Biên niên Nguyễn Thị Bình

1927 - 1955: từ gia đình công chức của Pháp đến các hoạt động yêu nước

Sinh năm 1927 tại Sa Đéc (nay là Đồng Tháp). Nguyên quán: Gò Nổi, Điện Bàn, Quảng Nam. Từ nhỏ đến 17 tuổi sống với gia đình tại Phnom Penh và học hết bậc tú tài hệ tiếng Pháp ở đây (do cha - ông Nguyễn Đồng Hợi là tham tá công chánh của Pháp tại Campuchia). 

Tên khai sinh: Nguyễn Thị Châu Sa (mẹ là Phan Thị Châu Loan, con gái của nhà yêu nước Phan Châu Trinh).

Tham gia các hoạt động yêu nước tại Sài Gòn từ năm 1944, hoạt động trong phong trào Việt Minh khối sinh viên học sinh với tên gọi Yến Sa, vào Đảng Cộng sản Đông Dương năm 1948. Từng bị thực dân Pháp bắt giam từ 1951 - 1953. Ra tù 1954, tham gia phong trào hòa bình đòi thi hành Hiệp định Geneve. Năm 1955 ra miền Bắc học tập, làm việc. 

1962 - 1992: 30 năm công tác đối ngoại

Năm 1962 trở lại miền Nam với tên Nguyễn Thị Bình, phụ trách công tác đối ngoại của Trung ương MTDTGPMNVN và cuối năm 1968 được cử làm Trưởng đoàn đàm phán của MTDTGPMNVN tại Hội nghị Paris về Việt Nam. Năm 1969, khi Chính phủ CMLTCHMNVN được thành lập, trở thành Bộ trưởng Ngoại giao và làm Trưởng đoàn đàm phán của CMLTCHMNVN tại Hội nghị Paris và năm 1973 là đại diện của một trong bốn bên tham gia ký vào bản Hiệp định Paris về hòa bình cho Việt Nam. Chủ nhiệm Ủy ban Đối ngoại của Quốc hội. Phó trưởng ban Đối ngoại Trung ương. Lịch sử ngành ngoại giao Việt Nam ghi nhận bà Nguyễn Thị Bình là nữ bộ trưởng đầu tiên của ngành. 

1976 - 2003: đảm đương những cương vị quan trọng của Đảng, Nhà nước, Quốc hội 

Là phụ nữ Việt Nam đầu tiên giữ các cương vị: Bộ trưởng Giáo dục (1976 - 1987); Chủ nhiệm Ủy ban Đối ngoại Quốc hội; Phó trưởng ban Đối ngoại Trung ương Đảng (1987 - 1992). 

Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam khóa V (1982 - 1986); Đại biểu Quốc hội liên tục từ khóa VI đến khoá X (1976 - 2002). Là phụ nữ thứ hai (sau bà Nguyễn Thị Định) giữ cương vị Phó Chủ tịch Nước (1992 - 2002). Chủ tịch đầu tiên của Quỹ Hòa bình và Phát triển Việt Nam (2003).

Những danh hiệu cao quý đã được trao tặng

Huy hiệu 80 năm tuổi Đảng. Huân chương Hồ Chí Minh. Huân chương Kháng chiến chống Pháp hạng Nhất. Huân chương Kháng chiến chống Mỹ hạng Nhất. Huân chương Đại đoàn kết dân tộc. Huân chương Tự do hạng Nhất của Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào. Danh hiệu Anh hùng lao động (2025). Giải thưởng Hòa bình Thế giới Romesh Chandra (2025).

Những sự kiện và câu nói đáng nhớ

Một sự kiện đáng nhớ trong sự nghiệp ngoại giao nổi bật của bà Nguyễn Thị Bình là cuộc gặp mặt báo chí trên truyền hình trực tiếp vào giữa năm 1971 với hai đầu cầu Paris và Washington.

Có 20 nhà báo tham gia, 10 người phần lớn là Mỹ có mặt để bảo vệ lập trường của Mỹ, 10 người khác phần lớn là Pháp được coi là trung lập. Một mình bà Bình tranh luận bằng tiếng Pháp giữa rất nhiều nhà báo sừng sỏ không quen biết. Gần hai tiếng đồng hồ căng thẳng dưới ánh đèn sáng chói của trường quay, bà Bình đối đáp mạnh mẽ nhưng hòa nhã, nêu rõ thiện chí muốn tìm giải pháp chính trị, chấm dứt đau khổ của nhân dân mình và kiên quyết đến cùng mục tiêu vì độc lập, tự do, thống nhất đất nước...

Bà Nguyễn Thị Bình. Ảnh: TL

Nhiều năm sau, sự kiện họp báo quốc tế năm 1971 còn được nhắc lại trên các diễn đàn báo chí thế giới. Có những câu trả lời của bà Bình tại cuộc họp báo này và các cuộc tiếp xúc báo chí khác trong thời gian Hội nghị Paris 1969 - 1973 gây ấn tượng mạnh về sự thông minh, sắc sảo, kiên quyết của một nữ chính khách đẳng cấp quốc tế:

1. “Người Mỹ có thể lên mặt trăng và trở về an toàn. Còn sang Việt Nam thì chúng tôi không chắc!”

2. “Không có nước Bắc Việt Nam hay nước Nam Việt Nam, chúng tôi là một quốc gia” (khi được hỏi có quân đội miền Bắc ở miền Nam hay không) 

3. “Tôi thuộc đảng yêu nước!” (khi được hỏi bà có phải là đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam không)

4. “Mỹ phải rút toàn bộ quân, đó là nguyên tắc. Không cần phải bàn! Sự hiện diện nửa triệu quân Mỹ tại miền Nam Việt Nam là hết sức vô lý”

5. “Nhân dân miền Nam Việt Nam không còn con đường nào khác là phải đứng lên chống xâm lược, cũng không có nguyện vọng nào khác là được sống trong hòa bình, một cuộc sống bình thường như mọi người trên Trái đất đang được sống ngày nay”

6. “Máy bay Mỹ ném bom ở đâu thì ở đó là vùng giải phóng vì nếu không phải thì họ ném bom với mục đích gì” (trả lời câu hỏi hãy chỉ ra “đâu là những vùng giải phóng của Việt Cộng” sau khi thành lập CPLTCHMNVN).

“Tôi là người phụ nữ hạnh phúc”

Bà Nguyễn Thị Bình đã khẳng định như vậy. Bà đã được kết hôn với người mình yêu, và đó cũng là mối tình đầu dù hai người phải xa cách, bặt tin nhau tới 9 năm trong kháng chiến chống Pháp. Hai vợ chồng bà thường phải xa nhau do nhiệm vụ nhưng bà Nguyễn Thị Bình khẳng định tình nghĩa giữa hai người đã giúp bà đứng vững và hoàn thành mọi nhiệm vụ được giao. Trong quá trình công tác, nhất là trong thời gian ra nước ngoài làm nhiệm vụ tham gia đàm phán khá dài, bà phải xa các con nhưng luôn được chồng động viên và ông đã thay bà cố gắng một mình chăm sóc hai con nhỏ.

Bà Bình luôn nhấn mạnh khi nói về đời riêng của mình: “Cũng có thể nói tôi có một cuộc đời rất lạ: không thể tách ảnh hưởng và tình thương của gia đình trên mỗi bước đường nhiều nỗi gian truân của mình. Đó là sức mạnh và cũng là hạnh phúc của đời tôi”.

Thế Thanh biên soạn