế cho sự vuốt ve, ôm ấp, giọng nói dịu dàng của mẹ giúp trẻ phát triển về cảm xúc và ngôn ngữ.

Trẻ cô đơn có thể lãnh nhận những hậu quả sau:

Ở trẻ nhủ nhi dưới 2 tuổi: trẻ có những rối loạn ăn uống (từ chối bú, nôn ói), rối loạn giấc ngủ (khóc đêm, giật mình), dễ bị nhiễm khuẩn (viêm hô hấp, tiêu chảy) trong tình trạng stress gây suy giảm hệ thống miễn dịch.

Ở trẻ từ 3-5 tuổi: trẻ có những dấu hiệu thoái lùi như ngưng nói mặc dù trước đó đã biết nói, hiếu động, kém tập trung, làm cho cô giáo khó chấp nhận cho trẻ vào lớp mẫu giáo.

Ở trẻ 6-10 tuổi: trẻ có khó khăn học tập vì kém trí nhớ, thiếu ngủ, ác mộng, mộng du.

Ở trẻ vị thành niên: trẻ say mê trò chơi games trên vi tính, tiếp cận với internet, ghiền “chat” , kết bạn trong thế giới ảo để có bạn tâm sự, hoặc tập hút thuốc lá, uống rượu, hút xì ke, bỏ học, trầm cảm, dọa tự tử.

Cha mẹ nên làm gì?

Phân phối thời gian hợp lý giữa công việc ngoài xã hội và trong gia đình. Đặc biệt mối quan hệ mẹ - con trong năm đầu đời rất quan trọng cho sự phát triển cảm xúc và xã hội của trẻ. Không mang việc cơ quan về nhà, để có giờ giao tiếp với trẻ. Tránh những hậu quả của stress trong công việc ngoài xã hội gây căng thẳng trong gia đình, làm trẻ cảm thấy lo âu, sợ sệt, áp lực nặng nề.

Vợ chồng chia sẻ công việc trong nhà và cùng kêu gọi sự tham gia của con cái như cùng chuẩn bị bữa ăn tối và cùng ăn chung với nhau. Nếu cha mẹ đi công tác xa thì giải thích cho trẻ biết, ghi trên lịch, và cố gắng liên hệ với trẻ qua điện thoại hay điện thư (email) cho trẻ được an tâm học tập và sống an vui hạnh phúc trong khi chờ ngày trở về của cha mẹ. Trong những ngày kỷ niệm của gia đình như ngày sinh nhật, lễ của cha mẹ, lễ thiếu nhi, gia đình cố gắng sum họp để có những giây phút vui sướng bên nhau.

Cha mẹ nên nhớ trẻ hình thành nhân cách nhờ những gương sống của cha mẹ giữ thế quân bình trong đời sống gia đình và xã hội. Cha mẹ nên dành giờ để lắng nghe trẻ tâm sự về những buồn vui sướng khổ trong ngày sống, động viên, nâng đỡ trẻ tìm giải pháp cho các vấn nạn và trưởng thành trong nhân cách. Nếu không giúp trẻ đi vào giấc ngủ an lành vì bận công tác trong đêm, nên thu băng tiếng nói của cha mẹ để nhắn nhủ, đọc truyện cho trẻ nghe để dỗ giấc ngủ cho trẻ.

BS. Phạm Ngọc Thanh

(nguyên Trưởng đơn vị tâm lý, bệnh viện Nhi đồng 1, TP.HCM)