Bình Dương hướng tới đô thị thông minh

Hơn một nửa dân số toàn cầu đang sinh sống trong các thành phố và vùng lân cận, và tỉ lệ này sẽ tiếp tục tăng nhanh. Vì vậy, việc áp dụng những công nghệ hiện đại nhằm cải thiện môi trường sống và làm việc của người dân trong các đô thị là nhu cầu tất yếu. Tuy nhiên bên cạnh nhiều thành công, đôi khi việc đầu tư, duy trì, bảo dưỡng các công nghệ còn tốn kém hơn lợi ích mà nó mang lại.

Biết rõ những thách thức đó, Bình Dương chọn cho mình hướng tiếp cận riêng. Một trong 8 tỉnh thành kết nghĩa với Bình Dương là thành phố Eindhoven ở Hà Lan, được công nhận đô thị thông minh nhất thế giới năm 2011.

Các thách thức mới

Bình Dương là một phần của vùng kinh tế trọng điểm phía Nam, với nền kinh tế dựa vào công nghiệp, hệ thống đường xá giao thông vận tải phát triển, thu hút nhiều doanh nghiệp và vốn đầu tư nước ngoài lớn (lũy kế đến 2015, tổng vốn đầu tư nước ngoài là 24,4 tỉ USD). Các khu đô thị của tỉnh liên tục được xây dựng để đáp ứng nhu cầu người dân và doanh nghiệp, trong đó tiêu biểu là Thành phố mới Bình Dương (TPM BD).

Trung tâm hành chính tỉnh - Thành phố mới Bình Dương. Ảnh CTV

Tuy nhiên, kinh tế Bình Dương vẫn dựa nhiều vào sản xuất truyền thống, giá trị gia tăng của sản phẩm thấp, thâm dụng lao động. Điểm xuất phát bằng nền sản xuất truyền thống của Bình Dương đã đến thời điểm cần được chuyển sang giai đoạn mới. Nâng cao năng suất lao động, công nghệ, chất lượng nguồn nhân lực, phát triển bền vững, tiếp tục tăng thu nhập bình quân đầu người và thu hút FDI ổn định là những vấn đề cốt lõi Bình Dương phải đối mặt trong vài năm tới. Bình Dương và Eindhoven đã tiến hành các khảo sát cụ thể để tìm mô hình giải quyết những thách thức này.

Mô hình Ba nhà

Vào cuối thập niên 1990, thành phố Eindhoven đối mặt với khủng hoảng kinh tế. Hàng loạt tập đoàn, công ty chao đảo. Chính trong thời điểm đó, Thị trưởng thành phố Eindhoven, Chủ tịch Phòng Thương mại và Hiệu trưởng Đại học kỹ thuật Eindhoven đã ra một quyết định quan trọng: thực hiện một chiến lược mới để tạo ra giá trị mới, một sự phối hợp chặt chẽ hơn giữa chính quyền, trường - viện nghiên cứu, và doanh nghiệp - các tập đoàn lớn lẫn các công ty vừa và nhỏ. Mô hình hợp tác chặt chẽ này được gọi là Triple Helix, có thể dịch là mô hình Ba nhà (nhà nước, nhà trường, nhà doanh nghiệp).

Ở Hà Lan, thành phố Amsterdam có sân bay Schiphol nổi tiếng, thành phố Rotterdam có cảng biển hàng đầu thế giới. Eindhoven không có những lợi thế đó, nhưng họ dựa trên hợp tác Ba nhà để xây dựng một “cảng” của tri thức và trí tuệ, của nghiên cứu khoa học, của sản xuất công nghệ cao. Năm 2004, “Cảng não” (Brainport) được hình thành với sự tham gia của Eindhoven và 20 thành phố lân cận. Chương trình Brainport nhằm vào phát triển kinh tế - xã hội toàn khu vực, thúc đẩy các đại học và trường dạy nghề phối hợp đầu tư vào “nguồn vốn nhân lực”. Brainport cải thiện hợp tác chuỗi cung ứng để tăng giá trị cho kinh tế địa phương, biến toàn vùng thành nơi sản xuất và nghiên cứu công nghệ cao, bước lên nền kinh tế tri thức.

Các cải cách trên đã mang đến thịnh vượng cho Eindhoven và 20 đô thị lân cận. Năm 2011, thành phố Eindhoven chỉ với khoảng 220.000 dân đã tạo ra 24 tỉ Euro GDP. Eindhoven còn phát triển rất bền vững, tạo môi trường sinh sống tiện nghi cho người dân và cùng năm đó đạt được danh hiệu khu vực thông minh nhất thế giới, do Diễn đàn Cộng đồng Thông minh thế giới bình chọn.

Bình Dương hiện nay và Eindhoven cuối thập niên 1990 có nhiều điểm giống nhau. Về mặt tổ chức trong địa bàn, Brainport và Becamex cũng có nhiều tương đồng, nhất là về vai trò trong sự phát triển kinh tế của khu vực. Becamex là một tổng công ty nắm giữ phần lớn diện tích các khu công nghiệp của Bình Dương, được tỉnh giao nhiệm vụ quy hoạch, xây dựng các tuyến đường chính của tỉnh cũng như các khu nhà ở, đô thị trọng điểm, nổi bật là TPM BD. Becamex cũng đang điều hành trực tiếp hoặc ảnh hưởng gián tiếp đến nhiều cơ sở y tế, giáo dục từ tiểu học đến đại học trong tỉnh. Chính vì vậy, giống như Brainport, Becamex vô hình chung đóng vai trò cầu nối các doanh nghiệp, chính quyền, và trường đại học, cũng như vai trò đầu tư xây dựng những điểm trọng yếu, tạo động lực cho kinh tế và xã hội tỉnh phát triển.

Lấy con người làm trọng tâm

Theo kế hoạch đã được Thủ tướng phê duyệt, Bình Dương sẽ phát triển thành thành phố trực thuộc Trung ương vào năm 2020. Mặc dù có số dân không lớn (hơn 1,9 triệu năm 2015), nhưng tỉnh đã xây dựng sẵn một cơ sở hạ tầng quy mô, tân tiến, kể cả về công nghệ thông tin truyền thông. Tỉnh đã quy hoạch TPM BD theo tiêu chuẩn quốc tế, phù hợp để trở thành một đô thị trung tâm hiện đại trong tương lai, nơi đáng sống và làm việc, thu hút nguồn lực tri thức, chuyên gia. Đồng thời, thành phố đặt giáo dục, nghiên cứu lên hàng đầu bằng việc chuẩn bị sẵn những hạ tầng hiện đại hỗ trợ các viện, trường đại học. TPM BD được xây dựng để gắn kết người dân, chính quyền địa phương, viện trường, doanh nghiệp. Thành phố cũng là trung tâm liên kết các đô thị, các khu công nghiệp, các dịch vụ trong vùng. Xa hơn nữa, hệ thống giao thông đã được thiết kế để kết nối thành phố với các tỉnh trong vùng kinh tế trọng điểm, đặc biệt là TP.HCM với hệ thống tàu điện ngầm.

Công nhân Bình Dương giờ tan ca. Ảnh TL

Về vấn đề nguồn lực, mô hình hợp tác Ba nhà, cũng giống như Eindhoven, lấy con người làm trọng tâm chứ không phải là công nghệ, sẽ giúp Bình Dương lôi kéo các trường đại học, doanh nghiệp và cộng đồng quốc tế chung tay xây dựng ý tưởng, đem đến những giải pháp, tiện ích, môi trường thông minh, mang lại lợi ích cho tất cả các bên.

Để cụ thể hóa, Bình Dương có thể bắt đầu bằng việc dựa vào sức mạnh hiện tại của mình để tạo ra “những cú hích” đầu tiên. Tỉnh đang có một số lượng lớn các nhà sản xuất, nhưng vẫn chưa có các hợp tác chuỗi cung ứng; nếu phối hợp cùng với các chuyên gia Hà Lan và quốc tế nghiên cứu ra các giải pháp thông minh thực hiện nhu cầu này, tỉnh sẽ tạo ra giá trị gia tăng vượt bậc cho nền kinh tế. Bình Dương có một nền tảng tốt các trường sau phổ thông (8 đại học, một cao đẳng, 9 trung cấp), và một số trường theo mô hình nước ngoài. Học hỏi từ High Tech Campus của Eindhoven, tỉnh có thể tạo ra các mô hình liên kết các bên để đẩy mạnh hoạt động nghiên cứu - phát triển, từ đó tạo tiền đề tiến lên nền công nghiệp công nghệ cao. Gắn liền với mối liên kết giữa nhà trường và nhà doanh nghiệp, còn là việc lập các vườn ươm doanh nghiệp, TechLab để tạo điều kiện cho các ý tưởng sáng tạo, khởi nghiệp.

Trong các đề án trên, mấu chốt vẫn là nghiên cứu xây dựng một cơ chế hợp tác Ba nhà hiệu quả, bền vững, phù hợp điều kiện của tỉnh, đưa kinh tế chuyển dần sang sản xuất công nghệ cao, và từng bước vươn tới ĐTTM.

Trong một ĐTTM, các thiết bị cảm biến được gắn vào mọi vật như đường xá, mạng lưới điện, nhà cửa... giúp quản lý hiệu quả nhiều lĩnh vực như giao thông, giáo dục, y tế, hành chính, rác thải, nước, năng lượng, quy hoạch đô thị... Tại các nước phát triển, hàng loạt đô thị đã được công nhận “thông minh” như: Columbus ở Mỹ, Eindhoven ở Hà Lan, Toronto ở Canada, Suwon ở Hàn Quốc, Stockholm ở Thụy Điển, Glasgow ở Scotland... Ở nhiều quốc gia đang phát triển - nơi mà dân số và các vấn đề môi trường đang gia tăng nhanh - xây dựng ĐTTM cũng trở thành trào lưu. Trung Quốc kể từ năm 2013 đã tuyên bố bắt đầu dự án xây dựng 193 ĐTTM. Ấn Độ từ năm 2014 đầu tư phát triển 100 ĐTTM. Tại Việt Nam, một số địa phương như Đà Nẵng, TP.HCM cũng đang tiến hành làm “thông minh hơn” các lĩnh vực như giao thông, quản lý nước...

TS. Nguyễn Việt Long 

» Thành phố thông minh: Lắng nghe tiếng nói thị dân

» Hội nghị quốc tế thường niên tại SHTP bàn về đô thị thông minh

» Giao thông thông minh là chủ đề chính của Toàn cảnh CNTT-TT 2015