Khơi nguồn sáng tạo nghề truyền thống từ di sản văn hoá

Hướng tới kỷ niệm 25 năm danh hiệu Hà Nội - Thành phố Vì hòa bình và thực hiện sứ mệnh xây dựng thành phố sáng tạo ở lĩnh vực thiết kế (UNESCO), ngày 7.4, UBND quận Hoàn Kiếm phối hợp với Hội Di sản văn hóa Việt Nam đã tổ chức toạ đàm 'Nghề thủ công truyền thống Hà Nội sáng tạo để phát triển' tại Trung tâm Giao lưu Văn hoá phố cổ Hà Nội.

Toạ đàm được tổ chức với mục đích tìm ra các sáng kiến và giải pháp thiết thực trong công tác bảo tồn các giá trị di sản nghề thủ công truyền thống, khuyến khích sự tham gia và kết nối của các làng nghề - phố nghề, giữa các nghệ nhân và thợ thủ công, giữa các tổ chức, các doanh nghiệp làm việc trong lĩnh vực sáng tạo để nâng cao chất lượng sản phẩm thủ công truyền thống phục vụ du lịch, góp phần xây dựng thương hiệu du lịch Thủ đô…

Quang cảnh toạ đàm 'Nghề thủ công truyền thống Hà Nội sáng tạo để phát triển'.

Nghề thủ công trước làn sóng đô thị hóa

Phát biểu khai mạc tọa đàm, ông Phạm Tuấn Long - Phó Bí thư Quận ủy, Chủ tịch UBND quận Hoàn Kiếm, cho biết: “Hoàn Kiếm là phần thị của Kinh thành Thăng Long xưa và là một trong bốn quận nội đô lịch sử của Thủ đô Hà Nội ngày nay. Với bề dày lịch sử hàng nghìn năm, nơi đây là điểm hội tụ nhân tài bách nghệ khắp bốn phương, mà dấu ấn ngành nghề còn lưu lại đậm nét trên tên các tuyến phố.

Khu phố cổ Hà Nội là di tích lịch sử Quốc gia, vì vậy việc bảo tồn giá trị văn hoá vật thể và phi vật thể gắn liền với nơi đây là việc làm vô cùng quan trọng và cần thiết. Trong đó, việc duy trì và phát triển các nghề truyền thống trong khu phố cổ Hà Nội vừa là nhiệm vụ, vừa là cơ hội của người dân và tất cả các cơ quan hữu quan".

Ông Phạm Tuấn Long - Phó Bí thư Quận ủy, Chủ tịch UBND quận Hoàn Kiếm, phát biểu tại toạ đàm.

Theo ông Long, trong thời gian qua, về phía thành phố Hà Nội, Đề án Phát triển công nghiệp văn hóa của Thủ đô đã coi phát triển ngành thủ công mỹ nghệ - làng nghề truyền thống trở thành ngành “công nghiệp sáng tạo” có vai trò hết sức quan trọng đối với sự phát triển kinh tế - xã hội của thành phố. "Các chuyên gia đánh giá, nghề thủ công truyền thống Việt Nam hoàn toàn có cơ sở để được kỳ vọng là một ngành kinh tế mũi nhọn, tạo động lực thúc đẩy các ngành công nghiệp văn hóa khác phát triển”, Chủ tịch UBND quận Hoàn Kiếm chia sẻ.

Bên cạnh những thuận lợi, trong những năm gần đây, các nghề thủ công truyền thống đang đứng trước rất nhiều thách thức, theo Phó Chủ tịch UBND quận Hoàn Kiếm Trần Quốc Hoàn thì “hiện nay, ngành nghề thủ công truyền thống có sự cạnh tranh với các sản phẩm công nghiệp, các sản phẩm nhập khẩu; thiếu nguồn nhân lực kế thừa; nguồn nguyên liệu thiếu và giá thành cao, thị trường tiêu thụ hạn chế… Phố nghề, nghề trên phố cổ, các sản phẩm kinh doanh, du lịch của quận cũng không đứng ngoài các vấn đề này”.

Đồng quan điểm trên, Phó Trưởng phòng Kinh tế quận Hoàn Kiếm Đoàn Quang Cường chia sẻ: “Bên cạnh những giá trị nghề truyền thống, các tuyến phố chuyên doanh chứa đựng nhiều tiềm năng để trở thành một nhân tố quan trọng về bảo tồn và phát huy giá trị khu ‘36 phố phường’”.

Tuy nhiên, những ảnh hưởng từ quá trình đô thị hóa đã làm biến đổi không gian, cảnh quan, kiến trúc và thu hẹp hoạt động trên nhiều tuyến phố, thể hiện rõ nhất qua số cửa hàng kinh doanh kim hoàn ở phố Hàng Bạc đã giảm từ 90 xuống còn 40 cửa hàng; cửa hàng làm nghề thuốc truyền thống trên phố Lãn Ông giảm từ 85 xuống 35 cửa hàng, và cửa hàng kinh doanh tơ lụa trên phố Hàng Gai giảm từ 91 cửa hàng xuống còn 40 cửa hàng”.

Tranh Hàng Trống. Ảnh: Nguyễn Thế Sơn

Ngoài ra, xuất phát từ thực tế bảo tồn, phát huy nghề làm tranh dân gian Hàng Trống, Chủ tịch UBND phường Hàng Trống Đặng Minh Tuấn cho biết: “Do những khó khăn từ việc nguồn lực kế cận còn mỏng, chính sách hỗ trợ và nguồn kinh phí phục vụ cho hoạt động này còn thiếu tập trung… mà các hoạt động khôi phục, phát huy giá trị dòng tranh mới dừng lại ở tính chất quảng bá, mà chưa thực sự có hoạt động về bảo tồn, khôi phục di sản mang tính bền vững”.

Phát triển nghề thủ công dựa trên sáng tạo di sản

Trước thực trạng đó, để thúc đẩy phát triển kinh tế đô thị, khôi phục hoạt động của các phố nghề, phố chuyên doanh trong khu phố cổ Hà Nội (phố Hàng), tiềm năng của làng nghề truyền thống trong và xung quanh Hà Nội, Chủ tịch UBND quận Hoàn Kiếm cho rằng: “Cần phải phát huy nội hàm giá trị của những sản phẩm truyền thống và thiết kế sáng tạo để đổi mới và phát triển. Nghề thủ công truyền thống đang cần sự kết nối và tiếp sức của các nhà thiết kế, nhà đầu tư và đội ngũ doanh nhân để mỗi sản phẩm thủ công truyền thống mang trong mình thông điệp di sản có tính đại diện của từng địa phương và khu vực.

Thông qua mỗi sản phẩm thủ công, chúng ta có thể thấy được dấu ấn của môi trường tự nhiên và xã hội, hòa cùng trí tuệ và tâm hồn của người thợ, rộng hơn là sự sáng tạo của cả cộng đồng. Nghề thủ công truyền thống và các sản phẩm của nó trở thành một kênh lưu giữ ký ức là sứ giả cho hoạt động giao lưu văn hóa”.

Các đại biểu tham dự toạ đàm.

Tuy nhiên, để các sản phẩm thu hút được du khách, ông Long cũng đặt vấn đề: “Làm sao để các sản phẩm thủ công trở thành món quà lưu niệm được du khách ưu chuộng; sáng tạo sản phẩm mới dựa trên giá trị cốt lõi truyền thống. Giới thiệu sản phẩm, xúc tiến thương mại, tìm nguồn nguyên liệu thích ứng, thiết kế mẫu mã sản phẩm, bao bì, nhãn mác đảm bảo kỹ, mỹ thuật, bắt mắt, đáp ứng thị hiếu người tiêu dùng trong nước và quốc tế phải chăng là một giải pháp căn cốt?”.

Đồng với quan điểm trên, giám đốc sáng tạo thương hiệu TiredCity Nguyễn Việt Nam nhấn mạnh: “Cần đặt khách hàng làm trung tâm trong việc phát triển và gìn giữ sản phẩm thủ công truyền thống, từ đó quan tâm tới nhu cầu của khách hàng khi tiếp cận một sản phẩm văn hóa. Chẳng hạn như, sản phẩm dùng làm gì, dành tặng ai, có phù hợp không, mang về thế nào, sử dụng, bảo quản ra sao và đặc biệt là câu chuyện phía sau sản phẩm chứa đựng giá trị, niềm tự hào về văn hóa dân tộc”.

Còn theo nhà thiết kế Nguyễn Khánh Huyền, thuộc Dự án Họa sắc Việt, giải pháp khai thác tiềm năng ứng dụng nghệ thuật truyền thống lên thiết kế hiện đại chính là kết nối với các nhà thiết kế trẻ, có tư duy thẩm mỹ, phong cách đương đại, nhằm tạo nên những tác phẩm hòa quyện tinh hoa truyền thống với hơi thở nghệ thuật đương đại.

Giám đốc sáng tạo Thương hiệu TiredCity Nguyễn Việt Nam chia sẻ tại toạ đàm.

Bên cạnh đó, để nâng cao chuỗi giá trị sản phẩm thủ công mỹ nghệ, đại diện thương hiệu Hanoia Đinh Công Tài đề xuất giải pháp: “Cần xây dựng phố cổ Hà Nội trở thành ‘làng nghệ thuật truyền thống’, liên kết chuỗi các làng nghề, hộ kinh doanh... tạo nên một không gian văn hóa và nghệ thuật làng nghề trải dài các mô hình trải nghiệm, từ gallery nghệ thuật, không gian cà phê, mua sắm đến thử nghiệm sáng tạo dựa trên những chất liệu truyền thống…”.

Tại tọa đàm, các nhà khoa học, các nhà nghiên cứu, các nghệ nhân và thợ thủ công, các tổ chức, cá nhân làm việc trong lĩnh vực bảo tồn và sáng tạo đã đóng góp những ý kiến về vai trò của thiết kế và sáng tạo phát triển công nghiệp văn hóa dựa trên vốn di sản; các cách thức để kết nối, liên kết giữa các bên liên quan trong quá trình sáng tạo sản phẩm cùng với các kiến giải từ lĩnh vực truyền thông và marketing đặc biệt là nguồn nhân lực cho phát triển bền vững.

Các tác phẩm tranh Hàng Trống được trưng bày. Ảnh: Nguyễn Thế Sơn

Cũng trong khuôn khổ toạ đàm, UBND quận Hoàn Kiếm đã giới thiệu triển lãm Dòng tranh dân gian Hàng Trống nhằm giới thiệu tinh hoa của dòng tranh dân gian và các sáng tạo mới từ tranh dân gian của các nghệ sĩ đương đại. Triển lãm giới thiệu 23 bức tranh Hàng Trống với các chủ đề tranh thờ và tranh trang trí của nghệ nhân Lê Đình Nghiên do nhà sưu tầm Nguyễn Quang Trung cung cấp, cùng 23 tác phẩm của các họa sĩ trẻ lấy cảm hứng từ tranh dân gian Hàng Trống trên nhiều chất liệu khác nhau qua không gian sắp đặt của hoạ sĩ Nguyễn Thế Sơn.

Mộc Trà