Làm sạch dữ liệu đất đai: Làm sao để đúng và đủ?

Thời gian gần đây, nhiều địa phương trên cả nước như Hà Nội, Nghệ An, Hưng Yên... đã đồng loạt ra thông báo yêu cầu người dân nộp bản photo giấy chứng nhận quyền sử dụng đất (sổ đỏ) cho UBND cấp xã, phường để rà soát, đối chiếu và làm sạch dữ liệu đất đai.

Theo giải thích của cơ quan quản lý, việc thu thập này nhằm phục vụ đề án xây dựng cơ sở dữ liệu đất đai quốc gia, chuẩn hóa thông tin phục vụ công tác quy hoạch, thuế, và chuyển đổi số ngành tài nguyên.

Tuy nhiên, chủ trương này cũng gây ra nhiều ý kiến trái chiều: trong khi một bộ phận người dân đồng tình cho rằng đây là bước cần thiết để minh bạch hóa thông tin, không ít ý kiến lo ngại việc phải photo và nộp sổ đỏ tràn lan có thể dẫn đến rủi ro lộ lọt thông tin cá nhân, hoặc chồng chéo, gây phiền hà nếu không được tổ chức khoa học và thống nhất.

Thu thập sổ đỏ: Làm sạch dữ liệu hay hình thức hành chính gây phiền hà?

Trao đổi với VietnamFinance về vấn đề này, GS. Đặng Hùng Võ, nguyên Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường (nay Bộ Nông nghiệp và Môi trường), cho rằng dữ liệu đất đai do cơ quan quản lý nhà nước nắm giữ. Với việc cấp sổ cho người dân, cơ quan chức năng đều đã có hồ sơ lưu trữ đầy đủ. "Nếu vậy thì vì sao lại phải yêu cầu người dân mang bản photo sổ đỏ đi nộp thêm một lần nữa?", ông đặt vấn đề.

"Việc yêu cầu người dân photo sổ đỏ nộp lại cho tổ dân phố là việc làm vô nghĩa. Bởi trước khi cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất (sổ đỏ) cho người dân, thì cơ quan quản lý cũng đã đi đo đạc, xác minh nguồn gốc đất và đã lưu trữ lại cơ sở dữ liệu rồi. Vì vậy, tôi cho rằng việc làm này là không cần thiết", ông Võ nói.

Ông Võ nêu ví dụ về bất cập của việc yêu cầu người dân photo sổ đỏ. Cụ thể, trường hợp anh A đi mua miếng đất nhưng không đủ tiền, anh phải thế chấp sổ đỏ đó tại ngân hàng để vay một khoản tiền nhằm chi trả cho số tiền bỏ ra để mua miếng đất đó. Như vậy, anh A không có sổ đỏ (gốc) thì phải làm thế nào.

Dưới góc nhìn pháp lý, luật sư Nguyễn Thanh Hà, Chủ tịch Công ty luật SBLAW, cho rằng việc chính quyền địa phương yêu cầu người dân photo sổ đỏ để "bổ sung dữ liệu" phải căn cứ trên các quy định pháp luật về quản lý hồ sơ, đăng ký đất đai và trách nhiệm phối hợp cung cấp thông tin.

"Luật Đất đai 2024 và các văn bản hướng dẫn thi hành quy định rõ việc đăng ký, lưu trữ hồ sơ đất đai và trách nhiệm của cơ quan quản lý trong việc cập nhật, đối chiếu thông tin", ông nói.

Tuy nhiên, theo ông Hà, các văn bản này không trực tiếp giao cho cơ quan hành chính quyền "yêu cầu người dân photo sổ đỏ" như một nghĩa vụ pháp lý; tức là không có quy định nào bắt buộc người dân phải chủ động nộp bản sao sổ đỏ cho cơ quan nhà nước, trừ những trường hợp cụ thể như khi làm thủ tục hành chính liên quan đến quyền sử dụng đất (ví dụ: chuyển nhượng, thế chấp, cấp đổi).

Luật sư Hà cho hay về mặt thực tiễn, yêu cầu photo sổ đỏ có thể được giải thích là nhằm "làm sạch dữ liệu" khi hồ sơ hiện tại chưa được số hóa đầy đủ, hoặc khi thông tin tại cấp xã, phường chưa khớp với cơ sở dữ liệu trung ương. Trong những trường hợp này, việc đối chiếu trực tiếp từ bản gốc có thể giúp cơ quan quản lý phát hiện sai sót, bổ sung thông tin còn thiếu và giảm nguy cơ tranh chấp pháp lý về quyền sử dụng đất. Đây là lý do mà một số địa phương thực hiện việc thu thập sổ đỏ photo, đặc biệt với các hồ sơ cũ, hồ sơ đã mất dữ liệu hoặc không đồng bộ.

Ông Hà cũng cho rằng nếu dữ liệu đã được số hóa đầy đủ, lưu trữ tập trung và đồng bộ giữa các cấp, việc yêu cầu người dân photo sổ đỏ lại thường trở nên hình thức, không đem lại giá trị pháp lý hay kỹ thuật đáng kể. Thậm chí, hành động này có thể tạo thêm gánh nặng về thủ tục cho người dân, tăng công sức và chi phí cho cả cán bộ và người dân, đồng thời tiềm ẩn rủi ro về bảo mật, thất lạc thông tin cá nhân.

"Nói cách khác, hiệu quả thực chất của việc này phụ thuộc vào mức độ đồng bộ và chất lượng dữ liệu hiện có. Nếu dữ liệu đã sạch và cập nhật, thủ tục này chỉ là hành vi mang tính hình thức; nếu dữ liệu còn thiếu, chưa chuẩn hóa, đây mới là bước thực tế để xác minh và chỉnh sửa thông tin", ông Hà nói.

Luật sư Hà nhấn mạnh, việc yêu cầu photo sổ đỏ cần dựa trên căn cứ pháp luật cụ thể về đăng ký, lưu trữ và đối chiếu hồ sơ, chứ không phải là quyền tự do của chính quyền địa phương. Về thực tiễn, hiệu quả của việc này chỉ rõ ràng khi hồ sơ còn thiếu, chưa số hóa hoặc dữ liệu chưa đồng bộ; trong bối cảnh dữ liệu đã số hóa và đầy đủ, thủ tục này dễ trở thành hình thức, gây lãng phí thời gian và nguồn lực.

Về lo ngại rằng việc thu thập bản photo sổ đỏ đại trà có thể dẫn đến rủi ro lộ lọt thông tin cá nhân, quyền sở hữu tài sản của người dân, luật sư Nguyễn Thanh Hà cho rằng điều này hoàn toàn có cơ sở.

"Nếu không được quản lý chặt chẽ, đây có thể trở thành 'lỗ hổng dữ liệu lớn' ảnh hưởng trực tiếp đến quyền riêng tư, quyền sở hữu tài sản và cả an ninh giao dịch bất động sản của người dân", ông Hà nêu.

Ông Hà cho biết giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất (thường gọi là sổ đỏ) là một loại tài liệu pháp lý có giá trị chứng minh quyền sở hữu tài sản. Trên đó thể hiện đầy đủ các thông tin cá nhân và thông tin tài sản quan trọng: họ tên, năm sinh, số CCCD/CMND, địa chỉ thường trú, thông tin hôn nhân, tình trạng pháp lý của thửa đất, diện tích, số tờ bản đồ, số thửa đất, lịch sử cấp đổi, thậm chí cả chữ ký của cơ quan có thẩm quyền.

"Vì vậy, việc thu thập bản photo sổ đỏ không chỉ là hành vi hành chính đơn giản, mà về bản chất là một hoạt động xử lý dữ liệu cá nhân đặc biệt nhạy cảm, thuộc phạm vi điều chỉnh của Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân 2023 (Nghị định 13/2023/NĐ-CP)", ông Hà nói.

Theo luật sư Hà, nguy cơ lớn nhất nằm ở khâu lưu trữ và sử dụng. Bản photo sổ đỏ, nếu được thu thập đại trà mà không có cơ chế bảo mật, rất dễ bị sao chép, buôn bán hoặc sử dụng trái phép.

"Trong những năm gần đây, đã có nhiều vụ việc lộ lọt dữ liệu bất động sản: thông tin chủ sở hữu bị rao bán công khai trên các diễn đàn, bị dùng để lập hồ sơ vay vốn giả, hoặc bị kẻ gian giả mạo giấy tờ nhằm chuyển nhượng, thế chấp trái pháp luật. Với sự phát triển của công nghệ in, quét và làm giả tài liệu, chỉ cần bản photo chất lượng cao, kẻ gian có thể hợp thức hóa hồ sơ rất tinh vi, khiến chủ sở hữu thực sự khó phát hiện và khó chứng minh quyền lợi khi tranh chấp phát sinh", luật sư cho hay.

Sau cùng, luật sư Hà đánh giá việc thu thập bản photo sổ đỏ không sai nếu phục vụ mục đích chính đáng và tuân thủ đúng pháp luật. Nhưng nếu làm ồ ạt, thiếu cơ chế kiểm soát, thì rủi ro lộ lọt dữ liệu không chỉ ảnh hưởng đến quyền riêng tư cá nhân, mà còn tiềm ẩn nguy cơ bị giả mạo giao dịch, chiếm đoạt tài sản, thậm chí đe dọa tính minh bạch của thị trường bất động sản.

"Về lâu dài, Việt Nam cần hoàn thiện hạ tầng dữ liệu đất đai điện tử, tiến tới số hóa sổ đỏ và quản lý truy cập qua mã định danh, để vừa thuận tiện trong quản lý, vừa giảm thiểu nguy cơ rò rỉ thông tin cá nhân", ông khẳng định.

Hoàng Hùng