Điện than Việt Nam có thể sẽ đắt nhất thế giới nếu tính đủ

Đây là một trong những kết luận trong Báo cáo phân tích “Thời của mặt trời và gió” vừa được công bố vào ngày 10.6.2019, do Carbon Tracker Initiative ^(*) - một nhóm các chuyên gia tài chính quốc tế đã chứng minh sự tồn tại thực tế của rủi ro khí hậu trong các thị trường vốn hiện nay, thực hiện.

Báo cáo này tập trung vào cuộc cách mạng năng lượng tái tạo chi phí thấp của Việt Nam và những tác động của nó đối với các khoản đầu tư nhiệt điện than.

Năm 2016, Việt Nam bắt đầu thí điểm thị trường bán buôn điện (hiện đang hoạt động), cho phép các nhà sản xuất điện bán điện tới khách hàng là nhà sản xuất công nghiệp trên thị trường giao ngay. Theo Phân tích của Carbon Tracker dựa trên thông tin từ Công ty tài chính Năng lượng mới (Bloomberg NEF), EVN sở hữu 60% số cơ sở sản xuất điện, số còn lại thuộc sở hữu của PetroVietnam (13%), Vinacomin (4%) và Các nhà sản xuất điện độc lập (IPP). Theo chính phủ Việt Nam, thị trường điện bán lẻ hoàn toàn cạnh tranh sẽ được thực hiện vào năm 2023, cho phép người tiêu dùng chọn lựa nhà cung cấp của mình. Ảnh minh họa: TL  

Theo đó, Báo cáo đề xuất về mặt chính sách, Việt Nam nên ngừng đầu tư mới vào điện than ngay, và lên lộ trình ngừng sử dụng các nhà máy điện than hiện có.

Việc đầu tư mới cho điện than không thể là giải pháp ít chi phí nhất trong giai đoạn thu hồi vốn. Giai đoạn này thường là 15-20 năm đối với điện than mới, và 5 năm để thu hồi vốn liên quan đến việc  hiệu suất hoặc lắp đặt các công nghệ kiểm soát.

Việc đóng cửa các tổ máy tốn chi phí trước tiên và các tổ máy ít tốn chi phí sau cùng, sẽ giúp đảm bảo người tiêu dùng cuối được mua điện với mức giá thấp nhất có thể.

Đồng thời, trong hoàn cảnh Việt Nam, các nhà hoạch định chính sách có thể cải thiện tính cạnh tranh của năng lượng tái tạo bằng cách thay đổi hệ thống FiT bằng đấu giá ngược, tăng khả năng được ngân hàng tài trợ của các hợp đồng PPA và áp dụng những giới hạn nghiêm ngặt hơn đối với phát thải chất gây ô nhiễm không khí đối với các nhà máy điện than (việc này sẽ đòi hỏi lắp đặt các loại công nghệ kiểm soát sau đốt).

Báo cáo nhận định, nếu các nhà hoạch định chính sách Việt Nam vẫn gắn bó với điện than, thì Việt Nam sẽ đối mặt với tình trạng tiến thoái lưỡng nan: tiếp tục trợ cấp cho các nhà máy điện than để duy trì khả năng tài chính của họ, hoặc giữ giá điện thấp một cách giả tạo để giúp người tiêu dùng khỏi phải gánh chi phí cao hơn.

Cả hai phương án trên đều chứng tỏ không bền vững, bởi trợ cấp cho phát điện than sẽ gây phẫn nộ cho người đóng thuế hoặc người tiêu dùng điện, trong khi giá thấp giả tạo sẽ làm mất nguồn thu ngân sách.

Ví dụ: trong kịch bản dưới 2°C, khi các nhà máy điện than buộc phải ngừng hoạt động nhằm tuân thủ Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu, thiệt hại có thể lên đến 6,5 tỷ USD, tương đương 2,7% GDP năm 2018 của Việt Nam.

Lê Quỳnh 

----- 

(*) Các tác giả chính của báo cáo “Thời của mặt trời và gió” gồm: Matt Gray (chuyên gia đầu tư năng lượng, lãnh đạo những công việc của Carbon Tracker liên quan đến Điện và Dịch vụ thiết yếu), Durand D’souza (nhà khoa học dữ liệu tại Carbon Tracker có kinh nghiệm trong nhiều lĩnh vực), Magali Joseph (nhà phân tích năng lượng với nền tảng cơ bản trong ngành điện), chuyên viên tại Carbon Tracker Aurore Le Galiot, và Richard Folland (cố vấn cao cấp về Chính sách và Quan hệ Chính phủ).

(**) Dữ liệu và phân tích từ Báo cáo được rút ra từ Mô hình Kinh tế Điện than toàn cầu của Carbon Tracker, một mô hình mô phỏng kinh tế - kỹ thuật bao gồm khoảng 95% công suất của các nhà máy đang hoạt động trên toàn cầu, và 90% công suất các nhà máy đang được xây dựng.

Mô hình này được nhóm Điện và Dịch vụ thiết yếu xây dựng từ năm 2016 đến 2019, cung cấp các ước tính hiện tại và tương lai về chi phí biên (ngắn hạn và dài hạn), lợi nhuận gộp, khả năng cạnh tranh tương đối, năm ngừng hoạt động và nguy cơ tài sản bị mắc kẹt trong kịch bản dưới 2°C.