30 năm Kính vạn hoa: Nguyễn Nhật Ánh và hành trình khai mở “vũ trụ” tuổi thơ Việt

Năm 2025 đánh dấu đúng 30 năm cuốn sách đầu tiên Nhà ảo thuật thuộc bộ Kính vạn hoa ra đời. Đây có thể nói là một hiện tượng xuất bản vô tiền khoáng hậu của giới xuất bản trong nước, xô đổ nhiều kỷ lục trong đời sống văn chương đương đại Việt Nam, không chỉ bởi số lượng bản in, số lần tái bản mà còn bởi sự yêu thích đặc biệt không chỉ dành riêng cho sách mà còn là các phiên bản chuyển thể phim ảnh.

Nhân dịp này, NXB Kim Đồng vừa cho phát hành ấn phẩm mới nhất gồm 9 boxset trọn vẹn 54 tập, cũng như cuốn sách Nguyễn Nhật Ánh và Kính vạn hoa – Chuyện từ A đến Z tinh tuyển các bài viết đến từ nhà xuất bản, giới phê bình, báo chí, khán giả cũng như của chính nhà văn về tác phẩm này, qua đó độc giả sẽ biết nhiều hơn về quá trình sáng tạo lẫn những trăn trở của bản thân ông.

Nhà văn Nguyễn Nhật Ánh chia sẻ động lực sáng tác Kính vạn hoa có một phần đến từ lòng tự tôn dân tộc.

Hành trình đầy ắp chông gai

Chia sẻ tại buổi giao lưu – ký tặng độc giả sáng 20.12, nhà văn gốc Quảng cho biết cơ duyên với Kính vạn hoa đến vào khoảng năm 1992-1993, khi NXB Kim Đồng “đặt hàng” bản thân phóng tác một bộ truyện nước ngoài để phù hợp với độc giả trong nước. Nhận thấy phải mất đến 1,5 năm mới hoàn thành xong với tiến độ mỗi tuần một tập, cộng với khi ấy đang sung sức, ấp ủ nhiều dự án riêng, nên ông đã không nhận lời.

Nhưng để đỡ áy náy, ông hứa bản thân sẽ viết một bộ truyện về học sinh Việt Nam, trong đó khai thác những mặt gần gũi và sống động hơn của các em nhỏ. Tuy vậy vòng xoáy công việc cuốn đi, phải đến cuối năm 1995 khi viết xong Bồ câu không đưa thư cũng có bối cảnh học đường thì ông mới chấp bút những tập đầu tiên cho Kính vạn hoa.

Nói thêm về những thách thức ở buổi ban đầu, nhà văn Nguyễn Nhật Ánh cho biết việc tìm tên chung cho toàn bộ sách không mấy dễ dàng, khi những chủ đề bản thân khai thác là vô cùng rộng, từ tình bạn, tình thân, tình thầy trò đến lòng trắc ẩn với những hoàn cảnh khó khăn lẫn tình yêu thiên nhiên, động vật… Vào một lần nọ khi vô tình thấy lại chiếc kính vạn hoa, ông biết mình rồi sẽ chọn chính cái tên này.

Ông nói thêm: “Kính vạn hoa không chỉ gợi nhớ đến sự lung linh, lấp lánh như tuổi thơ của các em nhỏ, mà mỗi lần lắc nó lại hiện lên họa tiết khác nhau. Điều đó cũng giống bộ truyện này vậy, 54 tập là 54 câu chuyện hoàn toàn khác biệt, không cái nào giống cái nào”.

Ấn phẩm mới nhất của bộ Kính vạn hoa gồm 9 boxset.

Ngoài khó khăn nói trên, vì là bộ truyện dài kỳ dành cho thiếu nhi đầu tiên của Việt Nam, nên quá trình sáng tác cũng gặp không ít khó khăn. Đầu tiên là về ý tưởng. Ông chia sẻ khi mới bắt đầu viết thì ý tưởng như một khu rừng chờ mình khai phá, nhưng khi càng viết thì khu rừng ấy ngày càng thưa dần, dẫn đến để đi đường dài cần có trí tưởng tượng cũng như cảm hứng để cân bằng lại. 

Bên cạnh đó, việc ra mắt định kỳ và nhất quán về khổ sách cũng khiến mỗi tập đều dài 10 chương, không thể viết thêm hay viết ít lại mà vẫn đảm bảo sự thống nhất chung. Ngoài ra khi viết xong một tập thì cũng phải có cốt truyện và lời giới thiệu cho tập tiếp theo để in chung ở bìa 4 như giới thiệu trước.

Tuy vậy dẫu khó khăn ông đã vượt qua, bởi Kính vạn hoa không chỉ là sáng tạo cá nhân mà còn là tác phẩm thiếu nhi Việt Nam dài hơi đầu tiên, khi lúc đó Doraemon của Nhật và TKKG của Đức “oanh tạc” thị trường. Ông nói bản thân nhận lời và nỗ lực còn vì lòng tự tôn dân tộc, khi người nước ngoài viết được thì mình cũng sẽ viết được.

Nhà văn Nguyễn Nhật Ánh tiết lộ mình và họa sĩ Đỗ Hoàng Tường (phải) chưa từng mâu thuẫn, dù từng xảy ra những chuyện dở khóc dở cười.

Người cộng sự thân thiết

Bên cạnh phần văn xuôi, minh họa của họa sĩ Đỗ Hoàng Tường cũng là dấu ấn rất riêng của bộ truyện Kính vạn hoa. Nhà văn Nguyễn Nhật Ánh cho biết bản thân quen biết vị họa sĩ từ năm 1985 khi tập truyện ngắn Cú phạt đền được NXB Kim Đồng ấn hành. Từ đó cả hai thường xuyên cộng tác, và 10 năm sau khi cùng làm việc với Kính vạn hoa thì mối quan hệ càng thêm gắn bó.

Nói về “trách nhiệm” của người cộng sự, ông hài hước chia sẻ: “Trong thực tế, họa sĩ vẽ minh họa cũng bị ‘đày đọa’ không kém gì tác giả truyện. Vì đây là bộ truyện dài hơi và phát hành định kỳ, nên ngoài tài năng, họa sĩ phải đáp ứng được các yêu cầu hà khắc của công việc mới ‘đeo đuổi’ được, như phải đọc kỹ tác phẩm, phải nuôi dưỡng cảm hứng, phải giữ được sự ổn định về phong cách, đặc biệt là phải đúng hẹn. Nhưng Đỗ Hoàng Tường là một ‘ca’ lạ. Khi vẽ thì anh rất nghệ sĩ nhưng khi làm việc thì anh rất nghiêm túc, đầy trách nhiệm”.

Khi được hỏi có lần nào xảy ra tranh cãi không, nhà văn gốc Quảng cho biết cả hai chưa từng xảy ra mâu thuẫn trong suốt 40 năm qua. Ông nói thêm: “Đỗ Hoàng Tường là con người tài hoa, điềm đạm, nhã nhặn. Hai anh em rất hợp ý nhau. Tường không chỉ vẽ. Anh đọc bản thảo rất kĩ, thấy chi tiết nào chưa ưng ý, anh không ngần ngại góp ý với tôi”.

Tuy vậy trong quá trình làm việc cũng từng xảy ra không ít chuyện dở khóc dở cười. Đơn cử khi lên ý tưởng cho Xin lỗi mày, Tai To!, ông đã “đặt hàng” cộng sự vẽ cho mình một căn nhà có cầu thang dẫn lên gác, một tên trộm lẻn vào nhà để rồi bị chú cún (Tai To) phát hiện, rượt chạy. Đỗ Hoàng Tường ban đầu “ừ, à”, “hiểu rồi, hiểu rồi!” nhưng chỉ một ngày trước khi đến hạn chót, ông sửng sốt phát hiện trên bìa có đến tận… hai tên trộm chứ không phải một như mình đề xuất.

Đáp lại, vị họa sĩ tếu táo: “Tôi đâu có quên. Nhưng vẽ một tên trộm thì cái bìa ‘lỏng’ quá. Vẽ hai tên, bố cục trông đẹp hơn!”. Sau đó ông đã phải vò đầu bứt tai, nghĩ ra câu chuyện cho tên trộm thứ hai.

Nhà văn Nguyễn Nhật Ánh ký tặng độc giả.

Bật mí về sự ăn ý khi làm việc cùng, nhà văn Nguyễn Nhật Ánh cho rằng có thể là bởi cả hai cùng là đồng hương Quảng Nam, chỉ khác huyện thôi. Ông còn tiết lộ điều ít người biết là sau mấy mươi năm cộng tác, bản thân mới phát hiện cha của hai người từng là bạn bè, em trai cả hai cũng rất thân thiết từ lâu trước đó.

Từ những điều trên có thể thấy rằng với việc liên tục được tái bản 30 năm qua và có thêm ấn phẩm mới tiết lộ chuyện “bếp núc”, hậu trường thú vị, Kính vạn hoa chính là minh chứng cho tài năng, nỗ lực của những người tiên phong trong việc mang đến một bộ truyện thiếu nhi li kỳ, độc đáo, vẫn còn ảnh hưởng cho đến ngày nay.

Bài và ảnh: Minh Anh

_______

(*) Sự kiện Giao lưu, ký tặng kỷ niệm 30 năm Kính vạn hoa do NXB Kim Đồng tổ chức, diễn ra sáng 20.12 tại Nhà thiếu nhi TP.HCM.