“Phang” cũng là “yêu”?

Ảnh: TL

Cuốn sách hồi đó đã gây nên hai luồng phản ứng khác nhau trong dư luận. Một bên (số đông) lên tiếng phản đối mạnh mẽ, cho đây chỉ là một loại sách vô bổ, với rất nhiều ngôn từ nhảm nhí của giới trẻ. Một bên (số vừa vừa) cho rằng, nếu bình tĩnh xem xét, sẽ thấy có nhiều câu thành ngữ tục ngữ giới trẻ đang dùng (mà sách tập hợp) có nhân tố hợp lý mà chúng ta "cần phải lắng nghe". Bởi ngôn từ - một biểu hiện sinh động các vấn đề trong xã hội mà ta không thể bỏ qua.

Trong bài này, tôi không có ý định bàn về cuốn sách mà chỉ trao đổi một câu thành ngữ mà tôi vừa dẫn ở trên.

"Yêu nhau trong sáng, phang nhau trong tối" là một thành ngữ 8 âm tiết, chia thành 2 vế, có cấu trúc hiệp vần và đối nhau.

Hai vế, mỗi vế 4 âm tiết (yêu nhau trong sáng/phang nhau trong tối) miêu tả hai sự tình, với hai vị từ hạt nhân "yêu" và "phang". "Phang" bình thường không phải là một từ trái nghĩa với "yêu" (trái với "yêu" là "ghét"). Nhưng "phang" trong phát ngôn này lại tạo nên cặp trái nghĩa lâm thời (một bên "yêu" thể hiện tình cảm tích cực, trìu mến, bên kia thì thể hiện một hành động xấu, có thể nói là phũ phàng với ai đó - "phang" chính là một biểu hiện cho thái độ "ghét"). Hình ảnh họa sĩ minh họa cho chính câu tục ngữ này, làm cho người đọc hiểu câu tục ngữ theo hướng ngữ nghĩa "Hai anh chị nọ thật lạ lùng với cách ứng xử trái ngược trong hai hoàn cảnh. Lúc bình thường, “trời sáng” thì họ thể hiện tình cảm mặn nồng, vui vẻ; ấy thế mà khi chuyển vào bóng tối thì ôi thôi, chàng trai lại dùng đến cả búa để "phang" cô gái. Thật là khó hiểu hết mức".

Có hai vấn đề cần trao đổi ở đây.

Thứ nhất, "trong sáng" và "trong tối" nằm ở hai vế đối không chỉnh.

"Trong sáng" là một kết hợp định danh, là tính từ, ở đây có nghĩa là "hoàn toàn lành mạnh, vô tư, không một chút mờ ám" (tình cảm trong sáng, tâm hồn trong sáng, tình yêu trong sáng...). Trong sáng (nghĩa 3 trong Từ điển tiếng Việt, Hoàng Phê chủ biên, Trung tâm Từ điển học 2019) này như vậy đồng nghĩa với "thuần khiết". Nhưng "trong tối" không phải là từ mà chỉ là một tổ hợp tự do. "Trong" chỉ phía vị trí thuộc phạm vi xác định nào đó, đối lập với ngoài". "Tối" chỉ "nơi không có hoặc ít có ánh sáng chiếu toả trong không gian, khiến cho ta không hoặc khó nhìn thấy sự vật xung quanh".

"Trong tối" được hiểu là "trong bóng tối", với kết hợp 2 thành tố giống như "trong nhà", "trong sân", "trong nhà hát"...

Thứ hai, có sự nhận thức khác nhau về từ "phang".

"Phang" bình thường là một động từ, chỉ ai đó "giơ vật rắn lên cao (như gậy gộc, đòn gánh (hay vật dụng giống như gậy gộc) rồi lấy hết sức đập thật mạnh" (vác tre phang thằng ăn trộm; phang bằng gậy tầy, bị phang cái xẻng vào đầu chảy máu...).

Nhưng có nhiều người lại hiểu "phang" này là một từ có nghĩa hoàn toàn khác.

Sau khi cuốn "Sát thủ đầu mưng phủ" phát hành và nhận được sự quan tâm, tranh luận sổi nổi của đông đảo bạn đọc, Trung tâm Văn hóa và Văn minh Pháp (L’Escape, 24 Tràng Tiền, Hà Nội) có tổ chức một Diễn đàn trao đổi vào ngày 29.3.2012 với nhiều cử tọa đến dự.

Tham gia diễn đàn có PGS. Văn Như Cương, Nhà phê bình Văn học Phạm Xuân Nguyên, Họa sĩ Thành Phong (tác giả cuốn sách) và tôi. Tôi nhớ, có một diễn giả phản bác cách giải thích của tác giả sách (qua hình minh họa).

Ông nói rằng, nhiều người cho rằng từ "phang" ở đây chỉ "hành động quan hệ tình dục giữa nam và nữ". Với ví dụ đưa ra "Thằng ấy đã "phang" con bé mấy lần rồi"; "Chúng nó "phang nhau" chán chê rồi còn gì"; "Chưa cưới đã "phang nhau" tới bến",... ông cho rằng, nghĩa này của "phang" có từ lâu rồi chứ không phải bây giờ mới có.

Vũ Thanh Tùng - một đồng nghiệp của tôi từng dạy ở khoa Việt Nam học và Tiếng Việt - Đại học khoa học xã hội và nhân văn - Đại học quốc gia Hà Nội, có lần đã đọc cho tôi nghe bài thơ vui (viết về một đồng nghiệp khác cũng ở trường) như sau:

Thầy Ph. không uống nước chè
Không xài di động, không nghe nhạc vàng
Ra đường quần áo gọn gàng
Tối về với vợ, thầy "phang" đúng giờ...

Trong bài thơ này, rõ ràng từ "phang" mang nghĩa như cử tọa đã nêu tại Trung tâm Văn hóa Pháp mà tôi vừa dẫn.

Nếu thế thì câu thành ngữ "yêu nhau trong sáng, phang nhau trong tối" phải giải thích là: "Hai anh chị (nào đó) tỏ tình với nhau giữa thanh thiên bạch nhật, trước mắt mọi người có vẻ tình tứ “trong sáng”. Nhưng trong bóng tối, chỉ có hai người thì họ sẽ tìm cách quan hệ tình dục với nhau (như lẽ thường bao cặp trai gái đã từng làm)".

Nếu cắt nghĩa như thế thì “yêu” và “phang” là hai động từ, không hề có nghĩa đối nhau, thể hiện hai trạng thái của chàng trai cô gái hay hai người đang yêu nhau nào đó. “Phang” với nghĩa chỉ hành động “yêu xác thịt” (hiện tại chỉ dùng trong khẩu ngữ, một dạng “lóng” phương ngữ xã hội). Dân gian đã “cấp”cho “phang” một nghĩa mới.

Tôi đã tra các cuốn Từ điển tiếng Việt mới nhất mà tôi đang có trong tay và chưa thấy cuốn từ điển nào giải thích "phang" với nét nghĩa mà tôi vừa phân tích.

PGS-TS Phạm Văn Tình

(Viện Từ điển học và Bách khoa thư Việt Nam)