Sao không “Ý” mà cứ “Italia”?

Roma -Thủ Đô nước Ý. Ảnh: TL 

Italia (tên tắt của Republica Italiana) là một quốc gia có lãnh thổ nằm giữa Địa Trung Hải, ở phía nam châu Âu, có thủ đô là Roma. Đã từ lâu, chúng ta có thói quen gọi là nước Ý. Đó là cách gọi tắt theo cách đọc Hán Việt của cả tổ hợp Ý Đại Lợi. Thực tế, tiếng Việt đã có một kho tên riêng địa danh nước ngoài phiên theo cách đọc này.

Chẳng hạn: Mỹ (Mỹ Lợi Kiên), Pháp (Pháp Lan Tây), Anh (Anh Cát Lợi), Nga (Nga La Tư), Hà Lan, Ba Lan, Tiệp Khắc... Ý cũng là một cái tên quen thuộc trong số đó. Vậy mà chẳng hiểu hà cớ gì mà nhiều cơ quan truyền thông lại cứ cố gò về cách đọc (và cách viết) theo đúng nguyên ngữ là Italia (t. Anh: Italy, t. Pháp: Italie)?

Theo chúng tôi, cách viết như vậy có khá nhiều điểm không hợp lí cần cân nhắc.

Thứ nhất, đó là cách đối xử thiếu nhất quán trong việc xử lí vấn đề tên riêng nước ngoài. Hiện tại, chúng ta đang có tới 3 phương án khác nhau và cũng đang còn tranh luận trong nhiều năm nay (phiên âm, nguyên dạng, chuyển tự). Nhưng có một số trường hợp do lịch sử để lại, là các tên đã Hán Việt hoá, thông dụng tới mức đã thành thói quen của người bản ngữ, thì không nên thay đổi làm gì.

Trừ các trường hợp chưa phổ biến, còn xa lạ như Gia Nã Đại (Canada), Mễ Tây Cơ (Mexico), Á Căn Đình (Argentina), Ba Tây (Brazil), Bảo Gia Lợi (Bulgaria), Phi Luật Tân (Philippines)... thì đưa trở lại nguyên ngữ còn được (và cũng ít gây xáo trộn). Chứ những cái tên như Đức, Nhật, Mỹ, Pháp, Ý... thì thói quen sử dụng đã ăn sâu vào tiềm thức người bản ngữ, ta đổi chỉ gây khó khăn, phiền phức vì cùng một lúc tồn tại hai biến thể. Và nếu thực sự theo giải pháp nguyên ngữ thì phải nguyên ngữ tất cả, không trừ một trường hợp nào. Ở đây, tự nhiên, chỉ có một vài ngoại lệ là sao?

Thứ hai, cách dùng đó lại “rườm rà” hoá sự việc. Vì viết Ý vừa ngắn gọn, vừa dễ đọc hơn Italia (ít hơn 5 con chữ khi viết và 3 âm tiết khi đọc). Cũng như ta viết là (nước) Úc đã quen, ngắn gọn, dễ nhớ hơn (nước) Australia. Đấy là chưa nói là sẽ tạo ra sự bất hợp lý cho việc sử dụng (như chúng ta vẫn thường nói “trục” Đức - Ý - Nhật, thời trang Ý, món ăn Ý hay Thép Việt - Úc, Câu cá kiểu Úc ... thì việc thay các từ Italia, Australia vào vừa “cọc cạch” vừa bất tiện khi sử dụng (nếu thay là phát xít Đức - Italia - Nhật, Thép Việt - Australia, Câu cá kiểu Australia...nghe không thuận).

Thứ ba, vì ở đây không có lí do chính trị hay quan hệ ngoại giao chi phối mà phải điều chỉnh cho thích hợp (chẳng hạn, các trường hợp như Hàn Quốc, trước đây "Nam Triều Tiên", Myanmar, trước đây "Miến Điện", Czech, Slovakia, trước đây "Tiệp Khắc"...). Còn về lí do thẩm mỹ (như có thể có ai suy luận), bản thân các từ Ý và Úc không hề gây liên tưởng phản cảm (chúng ta vẫn giữ các tên như Bỉ, Thổ (Nhĩ Kỳ) mà suy cho cùng, theo nghĩa tiếng Việt, cũng chưa thật hay đó sao?).

Vì vậy, theo chúng tôi, nên giữ nguyên cách gọi nước Ý như đã có trước đây. Nếu theo dõi báo chí vừa qua, ta thấy khá nhiều báo (nhất là báo chí phía Nam), vẫn giữ nguyên cách viết Ý, Úc thay cho Italia, Australia.

Không phải vì họ bảo thủ, mà thực tế, cách dùng như vậy càng ngày càng tỏ ra tiện lợi, hợp lí. Giống như chúng ta không đổi tên Hán Việt một loạt nước đang tồn tại mà điều này có lợi cho việc giao tiếp ngôn ngữ.

PGS-TS. Phạm Văn Tình

(Viện Từ điển học và Bách khoa thư Việt Nam)