Nghĩ về cơ hội có thêm một không gian lưu niệm danh nhân

Năm nay là tròn 10 năm ngày mất và 104 năm ngày sinh của GS-TS Trần Văn Khê ( 2021 – 2015) - người mà cả cuộc đời đã chuyên chú tâm sức cho việc nghiên cứu và quảng bá âm nhạc truyền thống Việt Nam ở Pháp và khắp mọi nơi trên thế giới.

Các chuyên đề nghiên cứu và đào tạo của ông về đờn ca tài tử, về cải lương Việt Nam trong đối sánh với các loại hình âm nhạc, kịch nghệ của các quốc gia châu Á (pansori của Triều Tiên, kinh kịch của Trung Quốc, noh và kabuki của Nhật Bản) đã được giới âm nhạc quốc tế đánh giá rất cao. Sự đánh giá đó đã góp phần đưa đến công nhận và vinh danh ở tầm mức thế giới các loại hình nhã nhạc cung đình Huế, không gian cồng chiêng Tây Nguyên, ca trù, đờn ca tài tử...

Thấy trò Trần Văn Khê và Nguyễn Thị Hải Phượng hòa tấu tại nhà 32 Huỳnh Đình Hai. Ảnh: TL

Sau khi trở thành người Việt Nam đầu tiên được nhận bằng tiến sĩ văn chương ngành nhạc học hạng tối ưu tại Đại học Sorbonne (Pháp) năm 1958 với bản luận văn âm nhạc truyền thống Việt Nam, suốt 50 năm sau đó, Trần Văn Khê đã tự nhận lấy trách nhiệm nghiên cứu và giới thiệu nền âm nhạc dân tộc Việt Nam mà ông cho là “rất hay, rất đẹp” với bạn bè trên thế giới và trao truyền cho các thế hệ người Việt. 

Tài năng và tâm huyết của Giáo sư Trần Văn Khê đã đưa ông đến vị trí đòi hỏi uy tín cao mới có thể được đề cử: nhiều năm là thành viên rồi Phó chủ tịch Hội đồng Quốc tế âm nhạc của UNESCO và 10 năm liền được tín nhiệm ở vai trò Chủ tịch ban tuyển chọn quốc tế của Diễn đàn Âm nhạc châu Á.

Trên cơ sở tâm nguyện của Giáo sư Trần Văn Khê “được sống và làm việc những năm cuối đời tại đất nước”, Sở Văn hóa - Thông tin TP.HCM đã khởi thảo Đề án Nhà Trần Văn Khê vào tháng 11.2003, đã lập một biên bản mang tính pháp lý giữa Giáo sư và Sở Văn hóa - Thông tin TP.HCM vào ngày 14.5.2004. Theo các căn cứ đó, nhà nước đã bố trí ngôi nhà 32 Huỳnh Đình Hai để làm nơi sống và làm việc cho Giáo sư Trần Văn Khê những năm cuối đời, quản lý theo chế độ công sản. 

Căn nhà số 32 đường Huỳnh Đình Hai, quận Bình Thạnh là nơi cố Giáo sư Trần Văn Khê ở vào những ngày cuối đời. Ảnh: Thanh Niên

Năm 2006, Giáo sư Trần Văn Khê đã chuyển về ở hẳn tại ngôi nhà 32 Huỳnh Đình Hai và tại đây, hàng loạt hoạt động văn hóa mà ông là linh hồn, đã được tổ chức khiến cho ngôi nhà vượt ra khỏi cái tầm của một tư gia. Toàn bộ không gian đẹp nhất của ngôi nhà đã được bố trí làm nơi tiếp đón mọi người. Những nhân vật nổi tiếng trong và ngoài nước, những học trò cũ và mới, những bạn bè tri âm tri kỷ, những người dân bình thường đều đã đến đây giao lưu, đàm đạo với vị giáo sư nổi tiếng tài ba. Tại đây, đã diễn ra gần 70 buổi sinh hoạt về đàn tranh, đàn đá, hát bội, vọng cổ, ca trù, múa bóng rỗi, nghệ thuật ngâm thơ truyền thống Việt Nam...

Thư viện Trần Văn Khê đã được khánh thành ở tầng trên của nhà sau vào năm 2012 để phục vụ những ai cần nghiên cứu. Thư viện thể hiện sự quan tâm cụ thể của Sở Văn hóa Thể thao mà kết quả là đã kiểm định, phân loại từ 435 kiện sách và hiện vật âm  nhạc quý (sổ ghi chép, đĩa và băng ghi âm, nhạc cụ các loại gắn liền với sự nghiệp âm nhạc của Trần Văn Khê) mà Giáo sư Trần Văn Khê chuyển từ Pháp về, trong đó có hơn 10.000 đầu sách, tạp chí liên quan đến nghiên cứu, giới thiệu âm nhạc thế giới và âm nhạc truyền thống Việt Nam.

Những "báu vật" mà Giáo sư Trần Văn Khê gắn kết cả đời và dành tâm huyết để nghiên cứu. Ảnh: Thanh Niên

Ngôi nhà chứa đầy những hiện vật cả đời, những kỷ niệm ấm áp và sống động gắn với những năm tháng cuối đời Trần Văn Khê tại Việt Nam đã hiện ra dáng dấp mà nó cần có khi Đề án Nhà Trần Văn Khê được Sở Văn hóa - Thông tin TP.HCM phác thảo 22 năm trước.

Ngôi nhà mà Giáo sư Trần Văn Khê mơ ước trong di nguyện của mình: “Khi tôi vĩnh viễn ra đi, ngôi nhà này với tất cả hiện vật gắn với tôi sẽ được sử dụng để làm Nhà lưu niệm Trần Văn Khê, tất cả đều giao lại cho ban quản lý nhà lưu niệm giữ để phục vụ cộng đồng”.

Ngôi nhà ấy, đầy đủ điều kiện để trở thành một không gian lưu niệm danh nhân gắn với giá trị di sản âm nhạc dân tộc, kể từ sau ngày ông vĩnh viễn ra đi (2015) vẫn còn thực sự đang được các cơ quan có thẩm quyền nghiên cứu, đề xuất sao cho phù hợp với mọi lẽ, với quy định hiện hành, với thông lệ thành văn và không thành văn. Trong không khí thay đổi rất nhiều và rất nhanh hơn như hiện nay về cách nghĩ cách làm, mong rằng vẫn còn cơ hội có thêm một không gian lưu niệm danh nhân văn hóa mang tên Trần Văn Khê.

Nguyễn Thế Thanh