Sách cho Việt Nam - Câu chuyện của Võ Tá Hân và Trần Hữu Dũng

1.

Không bất ngờ sao được vì suốt cả năm 2023, 2024 và sang tới đầu năm 2025, chị Mai và tôi cùng những người bạn của anh Dũng gửi cho nhau hàng chục email, loay hoay hoài vẫn chưa tìm được nơi tiếp nhận số sách quý anh Dũng mong muốn tặng cho một trường đại học ở Việt Nam. Chúng tôi đã liên hệ với ít nhất hai trường đại học ở phía Nam nhưng đều không thành công. Rồi, may mắn đến một cách không ngờ khi chị Mai gặp được TS. Võ Tá Hân - một người quen của anh Trần Hữu Dũng, cũng sống ở Mỹ nhưng chị Mai chưa được gặp.

Nghe chị Mai kể trên điện thoại về “những cuốn sách mà anh Trần Hữu Dũng có ước nguyện gửi về cho Việt Nam đi 2 năm chưa tới”, anh Hân đã nói: “Tôi sẽ giúp việc này và cam kết giúp được”. Đó là những ngày đầu năm 2025. Rồi, hơn 900 đầu sách kinh tế mà Giáo sư Trần Hữu Dũng chắt chiu gìn giữ suốt cuộc đời dạy học của mình và chọn lọc để gửi về Việt Nam tặng sinh viên đã về được tới Việt Nam, đã được chị Mỹ Châu - người vợ và người cộng sự đắc lực của anh Võ Tá Hân chuyển đến Đại học Công Thương TP.HCM kịp đầu năm học mới 2025 - 2026.

Vợ chồng Giáo sư Trần Hữu Dũng, năm 2003.

Chắc hẳn lúc nghe anh Hân nói sẽ giúp thực hiện được ước nguyện của anh Trần Hữu Dũng, chị Mai cũng chưa tỏ tường về chương trình Books For Viet Nam (Sách cho Việt Nam) do anh Hân khởi xướng và duy trì suốt 37 năm qua, từ khi anh còn làm việc ở Singapore với tư cách chuyên gia quốc tế ngành ngân hàng, chủ tịch Hội Doanh nghiệp Canada tại Singapore cho đến lúc nghỉ hưu và về lại Mỹ. Chị Mai hẳn cũng chưa từng nghe anh Hân tâm sự rằng, anh chọn việc chuyển sách - chuyển tri thức về Việt Nam như là một cách góp phần hiệu quả nhất cho sự phát triển đất nước. 

2.

Cơn mưa chiều 22.10 giữ tôi ở lại Thư viện Đại học Bách khoa TP.HCM lâu hơn dự tính. Tôi lân la hỏi các sinh viên đang ngồi học trên các bậc thang thiết kế khá độc đáo của thư viện, rằng tôi có thể tìm gian sách Võ Tá Hân ở đâu.

Các câu trả lời đều dẫn đến cô Lê Thị Tuyền - tổ trưởng Tổ Tài nguyên thông tin của trường. Tuyền còn rất trẻ, bạn đưa tay cho tôi vịn, đi qua những lối đi gập ghềnh thang lên thang xuống để tới được phòng Sách ngoại văn, nơi đặt gian sách mang tên “Sách của TS. Võ Tá Hân”. Tuyền kể, Đại học Bách khoa TP.HCM cũng được nhiều cá nhân, đơn vị tặng sách. Trung bình mỗi năm nhận khoảng 1.000 cuốn, cả sách giấy và sách điện tử, chủ yếu là sách khoa học kỹ thuật. Riêng TS. Võ Tá Hân từ năm 2015 đến nay đã tặng 4 đợt sách, gần nhất và nhiều nhất là đợt tặng hồi tháng 12.2024 với 1.080 cuốn nhập từ Nhật Bản, trị giá 2,7 tỷ đồng. 

TS. Võ Tá Hân khi chưa nghỉ hưu.

Việc nhận sách tặng từ nước ngoài có khó không? Tuyền trả lời ngay: Dạ khó, nhưng vợ TS. Võ Tá Hân chịu trách nhiệm lo hết thủ tục và chi phí. Sách qua kiểm phẩm của hải quan rồi nhà trường vẫn phải phối hợp với Phát hành sách kiểm lại từng cuốn trước khi đưa vào hệ thống thư viện của trường. Phải kỹ vậy vì có những cuốn mà nội dung chen vào các bản đồ không phù hợp với chủ quyền kinh tế, lãnh thổ của Việt Nam (sách từ Trung Quốc). 

Ngoài sách chuyên ngành kỹ thuật, thư viện có các loại sách khác cho sinh viên đọc không? Dạ có. Tuy nhiên, tụi em vẫn phải xem trước khi đưa ra kệ phục vụ sinh viên. Nguyên tắc là vậy. Chị Mỹ Châu là người thay mặt TS. Võ Tá Hân tặng cho nhà trường sách quý với số tiền rất lớn cũng đồng ý như thế cô ạ!

3.

Lê Thị Mỹ Châu là người rất thấu hiểu giá trị của nguyên tắc trong cuộc sống và trong công việc. Không có nguyên tắc thì làm sao chị có thể từ một sinh viên tốt nghiệp Đại học Kinh tế TP.HCM trở thành người điều hành nhà máy gia công cho một thương hiệu may mặc lớn của nước ngoài song song với một nhà máy sản xuất bia với thương hiệu bia tươi đóng chai Trường Sa - Hoàng Sa. Trên mỗi vỏ bia, bên cạnh tên sản phẩm là dòng chữ “Trường Sa, Hoàng Sa là của Việt Nam”. Lon bia với tên và dòng chữ ấy đập vào mắt người sử dụng xúc cảm chủ quyền dù chỉ là thoáng qua.

Cuộc sống hôn nhân có sự chênh biệt khá lớn về tuổi tác đã cho phép chị nói với chồng: “Anh cứ yên tâm ở Mỹ để duy trì mối liên hệ thân thiết lâu năm với các nhà xuất bản lớn như Simon & Schuster - Prentice Hall, World Scientific, Irwin (New York) để xin hoặc mua sách với giá ưu đãi theo nhu cầu của các trường đại học, viện nghiên cứu ở Việt Nam. Em trẻ hơn, em sẽ là người đi qua đi lại giữa hai bờ đại dương để điều hành các nhà máy và thực hiện thay anh chương trình Books For Việt Nam bằng nguồn tiền kiếm được từ kinh doanh”. Nếu không có nguyên tắc “Yêu là sự thấu hiểu”, sao chị có thể nói với chồng: “Anh hãy để em là Việt Nam của anh, Việt Nam mà anh tâm nguyện góp sức cho sự phát triển”.

Dù chỉ mới 18 năm tham gia cùng chồng nhưng Mỹ Châu hiểu hết những khó nhọc của anh và ân tình của những người bạn khắp thế giới dành cho anh trong 30 năm sự nghiệp “Đem tri thức thế giới về Việt Nam qua sách” vào thời điểm 30 năm trước khi sách ngoại văn về kinh tế, về khoa học kỹ thuật vô cùng khan hiếm ở Việt Nam.

Ai dám nói hơn 1,5 triệu cuốn sách ngoại văn được trao tặng trong những năm qua với trị giá vài chục triệu đô là nhỏ, mà đó chưa phải là con số đầy đủ. Ai có thể quên mỗi năm một chương trình chuyển giao sách Võ Tá Hân tại Ủy ban Người Việt Nam ở nước ngoài và đến nay đã có hơn 70 trường đại học và viện nghiên cứu trong nước được nhận sách tặng từ Books For Viet Nam.

Ai có thể nói chị không tự hào khi TS. Võ Tá Hân là một trong 60 nhân vật tiêu biểu trong sự nghiệp xây dựng và phát triển TP.HCM. Chỉ có chị và chồng hiểu rõ đằng sau tất cả những danh hiệu và con số đó là những gian nan không thể kể hết để một khối lượng lớn sách có ích được đưa về Việt Nam bằng một hoạt động nhập khẩu sách chính ngạch suốt bao năm qua.

Ở nước ngoài thì xin sách. Ở Việt Nam thì bỏ tiền thuê kho chứa sách và thuê nhân công phân loại sách trước khi gửi đi tặng. Chỉ có chị và chồng hiểu giá trị sự giúp đỡ của  PGS-TS. Trần Hoài An, Học viện Hàng không Việt Nam khi từ năm 2025 Học viện cho phép sử dụng một mặt bằng không nhỏ ở tầng trệt và mặt tiền đường Nguyễn Trọng Tuyển để làm kho lưu trữ, trung chuyển sách và cho cả sinh viên đến hỗ trợ công việc phân loại sách.  

Cũng chỉ có chị và chồng cảm thấu niềm vui khôn tả khi tìm được người kế tục dự án Books For Việt Nam, khi những người sáng lập và điều hành mấy mươi năm qua đã đến lúc sức tàn lực kiệt.

Chị Lê Thị Mỹ Châu - vợ TS. Võ Tá Hân kiểm sách cùng TS. Lê Quốc Tuấn tại kho sách Nguyễn Trọng Tuyển ngày 14.10.2025.

Người ấy là TS. Lê Quốc Tuấn, một người trẻ xuất sắc từng được nhận học bổng Hoàng gia Thái về ngành công nghệ thực phẩm. Đến lượt Tuấn, ngồi trong kho sách ở Nguyễn Trọng Tuyển, kiểm tra từng chồng sách đã phân loại để giao cho các trường đại học đến nhận. Hôm chúng tôi đến kho sách để phỏng vấn chị Mỹ Châu, nhìn Tuấn hướng dẫn đại diện Đại học Fulbright đến nhận lô sách ngoại văn mới đặt hàng trị giá mấy chục triệu đồng, tôi biết rằng Books For Viet Nam của vợ chồng TS. Võ Tá Hân đang đi tiếp, sẽ không dừng lại.

Tôi bỗng nhớ lần đầu tiên gặp TS. Võ Tá Hân ở Singapore 32 năm trước, khi anh đưa đoàn nhà báo chúng tôi đến thăm nhà anh và thư viện của anh. Anh bảo: “Xem đi, lục lọi đi, thích cuốn nào cứ lấy”. Và tôi đã chọn được một cuốn về luật cho các hoạt động văn hóa - giải trí bằng tiếng Anh mà mãi sau này, chồng tôi - một luật sư cũng không tìm thấy ở Việt Nam. 

Bài: Nguyễn Thế Thanh - Ảnh: CTV