Xuất khẩu 200.000 cử nhân: Không thể gom thành mớ rồi bán

14:27 | Thứ sáu, 17/02/2017 0

TS Nguyễn Ngọc Hiếu - Đại học Việt Đức, TP.HCM nêu quan điểm trước đề án xuất khẩu cử nhân của Bộ LĐ-TB-XH.

Nút thắt là...

Bộ LĐ-TB-XH đang xây dựng đề án dự thảo Đề án xuất khẩu 200.000 cử nhân sang nước ngoài làm việc. Về đề xuất trên, TS Nguyễn Ngọc Hiếu - Trường Đại học Việt Đức (TP.HCM) cho rằng đó là một đề xuất nhưng không nên kỳ vọng quá nhiều.

Xuất khẩu cử nhân: Có dễ? Ảnh minh họa

Theo quan sát của vị chuyên gia, các thị trường xuất khẩu lao động Bộ LĐ-TB-XH đang nhắm đến như Nhật Bản, Hàn Quốc, CHLB Đức, Slovakia... đang có xu hướng dư thừa lao động chất xám. Vì thế, thời gian gần đây Nhật cũng như Hàn Quốc đang đẩy mạnh các chiến lược phát triển kinh tế, nhất là với các nước đang phát triển tại khu vực Châu Á như xuất khẩu vốn, xuất khẩu công nghệ và qua đó xuất khẩu luôn lao động.

Đối với những nước này, nhu cầu tuyển dụng lao động có chất xám không cao, thay vào đó, họ cần những lao động phổ thông, lao động kỹ thuật nặng nhọc, hoặc những lao động dịch vụ như ý tá, điều dưỡng, dịch vụ chăm sóc người già...

Do đó, chưa cần nói tới chất lượng đào tạo của Việt Nam vốn đã là một khoảng cách quá xa, không thể so sánh được thì xét về nhu cầu cũng đã là một khó khăn, thách thức rất lớn.

Nói thêm về vấn đề đào tạo, TS Nguyễn Ngọc Hiếu cho hay, nếu chỉ đánh giá bằng cảm quan thì rõ ràng 200.000 cử nhân đang thất nghiệp là con số rất lớn, song không phải cử nhân nào cũng là nhân tài, là tinh hoa sau đào tạo.

Để sàng lọc được những người có chất lượng tốt nhất nằm trong số 200.000 cử nhân đó có thể đáp ứng được yêu cầu của thị trường tuyển dụng nước ngoài lại là vấn đề khác.

Một điều rất dễ hiểu rằng, những người có năng lực, tay nghề thật sự giỏi, họ cũng sẽ là những người chủ động hơn, biết cách tìm kiếm, nắm bắt cơ hội tốt hơn. Với những người này, bản thân họ không tìm việc các doanh nghiệp cũng sẽ tìm tới họ.

Vì vậy, dựa trên suy luận của mình, vị chuyên gia cho rằng đặt kỳ vọng xây dựng một đề án là có thể giải quyết được việc làm cho 200.000 cử nhân dôi dư có chất lượng không cao hoặc đào tạo không phù hợp là một kỳ vọng không tưởng, khó có thể thực hiện được.

Vị chuyên gia tỏ ra hoài nghi với đề án của Bộ LĐ-TB-XH. "Tôi không biết, giải pháp xuất khẩu cử nhân có phải là một tín hiệu được phát đi nhằm tiếp tục cứu rỗi những trường đại học, cao đẳng đang đứng trên bờ vực sắp đóng cửa hay không"?, ông Hiếu đặt câu hỏi.

Để trả lời cho những băn khoăn trên, ông lấy ví dụ, một trường đại học một năm đào tạo khoảng 4.000 sinh viên, như vậy với con số 200.000 cử nhân được xuất khẩu sẽ có khoảng 50 trường đại học được nuôi tiếp. Ông cảnh báo, nếu đây mới là mục đích thật sự thì sẽ là mối lo ngại lớn hơn.

Bởi theo ông, vấn đề thực sự của lao động Việt Nam chính nằm ở khâu đào tạo, tuyển dụng. Đó là nút thắt từ nhiều năm vẫn chưa được tháo gỡ.

Bán rẻ chưa chắc thế giới đã mua

Nói cụ thể hơn ông cho biết, quá trình đào tạo của Việt Nam thời gian qua cũng đang được đánh giá là quá lệch chuẩn so với nhu cầu thế giới. Đầu tiên là lệch về chất lượng đào tạo.

Ông cho biết, ở các nước phương Tây, phương pháp đào tạo đối với các cử nhân hoặc tiến sĩ được thực hiện theo nhóm. Theo đó, các nhóm sinh viên hoặc nghiên cứu sinh sẽ có một môi trường rất thuận lợi vừa học vừa làm, vừa nghiên cứu vừa tạo ra ngay sản phẩm. Với phương pháp đào tạo như vậy, sinh viên, nghiên cứu sinh của họ đã được học bằng những trải nghiệm thực tế, bằng những thực hành cụ thể.

Tuy nhiên, ở Việt Nam phương pháp đào tạo còn nhiều thụ động, sinh viên vẫn học theo lý thuyết mà thiếu thực hành. Vì vậy mới nói, chất lượng đào tạo đã là một khoảng cách rất xa không thể so sánh được.

Cái lệch thứ hai vị tiến sĩ chỉ ra là về định hướng cung - cầu. Theo ông, tại các nước phương Tây lựa chọn đào tạo ngành nghề vẫn là dựa trên nhu cầu của thị trường, dựa trên những khảo sát, đánh giá việc làm mà thị trường đang cần để định hướng đào tạo.

Tuy nhiên, ở Việt Nam đào tạo vẫn đang chạy theo một phong trào chứ chưa theo một định hướng, không dựa trên một đánh giá cụ thể nào. Do đó, không ai dám khẳng định chắc chắn 200.000 cử nhân đang dư thừa hiện nay của Việt Nam thì nước ngoài sẽ cần. Chính vì phương pháp đào tạo ồ ạt, không theo chuẩn, không dựa trên nhu cầu của thị trường nên nhiều khi bán rẻ chưa chắc thế giới đã mua.

Ông Hiếu nói, tình trạng trên giống như hiện tượng đổ xô xây lò đứng, lò cao, làm nhà máy xi măng... từ cách đây khoảng 20 năm về trước. Sau một thời gian lò đứng, lò cao... không tồn tại được nữa thì lại xuất hiện một trào lưu mới là xây cảng biển, sân bay, tiếp đến là trào lưu thành lập ngân hàng, các tổ chức tín dụng và bây giờ người ta đang nhắc nhiều tới hiện tượng loạn BOT, các trạm thu phí, hay các trường đại học mọc lên như nấm sau mưa...

Theo ông Hiếu, đó là vấn đề rất nguy hiểm và trong tương lai việc đào tạo cần phải được rà soát, quy hoạch lại, thậm chí xóa bỏ nhiều trường đại học, cao đẳng không đảm bảo chất lượng.

"Các hiện tượng trên là một biểu hiện của căn bệnh chạy theo phong trào, chạy theo thành tích, không có quy hoạch cụ thể. Ai cũng nghĩ học đại học là cao giá và ai cũng muốn chạy theo bằng đại học để nâng giá trị của mình lên mà không cần biết nhu cầu thị trường thế nào? Họ có cần mình hay không?", TS Nguyễn Ngọc Hiếu nói.

Không thể gom cử nhân thành một mớ rồi rao bán

Ngoài ra, theo ông, vấn đề ngoại ngữ cũng là rào cản rất lớn với những lao động Việt muốn xuất ngoại. Thêm vào đó, để xuất khẩu được lao động đi nước ngoài thì các cơ chế, chính sách hỗ trợ từ phía cơ quan quản lý nhà nước cũng rất quan trọng.

"Giải pháp gom cử nhân vào một mớ rồi rao bán như bà bán rau, bán thịt ngoài chợ không phải là giải pháp tối ưu. Tôi ví dụ, dựa vào các thông tin từ các công ty tuyển dụng lao động rồi cơ quan quản lý đứng ra lựa chọn, tổ chức thành từng nhóm lao động đưa ra nước ngoài. Tuy nhiên, đó cũng chỉ là lao động chân tay, việc tổ chức lao động chất xám cho cả một nhóm người lớn là rất khó", ông Hiếu nói và cho biết:

Các cơ quan quản lý cần phải đưa ra những giải pháp cụ thể, bao gồm tất cả các khuôn khổ chính sách pháp luật, luật lệ liên quan, các chính sách hỗ trợ về mặt pháp lý, hỗ trợ về tài chính, bảo hiểm khác....

Ông lấy ví dụ, 15 năm nay Việt Nam đang xây dựng tiêu chuẩn kỹ sư ASEAN. Theo đó, các kỹ sư Việt Nam sẽ được cấp một chứng chỉ hành nghề kỹ sư, nếu có chứng chỉ đó các doanh nghiệp hoặc cơ quan quản lý lao động trong khu vực sẽ công nhận kỹ sư có trình độ nghề. Dựa trên cơ sở đó, người có trình độ nghề sẽ được cấp giấy phép lao động mà không gặp khó khăn gì.

Tương tự, với những lĩnh vực kế toán, tài chính nếu có chứng chỉ chuyên nghiệp do các tổ chức quốc tế cấp thì cơ hội lựa chọn công việc sẽ dễ dàng hơn.

Bên cạnh đó, thông qua các kênh đào tạo, các kênh đăng bạ chứng chỉ nghề, các liên hiệp hội... các cơ quan quản lý nhà nước phải đưa ra định hướng cho sinh viên theo những chuẩn cụ thể ngay từ khi tham gia học. Chỉ có như vậy khi ra trường sinh viên mới không vất vả đi tìm việc hoặc không tìm được việc làm, hay tìm được việc cũng không sống được.

Tương tự, đối với câu chuyện gần 25.000 tiến sĩ, 110.000 thạc sĩ đã được đào tạo nhưng một số vẫn đang bị dôi dư, chưa có việc làm cũng vậy.

TS Hiếu nói rằng lĩnh vực nghiên cứu đang rất thiếu, còn phần thừa thì không biết thừa ở đâu. Tự đi tìm câu trả lời cho mình, ông lấy ví dụ, với lĩnh vực công nghệ giải mã gen.

Ông cho biết, khoảng chục năm về trước hoạt động giải mã gen cả thành phố Hà Nội chỉ cần đến 2 chiếc máy, 20 tiến sĩ là đủ. Tuy nhiên, bây giờ cử đến 50 người học tiến sĩ, mua tới 10 cái máy thì rõ ràng đó là số thừa. Như vậy, số tiến sĩ dư thừa hiện có thể đang nằm trong bộ máy quản lý hành chính (tức là không làm nghiên cứu nhưng vẫn có việc làm), một số khác đang bị "con ông cháu cha" thế chân phải trong tình trạng chờ đợi, số còn lại có thể không có việc làm thật sự.

Theo ông Hiếu, với số này nên giải quyết một số cơ chế, chính sách đặc thù tạo điều kiện cho họ ra ngoài làm. Không nên giàng buộc, hứa hẹn, quy hoạch nhưng cuối cùng lại bị cơ chế "con ông cháu cha" chi phối hoặc cố giữ chân nhân tài bằng những giàng buộc pháp lý khiến tiến sĩ đi không được ở không xong. Đây cũng được coi là một hình thức xuất khẩu tiến sĩ rồi.

Cuối cùng, ông Hiếu cho rằng dù là giải pháp nào cũng cần phải dựa trên cơ chế thị trường. Theo ông, trong bối cảnh Việt Nam đang mở cửa hội nhập mạnh mẽ , nhất là yêu cầu hội nhập, đổi mới trong lĩnh vực giáo dục, đào tạo thì thị trường chính là người thầy dạy cho nhà trường, xã hội và gia đình nói chung.

Ông nêu ví dụ, cách đây 20 năm, khẩu hiệu "làm việc bằng máy tính" khi đó được xem là một chuẩn mực tương đối cao của những người làm việc bằng trí óc. Tuy nhiên, bây giờ nó đã trở thành chuẩn mực tối thiểu của những người làm công nhân, lao động chân tay. Nói như vậy để thấy khi thế giới càng phát triển thì yêu cầu phải thay đổi để hội nhập càng lớn. Và khi không thay đổi hoặc không thay đổi kịp lập tức sẽ bị tụt hậu và bị bỏ lại phía sau.

Từ câu chuyện trên, ông cho rằng giải pháp căn cơ để giải quyết công ăn việc làm cho người lao động cũng như lao động trí thức hiện nay không phải là viết một đề án xuất khẩu là xong. Giải pháp cơ bản vẫn phải thay đổi từ ngành giáo dục, đào tạo. Sự thay đổi đó lại phụ thuộc vào tư duy của người làm quản lý, phụ thuộc vào người quản lý có nắm bắt được xu hướng để đưa ra những quyết định thay đổi mang tính chiến lược hay không?

"Những người thông minh sẽ biết vận dụng tốt những lợi thế so sánh của mình để phát huy, phát triển nguồn nhân lực cho phù hợp với xu thế hội nhập thay vì dựa vào tư duy "con ông cháu cha", vị chuyên gia nói.

Lam Lam (Theo Đất Việt)

» Đưa cử nhân, thạc sĩ thất nghiệp đi xuất khẩu lao động

» Thời của thạc sĩ, tiến sĩ

» 'Trường đại học không nhiều nhưng nhiều trường chất lượng kém'

» Gần 200.000 thạc sĩ, cử nhân thất nghiệp

» TP.HCM: nghịch lý thi tuyển giáo viên

» Loạn chuẩn mực và câu chuyện giáo dục Việt Nam

» Đào tạo tiến sỹ KHXH: Chợ phiên hay chợ chiều?

» Lạm phát tiến sĩ và chất lượng nguồn nhân lực cao

» Bàn lại vấn đề học vị Tiến sĩ

» Việt Nam có hơn 24.000 tiến sĩ

» Viện Hàn lâm KHXH họp báo giải đáp vụ “lò” đào tạo tiến sĩ