“Bậc bố kinh” có nghĩa là sao?

Đây là lời của nàng Kiều nói với Kim Trọng - người yêu của nàng - trong một đêm trăng thanh gió mát, hai người ngồi tâm sự. Kiều muốn nhắc nhở Kim Trọng cần phải ứng xử sao cho xứng với đấng nam nhi trong một hoàn cảnh tế nhị. Và chắc là nhiều người (trong đó có cả tôi nữa) chưa rõ nghĩa của tổ hợp “bậc bố kinh” trong câu thơ này.

Ảnh: internet

“Bố kinh” là cách nói tắt bốn từ Hán Việt: bố quần kinh thoa. “Bố quần” có nghĩa là “quần bằng vải thô”, “kinh thoa” nghĩa là “trâm cài đầu bằng sợi gai”. Cả hai đồ trang sức này quả là đơn giản, chỉ dành cho những người nghèo khó ngày trước dùng thôi.

Truyện kể rằng: Ngày xưa có một anh học trò nhà nghèo, tên là Lương Hồng. Tuy sống trong cảnh cơ hàn, nhưng Lương Hồng học rất giỏi, có tri thức uyên bác và rất trọng khí tiết. Chàng được một gia đình khá giả gả cho cô con gái là nàng Mạnh Quang xinh đẹp, kiều diễm.

Quen sống trong nhung lụa, khi mới về nhà chồng, Mạnh Quang ăn mặc đài các, thích son phấn và trang sức hết sức cầu kì. Lương Hồng thấy vậy, liền cố tình lảng tránh, bảy ngày liền chàng không thèm ngó ngàng gì đến vợ.

Nhận ra điều ấy, Mạnh Quang bèn thay đổi cách ăn mặc. Nàng quyết định bỏ xiêm y quý phái, mặc quần vải thô (bố quần) và cài đầu bằng thoa gai (kinh thoa). Nàng ngày đêm chăm chỉ phụng sự chồng trong mọi chuyện. Đến bữa, nàng bưng cơm ngang mày để dâng cho chồng.

Thấy thế, Lương Hồng mừng rỡ nói: “Đây mới chính là người vợ mà ta cần”. Thế là chàng cùng vợ ngày đêm làm lụng, cày bừa dệt cửi, không đoái hoài tới vòng danh lợi. Sau này, dân gian dùng từ “bố kinh” để chỉ người vợ đảm:

Quần thô, trâm lại bằng gai
Mà nàng đã giúp chàng trai cơ đồ…

PGS-TS. Phạm Văn Tình

(Viện Từ điển học và Bách khoa thư Việt Nam)