Ngắm di sản kiến trúc qua tem

Trong diện tích chỉ vài centimet vuông, tem lưu giữ lịch sử, tưởng danh niệm nhân, thiên nhiên động thực vật, sự kiện thể thao, văn học- nghệ thuật. Kiến trúc nổi lên như một chủ đề bởi các công trình không chỉ là biểu tượng của di sản văn hóa mà còn kể câu chuyện về lịch sử, xã hội và bản sắc quốc gia.

Pháp 2019 - Bộ 12 mẫu tem Kiệt tác Kiến trúc Pháp.

Một “dòng tem kiến trúc” thường được đáp ứng các tiêu chí như có chuyên đề rõ ràng, phát hành liên tục tạo thành series, được hệ thống hóa theo trường phái hoặc thời kỳ, tập trung vào các công trình tiêu biểu có giá trị lịch sử và thẩm mỹ cao; chất lượng in ấn tinh tế, màu sắc hài hòa; cung cấp thông tin ngắn gọn về kiến trúc. 

Dòng tem kiến trúc của Hoa Kỳ nổi bật với sự đa dạng từ kiến trúc cổ điển đến hiện đại, phản ánh lịch sử phát triển của quốc gia. Điển hình là bộ American Architecture Series từ 1979-1982. Đến năm 1982, bộ tem kỷ niệm 125 năm Viện Kiến trúc sư Mỹ tập trung vào kiến trúc hiện đại thế kỷ 20, với 12 con tem trong series Masterworks of Modern American Architecture giới thiệu các công trình Guggenheim Museum, Chrysler Building hay Vanna Venturi House.

Đặc trưng của dòng tem này nằm ở chất lượng in ấn tinh tế, màu sắc sống động, kết hợp thông tin giáo dục về lịch sử và ý nghĩa văn hóa, giúp người sưu tầm khám phá hành trình kiến trúc Mỹ từ truyền thống đến đổi mới, đồng thời quảng bá di sản quốc gia.

Bộ tem American Architecture Series thường là lựa chọn hàng đầu cho hạng mục “Triển lãm chuyên đề tem kỷ niệm” tại các hội chợ quốc tế. 

GB Stamps First Day Cover British Architecture church pre decimal CDS 1969
Phong bì ngày phát hành đầu tiên (FDC) tem Anh - Chủ đề Kiến trúc Anh: Nhà thờ - phát hành trước khi đổi đơn vị tiền tệ, năm 1969, có dấu nhật ấn tròn (CDS).

Great Britain 1969 Cathedrals first day cover. Phong bì ngày phát hành đầu tiên (FDC) tem Vương quốc Anh năm 1969 - chủ đề các Nhà thờ chính tòa.

Tại Nhật Bản, tem kiến trúc nhấn mạnh sự hài hòa giữa truyền thống và hiện đại, thường sử dụng kỹ thuật in ấn cao cấp như gravure-intaglio để tái hiện chi tiết tinh xảo thể hiện sự am hiểu sâu sắc về kỹ thuật kiến trúc của các công trình. Bộ Japanese Architecture Series No.1 năm 2016 đại diện cho kiến trúc cổ điển. Series Western Architecture năm 1983 mô tả các tòa nhà chịu ảnh hưởng phương Tây với kết cấu gạch và đá, như các công trình ở Yokohama, cho thấy sự giao thoa kết hợp kỹ thuật phương Tây với bản sắc truyền thống. 

Trung Quốc nổi tiếng với dòng tem kiến trúc tôn vinh di sản cổ đại, thường liên kết với các di tích UNESCO để nhấn mạnh lịch sử hàng nghìn năm. Các con tem minh họa Vạn Lý Trường Thành, Cung điện Cố cung hay thành cổ Pingyao, như bộ tem năm 2023 về Pingyao với ba con tem và một tờ nhỏ hiển thị cảnh quan tổng thể và kiến trúc đại diện. Đặc trưng là sự kết hợp nghệ thuật giấy cắt truyền thống với hình ảnh kiến trúc, màu sắc rực rỡ tượng trưng cho văn hóa Á Đông, như series về bảo tàng Cố cung năm 2021.

Tem Trung Quốc thường chứa đựng thông tin về ý nghĩa lịch sử, và được in ấn chất lượng cao để bảo tồn hình ảnh chi tiết như chùa hang động hay tháp chùa.

Năm 2020, Bưu điện Trung Quốc đã phát hành một bộ tem về Bảo tàng Cố cung.

Thailand Stamp 1967 Thai Architecture (Tem Thái Lan năm 1967 - Chủ đề Kiến trúc Thái).

Pháp, với di sản kiến trúc phong phú, có dòng tem tập trung vào các kiệt tác như bộ Masterpieces of French Architecture năm 2019 gồm 12 công trình. Series này sử dụng thiết kế tinh tế, màu sắc cổ điển, kết hợp với tem định kỳ như Ceres series từ 1849, dù không chuyên biệt nhưng thường lấy cảm hứng từ kiến trúc. Tem Pháp ấn tượng với tính thẩm mỹ cao, hình ảnh chi tiết và thông tin ngắn gọn, phản ánh bản sắc Pháp qua các công trình biểu tượng.

Nước Anh có dòng tem kiến trúc đa dạng, từ lịch sử đến đương đại, như series British Architecture năm 1969 về nhà thờ lớn (Cathedrals), minh họa St. Paul’s hay Canterbury. Đến năm 1978, bộ Historic Buildings khắc họa Tower of London, Holyroodhouse và Caernarvon Castle, với thiết kế đơn giản nhưng tinh tế. Series hiện đại hơn như Seaside Architecture năm 2014 về cầu cảng Victoria, hay tem năm 2017 tôn vinh 10 công trình đương đại. Hình ảnh trong tem thể hiện sự cân bằng giữa cổ điển và hiện đại, màu sắc hài hòa, thường in theo bộ để tạo series liên tục, nhấn mạnh di sản đế quốc và sáng tạo Anh.

British Cathedrals Commemorative Postcard 1969 (May 28 1969).
(Bưu thiếp kỷ niệm các nhà thờ chính tòa Vương quốc Anh - phát hành ngày 28.5.1969).

1996 THAILAND HERITAGE CONSERVATION STAMP SOUVENIR SHEET
(Tờ tem lưu niệm Bảo tồn Di sản Thái Lan năm 1996)

Trong triển lãm FIAP Asian International Stamp Exhibition 2023, bộ tem kiến trúc Nhật và Thái Lan được trao giải lớn nhờ chủ đề truyền thống châu Á. Các triển lãm như World Stamp Exhibition hay Philanippon thường công nhận bộ sưu tập từ Pháp và Anh về di sản châu Âu, với giải vermeil hoặc gold cho tính giáo dục và chất lượng.

Trung Quốc cũng có bộ về di sản UNESCO đạt giải tại Triển lãm như Bangkok 2018, nhấn mạnh giá trị văn hóa toàn cầu. Những giải thưởng này khẳng định sức hút của tem kiến trúc trong cộng đồng sưu tập tem. 

Cộng đồng sưu tầm tem quốc tế công nhận các dòng tem kiến trúc xuất sắc từ Hoa Kỳ (với series American Architecture), Nhật Bản (hình ảnh chùa chiền và kiến trúc truyền thống), Trung Quốc (di sản như Vạn Lý Trường Thành), Pháp (các kiệt tác Gothic và Renaissance), Anh (lâu đài và kiến trúc Victoria), cùng Thái Lan (đền chùa Phật giáo rực rỡ). Những quốc gia này không chỉ tôn vinh di sản mà còn góp phần làm phong phú bộ sưu tập toàn cầu.

Thailand Stamp 1976 Royal Throne Halls FDC
(Phong bì ngày phát hành đầu tiên (FDC) bộ tem Thái Lan năm 1976- Chủ đề Các điện ngự triều đình)

Tem kiến trúc Thái Lan năm 2020 - Bộ tem MNH về các tòa nhà của Bộ Thương mại.

Thái Lan nổi bật với dòng tem kiến trúc chùa chiền Phật giáo, thường có hình dạng đặc biệt như tam giác để tái hiện mái nhà cong và chi tiết trang trí. Bộ tem năm 2005 minh họa thư viện kinh điển tại Wat Phra Sing và các đền thờ Shiva-Vishnu, với màu sắc rực rỡ tượng trưng cho văn hóa Thái. Đặc trưng là yếu tố tôn giáo mạnh mẽ, như series về wat (chùa) với bargeboards (bảng trang trí mái) và nagas (rắn thần), in ấn chi tiết để thể hiện sự phức tạp của kiến trúc Thái, từ mái cong đa tầng đến cột trụ chạm khắc.

Tại triển lãm tem quốc tế, nhiều bộ tem từ các quốc gia trên đã được vinh danh nhờ tính toàn diện và nghiên cứu sâu. Chẳng hạn, tại New York International Stamp Show 2016, một bộ sưu tập về kiến trúc Mỹ từ series American Architecture nhận giải vàng nhờ sự đa dạng, phong phú như tem kỷ niệm, phong bì ngày đầu tiên, dấu bưu chính đặc biệt và các hình thức biểu đạt đa dạng.

Ở Việt Nam, một số người chơi tem và trang web dùng thuật ngữ “bưu hoa” để chỉ các mẫu tem in hình ảnh, biểu tượng văn hóa, lịch sử, thường có giá trị sưu tầm cao. Bước vào thế giới thu nhỏ của bưu hoa, những công trình kiến trúc lừng danh không chỉ hiện ra với vẻ đẹp mà còn được bảo tồn dưới hình thức đặc biệt: Giấy tem có giá trị lưu niệm và văn hóa lâu dài.

Mỗi mẫu tem kiến trúc là một lát cắt không gian - thời gian, gói trọn tinh thần dân tộc, kỹ thuật xây dựng và mỹ học của thời đại. Từng câu chuyện nhắc nhớ về sự sáng tạo không ngừng của con người trong việc xây dựng thế giới xung quanh, chúng ta như chạm vào linh hồn của các công trình kiến trúc vĩ đại, cảm nhận sự giao thoa giữa quá khứ và hiện tại đang hiện hữu xung quanh. 

Tem đơn Fallingwater (Frank Lloyd Wright) Architecture USA 20c

First Day Cover (FDC) Fallingwater ngày phát hành 30.9.1982.

Lê Ngọc Hân