Phát triển quốc gia bằng “chỉ số” nhân tài

Níu chân nhân tài

Giáo sư Niall Ferguson là một trong những sử gia trẻ giỏi nhất thuộc thế hệ ông, với khả năng có thể kết hợp và biện giải mối quan hệ giữa kinh tế và chính trị học bằng loại ngôn ngữ diễn đạt dễ hiểu đến mức sinh viên không cần làm bài tập vẫn theo kịp bài giảng. Ferguson là giáo sư mà bất cứ đại học lừng danh nào đều muốn mời ông.

Cách đây hơn 10 năm, Đại học New York (NYU) mời Ferguson từ Oxford với mức lương hàng chục ngàn USD; đặt ông vào vị trí cao trong khoa sử, cung cấp ngôi nhà sang trọng tại Greenwich Village và trả chi phí vé máy bay vượt Đại Tây Dương để Ferguson có thể thường xuyên về Anh thăm vợ con. Sau đó, Ferguson qua Harvard và từ cuối năm 2015 ông về Stanford. Sự ra đi của Ferguson được giới học thuật miêu tả là một “cú sốc” cho Harvard!

Câu chuyện Niall Ferguson là một trong những ví dụ cho thấy nhân tài cần được tôn trọng như thế nào. Con người luôn là yếu tố cốt lõi của phát triển. Không nguồn vốn nào quan trọng bằng nguồn vốn nhân lực. Đây không chỉ là cuộc chiến giữa những công ty (đang cạnh tranh về nguồn nhân lực) mà còn là cuộc chiến giữa các quốc gia (đang lo lắng về “cân bằng nhân tài” cũng như “cân bằng quyền lực”). Mức độ phát triển quốc gia giờ đây không chỉ tính bằng GDP hay tỷ lệ FDI mà còn là “kỹ năng” thu hút nhân tài. Nước nào càng lôi kéo được nhiều nhân tài thì càng phát triển thành công.

Tranh giành nguồn nhân lực là cuộc chiến đang nóng không chỉ giữa các công ty mà còn giữa các quốc gia. Ảnh: Fortune

Tháng 10.2016, Ngân hàng Thế giới (WB) cho biết, Mỹ, Canada, Úc và Anh hiện là bốn quốc gia hàng đầu thu hút nguồn nhân tài nhập cư. Số chuyên gia và nhân lực trình độ cao nhập cư đến các nước tiên tiến ngày càng nhiều, tăng 130% (28 triệu người) trong hai thập niên tính đến năm 2010 - theo WB. Dù các nước không nói tiếng Anh nỗ lực trải thảm mời chuyên gia trình độ cao nước ngoài nhưng có gần 75% lực lượng tay nghề trình độ cao tại các nước OECD (Tổ chức Hợp tác phát triển kinh tế) vào năm 2010 đều dồn vào bốn quốc gia nói trên, trong đó chỉ riêng Mỹ chiếm gần 40%. Gần 70% kỹ sư Thung lũng Silicon đều là dân nước ngoài.

Trong khoảng 30 năm cuối của thế kỷ XX, dân nhập cư giành 31% giải Nobel mà quá bán trong số đó đều làm việc cho các viện nghiên cứu Hoa Kỳ. Những điều vừa nói cho thấy sự khốc liệt của cuộc chiến giành giật nhân tài và trở thành một thách thức rất lớn đối với các nước đang phát triển vốn muốn níu chân nhân tài nước mình trước cơn bão thất thoát chất xám.

WB cho biết các nước châu Á đang chảy máu nhân lực nghiêm trọng. Tình trạng nhân tài giũ áo ra đi tại Malaysia đã tăng gấp bốn trong ba thập niên. Cứ mỗi 10 lao động tay nghề cao tại nước này thì có một muốn tìm kiếm cơ hội ở nước ngoài. Phòng Thương mại và Công nghiệp Ấn Độ đánh giá rằng cơn sốt sinh viên Ấn du học đã làm nước này tổn thất 17 tỷ USD/năm. Tình trạng bỏ xứ ra đi diễn ra không chỉ đối với các nước đang phát triển. Từ 1996-2011, hơn 23.000 khoa học gia đã rời khỏi nước Đức. Khoa học gia Đức hiện chiếm tỷ lệ cao nhất tại Mỹ, Hà Lan và Thụy Sĩ.

Việt Nam đứng ở đâu trong cuộc chiến nhân lực?

Không thể không lo lắng cho tương lai đất nước khi Việt Nam có vẻ đã thất bại trong cuộc chiến nhân tài. 12/13 quán quân chương trình “Đường lên đỉnh Olympia” đã ở lại nước ngoài làm việc thay vì trở về nước. Khó có thể trách các bạn trẻ có cơ hội du học đã không quay về phục vụ. Môi trường làm việc lạc hậu và chế độ đãi ngộ thấp kém là vài trong số lý do khiến du học sinh chọn con đường xa quê.

Giáo sư Niall Ferguson, sinh năm 1964, tác giả của hơn 10 đầu sách. Ảnh: Huffpost

Trong khi đó, tính đến giữa năm 2016, có đến 225.000 cử nhân và thạc sĩ thất nghiệp! Hệ thống đại học bùng nổ (412 trường, khoảng 2,2 triệu sinh viên) đã không thật sự đóng góp cho việc xây dựng nguồn nhân lực nước nhà. Phương pháp giáo dục đại học không chỉ lạc hậu mà còn nặng tính giáo điều. Đại học vẫn chưa là môi trường để bày tỏ tự do tư duy sáng tạo. Hầu hết đại học đều không thoát ra khỏi mô hình đào tạo “học chữ”. Đại học ngày nay không chỉ thuần túy cung cấp kiến thức. Nó phải là môi trường nghiên cứu và tạo cảm hứng nghiên cứu sáng tạo. Nó phải là nơi cống hiến những sản phẩm khoa học thực tế với đóng góp của thầy lẫn trò. Nó phải là nơi kích thích được nguồn năng lượng cho tri thức trẻ. Nó phải là nơi định hình cho tương lai đất nước chứ không phải là nơi những “giá trị” cũ mòn được “bảo tồn”.

Thiếu hụt nguồn con người, làm thế nào có thể xây dựng quê hương? Nhân lực và nhân tài là yếu tố hàng đầu để phát triển. Có muộn chưa để thiết kế một chiến lược xây dựng nguồn nhân lực? Sự thịnh vượng một quốc gia không chỉ nhờ sản xuất và giao thương. Nó còn phải đặt trên nền tảng xây dựng con người, và xây dựng con người phải đặt trên nền tảng một chính sách giáo dục đúng đắn trong đó phải nhấn mạnh đến sự khai phóng, tự do tư duy và tự do sáng tạo. Hãy chọn thế hệ trẻ để đặt tương lai vào họ. Hãy để tương lai đất nước đi lên như những cỗ máy cấp tiến hiện đại không bị ngăn trở bởi những rào cản lỗi thời.

Mạnh Kim