Không khí ô nhiễm khiến người Đông Nam Á mất tới 3 năm tuổi thọ

Là khu vực tập trung nhiều quốc gia ô nhiễm nhất thế giới, châu Á đang phải trả giá đắt khi số người mắc các bệnh hô hấp mãn tính ngày càng gia tăng. Đáng chú ý, bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD) đã tăng từ vị trí thứ bảy trong số các nguyên nhân gây tử vong ở Đông Nam Á năm 2000 lên vị trí thứ tư trong năm nay, theo báo cáo công bố hồi tháng 9 của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO).

Năm 2021, các bệnh hô hấp mãn tính đã gây ra khoảng 1,56 triệu ca tử vong trong khu vực, trong đó COPD chiếm gần 1,24 triệu ca và hen suyễn chiếm 254.834 ca. Đáng báo động, 37% số ca tử vong xảy ra ở nhóm người dưới 70 tuổi. Hai nhóm bệnh này góp phần đáng kể vào tình trạng tàn tật, tử vong sớm và tạo ra gánh nặng kinh tế lớn trên toàn khu vực.

Chiều 29.12.2025, khu vực Tây Hồ chìm trong bụi mịn trắng xóa, mức độ nguy hại cho sức khỏe. Hà Nội nằm trong nhóm 5 thành phố có mức độ ô nhiễm không khí cao nhất thế giới. Ảnh: Znews

Theo Báo cáo Gánh nặng Bệnh tật Toàn cầu (GBD) năm 2021, tỷ lệ mắc các bệnh hô hấp mãn tính trung bình tại Đông Nam Á là 4,73%, ảnh hưởng tới hơn 104 triệu người. Trong đó, bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính ảnh hưởng đến khoảng 50,12 triệu người, còn hen suyễn ảnh hưởng tới 46,64 triệu người.

Đáng chú ý, tỷ lệ mắc hen suyễn cao nhất được ghi nhận ở nhóm trẻ em từ 5–9 tuổi.

WHO ước tính, làn sóng bệnh phổi đang gia tăng sẽ tiếp tục làm cạn kiệt nguồn lực của hệ thống y tế và có thể khiến khu vực tiêu tốn tới 584 tỷ USD vào năm 2050. Chi phí y tế tự chi trả cao càng làm gia tăng gánh nặng cho cá nhân và gia đình, đặc biệt tại các khu vực có thu nhập thấp.

Tổ chức này kêu gọi các quốc gia châu Á cần coi đây là một vấn đề cấp bách. "Hiện những bệnh tật này không lây nhiễm và không phải là cuộc khủng hoảng hiện tại, nhưng loại bệnh này vẫn là những bệnh gây ra nhiều đau khổ và thiệt hại cho nền kinh tế,” ông Jose Luis Castro, đặc phái viên của Tổng Giám đốc WHO về các bệnh hô hấp mãn tính, nhận định trong chuyến thăm Malaysia gần đây.

Các bệnh hô hấp mãn tính, bao gồm hen suyễn, ung thư phổi và bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính, thường bắt nguồn từ hút thuốc, ô nhiễm không khí và việc tiếp xúc với hóa chất. WHO cho biết, những người sống tại các khu vực ô nhiễm nhất ở Đông Nam Á có thể bị giảm tới ba năm tuổi thọ do các yếu tố nguy cơ này.

Ông Castro nhận định, tại châu Á tồn tại nhiều siêu đô thị vừa có chất lượng không khí kém, vừa có tỷ lệ hút thuốc cao, làm gia tăng đáng kể các trường hợp mắc bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính. Đầu năm nay, chín trong số mười thành phố ô nhiễm nhất thế giới nằm ở châu Á, trong đó có Dhaka (Bangladesh), Karachi (Pakistan), Kathmandu (Nepal), Bangkok (Thái Lan) và Hà Nội (Việt Nam). Trong khi đó, Myanmar và Indonesia nằm trong nhóm năm quốc gia có tỷ lệ người hút thuốc cao nhất toàn cầu.

Ông Castro giải thích các bệnh tim mạch mãn tính thường bị bỏ qua và xem nhẹ mặc dù có tác động tiêu cực đối với nền kinh tế và các khía cạnh khác của xã hội. Phần lớn người mắc bệnh đang ở độ tuổi lao động sung sức, nhưng khi bệnh trở nặng, họ đau ốm, mất khả năng làm việc, kéo theo hệ lụy cho gia đình và xã hội.

Nhận định này cũng được Tiến sĩ Witsanu Attavanich, nhà kinh tế môi trường tại Đại học Kasetsart (Thái Lan), chia sẻ. Theo ông, khi một người mắc bệnh, các thành viên khác trong gia đình thường phải đảm nhận vai trò chăm sóc, đồng nghĩa với việc không thể lao động hoặc tham gia các hoạt động tạo ra thu nhập.

Các ước tính của giới học thuật cho thấy từ năm 2020 đến năm 2025, ô nhiễm không khí có thể làm giảm 6% GDP của Thái Lan; bệnh hen suyễn gây thiệt hại cho Việt Nam khoảng 422 tỷ đồng (16 triệu USD); trong khi bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính dự kiến khiến Indonesia thiệt hại khoảng 1.499 nghìn tỷ rupiah (90 triệu USD).

Người dân đeo khẩu trang bên hồ Hoàn Kiếm ngày 2.12, chất lượng không khí ghi nhận mức nguy hiểm sức khỏe. Ảnh: VNExpress

Các chính phủ cần ưu tiên giải quyết gánh nặng sức khỏe này nếu tăng trưởng kinh tế cũng là ưu tiên hàng đầu, nhưng chính ưu tiên tăng trường kinh tế lại là rào cản khiến các chính phủ không thể triển khai các chính sách cải thiện chất lượng không khí và giảm tỷ lệ hút thuốc.

“Việc ban hành luật yêu cầu giảm lượng khí thải công nghiệp, chẳng hạn, có thể dẫn đến việc thua lỗ cho các tập đoàn. Tôi ước họ sẽ chú trọng hơn không chỉ vào tăng trưởng kinh tế mà còn cân bằng các khía cạnh xã hội và môi trường để chúng ta có thể phát triển bền vững," ông Attavanich, người hiện đang là thành viên của nhóm vận động cho Luật Không khí Sạch ở Thái Lan, nói.

Nhiều hy vọng đặt vào việc Nghị quyết về Sức khỏe Phổi Tích hợp, do chính phủ Malaysia dẫn đầu tại Đại hội đồng Y tế Thế giới hồi đầu năm nay được thông qua, sẽ giúp tạo ra môi trường trong sạch hơn. Nghị quyết này quy định các quốc gia phải ưu tiên sức khỏe phổi và đưa ra hướng dẫn về cách thực hiện các quy định.

Trong đó có những hướng dẫn như giảm thiểu tiếp xúc với không khí độc hại, dù là do ô nhiễm hay khói thuốc thụ động, những tác nhân có thể dẫn đến các bệnh phổi nguy hiểm thông qua chính sách.

“Không ai thực sự lựa chọn không khí mình hít thở hay công việc khiến mình tiếp xúc với bụi và khói, nhưng chính sách công quyết định liệu họ có phải chịu đựng những rủi ro đó hay không. Chúng ta có những giải pháp. Chỉ cần có sự can đảm về chính trị để thực hiện," Castro nói.

Ví dụ, Bắc Kinh đã ghi nhận số ca tử vong liên quan đến ô nhiễm giảm kể từ khi thực hiện các sáng kiến ​​về không khí sạch, trong khi Thái Lan cũng thu được những lợi ích tương tự nhờ các biện pháp kiểm soát thuốc lá. Tuy nhiên, đa số các quốc gia trong khu vực thiếu những chính sách như vậy.

Theo đặc phái viên Liên Hợp Quốc, cần phải đầu tư thêm vào chẩn đoán, điều trị và sàng lọc. Chỉ có 27% cơ sở y tế công cộng ở các nước thu nhập trung bình - phần lớn là các nước châu Á - có máy đo dung tích phổi (spirometer), và chỉ 34% có thể cung cấp thuốc hít phù hợp theo khuyến cáo của WHO.

Tại Malaysia, hầu hết người bệnh được chẩn đoán mắc ung thư phổi ở giai đoạn 4 hoặc 5, khi đó việc điều trị khó khăn và tốn kém hơn.

Lan Chi (Tổng hợp từ WHO, Nikkei Asia)