Bình yên hồn người, bình yên góc phố

Tôi sống ở một nơi không nổi tiếng gì nhưng nói đến là dân Sài Gòn đều biết. Hỏi địa chỉ ở đâu mà nói là ở đường rầy xe lửa số 6 thì kể như không cần hỏi thăm. Phường cũng nổi tiếng là nơi ba không: không trường lớp từ mẫu giáo đến trung học, không công viên vườn hoa, không có nhà máy doanh nghiệp nào cả. Do không có mẩu đất dư nào cả, cho dù chỉ bằng bàn tay, nên trẻ con phải đi học ké phường khác, chơi nhờ nơi khác, may mà thành phố cải tạo kênh nhiêu Lộc - Thị nghè, cái thẻo đất dài như cái thắt lưng chạy dọc kênh được xem là công viên bờ kè, cho dù nó chỉ vừa vặn có hai hàng gạch chừng 40cm và một hàng cây xanh giáp biên đường.

Gọi là cho có, nhưng cũng đủ làm cho dân sướng rơn. Nói về không gian đô thị như thế là quá nghèo nàn, không đủ chuẩn nào hết trong hệ thống tiêu chí chất lượng sống đô thị về cây xanh, vỉa hè, lòng đường, an toàn cháy nổ… Tuy vậy, bù lại thì đây lại khu dân cư rất tử tế. Tôi sống ở đây hơn 10 năm, vậy mà không thấy có vụ đánh chửi nhau, không có nhậu nhẹt quá chén, không có xì ke ma tuý, mà nếu có là người nơi khác thảng qua mang tới, thậm chí là hiếm chuyện ly dị nữa. Người dân không giàu, nhưng hiền lành, sống có tình nghĩa. Tìm hiểu lịch sử mới biết dân ở đây đa phần là người Bắc di cư vào đây năm 1954 và tất cả đều theo công giáo. Sau này do hoàn cảnh kinh tế- xã hội biến động cho nên bắt đầu có các gia đình không theo đạo sống xen cài, nhưng cũng còn đến hơn 70% là hộ gia đình theo công giáo. Trong cuộc sống làm sao mà không có chuyện này khác, nhưng bà con biết nhường nhịn, tự thu xếp với nhau, nếu quá đi một chút thì có mấy vị chức sắc đến dàn xếp là mọi chuyện ổn thoả.

Phường này cũng là một trong những nơi đầu tiên của thành phố khởi xướng phong trào mở hẻm, xén nhà. Mở xong hẻm thành đường, mỗi nhà mất đến 2 mét mặt tiền, nhà ngắn lại nhưng ai cũng vui. Ông tổ trưởng của tôi mới nghỉ năm rồi, ông bắt đầu làm tổ trưởng từ năm 1975 đến lúc qua 75 tuổi mới xin nghỉ, chẳng có đồng lương bổng nào, nhưng ông có tinh thần với bà con lắm, tôi không tò mò hỏi, nhưng biết đại thể là ông có chân ở trong ban đại diện giáo dân nên được mọi người rất nể trọng. Ông làm nghề cắt tóc, hay già rồi, tay run không còn cầm dao kéo được nữa, nhưng từng ấy năm trời thu đủ các loại tiền của dân và công khai rành mạch đến từng xu.

Thật ra những cộng đồng như thế ở Sài Gòn có nhiều lắm, cộng đồng người Khmer theo đạo Phật, cộng đồng người Chăm theo đạo Hồi, cộng đồng người Việt theo Tin lành, theo Thiên chúa giáo,… mỗi cộng đồng có những sắc thái riêng về phong tục tập quán, lối sống nhưng điểm chung là họ đều có một đức tin bền vững vào sự tử tế và những điều tốt lành. Những đức tin này được thấm nhuần ngay từ khi còn trong bụng mẹ và nuôi dưỡng khi trưởng thành. Nó như một thứ chất đề kháng lại cái xấu và cảnh tỉnh họ tránh xa những cái tiêu cực luôn rình rập đây đó. Tôn giáo nào cũng răn dạy con người hướng tới điều tốt lành.

Chẳng biết từ ai là người đầu tiên phát ra mà rồi cứ truyền đời hiểu sai khi ông K.Marx nói rằng “tôn giáo là thuốc phiện của nhân dân”. Cuộc đời ai mà chả có lúc bạo bệnh, đau quá thì phải dùng đến thuốc phiện, đến morphin, mà nỗi đau thì đâu phải chỉ có thể xác mà tâm hôn cũng thế, nỗi đau tâm hồn còn nặng gấp nghìn lần nỗi đau thể xác. Những lúc ấy, nếu không có đức tin thì cực khổ vô cùng, hoàng mang vô cùng. Napoleon có một câu nói nổi tiếng rằng “một dân tộc mà không có tôn giáo thì chỉ có cai trị bằng súng đạn”.

Cứ mỗi buổi chiều, cha con tôi đi bộ từ nhà ra bờ kênh tập thể dục, bao giờ cũng đi ngang qua nhà thờ vào đúng 5 giờ kém 5 phút để nghe tiếng dàn chuông ba cái ngân một hồi thật hay và say sưa ngắm nhìn những khuôn mặt phúc hậu của các bà các cô, nét thánh thiện của các em, các cháu đi lễ nhà thờ. Niềm tin vào những điều cụ thể thật khó bởi nó gắn với cơm áo, lương tiền, giá cả, đúng sai, công bằng mà những chuyện này không bao giờ ổn định, nay đúng mai sai, giá xăng giảm hôm qua ngày mai lại tăng, năm nay tăng trưởng năm sau khủng hoảng… Nên niềm tin vào sự tử tế và lương thiện phải ráng mà giữ. Như đạo diễn điện ảnh Trần văn Thuỷ, tôi có niềm tin “Tử tế vốn có trong mỗi con người, mỗi nhà, mỗi dòng họ, mỗi dân tộc. Hãy bền bỉ đánh thức sự tử tế, đặt nó lên bàn thờ tổ tiên hay trên lễ đài quốc gia, bởi thiếu nó, một cộng đồng dù có nỗ lực tột bực và chí hướng cao xa đến mấy thì cũng chỉ là những điều vớ vẩn” (lời trong phim Chuyện tử tế). Một khi niềm tin đời thường đã không có mà niềm tin vào nơi xa thẳm cũng bị hủy hoại thì thật đáng sợ.

Những ngày gần tết này, đến các khu công giáo như khu phố tôi vào buổi tối mới thấy đèn hoa lấp lánh giăng khắp các hẻm phố, tạo ra một khung cảnh thật kỳ ảo, phố xá mỗi năm được khoác một tấm áo mới. Một thành phố bình yên, đáng sống nói cho cùng là bắt đầu từ mỗi gia đình, mỗi hẻm phố.

Khu phố của tôi không quảng trường, không công viên chỉ có những con hẻm nhỏ đầm ấm tình người mà ai đi xa cũng sẽ mãi nhớ về.

PGS.TS Xã hội học Nguyễn Minh Hòa, trưởng khoa Đô thị học, phó chủ tịch hội đồng Qui hoạch và phát triển đô thị TP.HCM