TP.HCM triển khai biện pháp tổng thể ứng phó với sụt lún

Hiện nay, TP.HCM đang áp dụng nhiều biện pháp nhằm giảm thiểu tốc độ sụt lún, dựa trên các nguyên nhân được xác định bước đầu gồm: nền địa chất yếu, hoạt động giao thông và tải trọng xây dựng lớn, tốc độ đô thị hóa cao, cùng tình trạng khai thác nước ngầm vượt giới hạn cho phép. Nhiều dự án và kế hoạch kiểm soát đã được triển khai đồng bộ từ trung ương đến địa phương.

Có nơi lún đến 8 cm/năm

Năm 2010, TP.HCM triển khai dự án “Quan trắc biến dạng mặt đất khu vực TP.HCM bằng kỹ thuật INSAR vi phân”. Đây là hoạt động phân tích ảnh vệ tinh quang học SPOT-5 và ảnh vệ tinh RADA. Dự án đã giúp TP lập được Bản đồ phân vùng lún đất khu vực TP.HCM (cũ) và xây dựng hai trạm quan trắc lâu dài về lún mặt đất tại Khu Công nghiệp Tân Tạo quận Bình Tân và tại xã Bình Hưng huyện Bình Chánh.

Cuối năm 2019, khu vực TP tiếp tục có hiện tượng sụt lún bề mặt đất, khu vực bị sụt lún lớn nhất với giá trị sụt lún đo được là 31 mm. Trong đó, diện tích vùng lún nhanh (tốc độ trên 15 mm/năm) là 14.775 ha, diện tích vùng lún tương đối nhanh (từ 10 – 15mm/năm) là 22.331 ha, diện tích vùng lún trung bình ( từ 5 - 10 mm/năm) là 29.560 ha.

“Khảo sát của Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA) mới đây cho thấy, tình trạng sụt lún nền đất ở TP.HCM diễn ra liên tục từ năm 1990 đến nay, với độ lún tích lũy đến nay ước tính khoảng 100cm. Tốc độ lún hiện nay khoảng 2-5cm mỗi năm. Riêng những khu vực tập trung như các công trình thương mại, tốc độ lún khoảng 7-8cm mỗi năm. Tốc độ lún nền đất cao gấp khoảng hai lần mực nước biển dâng (khoảng 1cm mỗi năm)”, trích văn bản do Phó trưởng Phòng Đo đạc, Bản đồ và Viễn thám Nguyễn Thanh Nhuận cung cấp cho báo chí.  

Sụt lún diễn ra trên diện rộng, từ trung tâm đến ngoại thành TP.HCM. Có nơi tốc độ lún lên tới 8cm/năm. Trong ảnh: Sạt lở bờ kênh Thanh Đa thuộc phường Thạnh Mỹ Tây (trước là phường 25, quận Bình Thạnh) khiến nhiều nhà dân có nguy cơ đổ sập. Ảnh: Trung Dũng

Sụt lún đất kết hợp với triều cường và mực nước biển dâng làm cho nguy cơ TP.HCM ngày càng chìm dần và ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển lâu dài của TP trong bối cảnh thích nghi với biến đổi khí hậu.

Trong khi đó, từ 2022 - 2025, Bộ Tài nguyên và Môi trường đang triển khai dự án “Hiện đại hóa hệ thống độ cao quốc gia”, nhằm xây dựng hệ thống mốc độ cao ổn định lâu dài và xác định độ cao trung bình của mặt nước biển.

Dự án này xây dựng bốn mốc độ cao thế kỷ tại Đại học Quốc gia TP.HCM, UBND xã Nhuận Đức (huyện Củ Chi cũ), Khu văn hóa Láng Le (huyện Bình Chánh cũ) và Nhà thiếu nhi huyện Cần Giờ (cũ), cùng hai mốc giáp ranh tại Đồng Nai và Long An (cũ). Công tác đo thủy chuẩn hoàn thành năm 2023, các chu kỳ đo quan trắc tiếp theo diễn ra vào năm 2024 và 2025, sau đó bàn giao dữ liệu cho địa phương khai thác, sử dụng.

Hiện nay, Sở Nông nghiệp và Môi trường thành phố cũng đang “hoàn thiện hệ thống mốc độ cao hạng IV khu vực TP.HCM” giai đoạn 2025-2026 phục vụ đa mục đích trong việc quy hoạch, xây dựng, phát triển kinh tế - xá hội, ứng phó với biến đổi khí hậu và an ninh quốc phòng của TP.HCM trong đó có phục vụ mục đích đánh giá hiện tượng sụt lún.

Toàn cảnh tốc độ lún mặt đất tại TP.HCM bằng kỹ thuật InSAR từ năm 2015 đến nay, được nhóm của PGS-TS. Lê Trung Chơn công bố cuối tháng 8.2025. Đáng lưu ý những nơi có tốc độ lún nhanh lại là những nơi có địa hình thấp. Nếu kết hợp với mực nước biển dâng trung bình 3,4 mm/năm thì những vùng màu đỏ và vàng thực sự là rủi ro. Ảnh từ phần mềm TomoSAR

Kiểm soát khai thác nước ngầm

Từ năm 2018, TP ban hành Quyết định số 1242 (ngày 30.3.2018) về Kế hoạch giảm khai thác nước dưới đất và trám lấp giếng khai thác nước dưới đất trên địa bàn TP.HCM đến năm 2025 (được sửa đổi tại Quyết định số 52/QĐ-UBND ngày 6.1.2025). Theo đó Thành phố (trước sắp xếp) sẽ giảm lưu lượng khai thác từ 716.581 m³/ngày xuống còn 255.000 m³/ngày vào năm 2025 (mức giảm gần 3 lần).

Sau gần 7 năm thực hiện kế hoạch, mức giảm đã đạt lộ trình đề ra, góp phần bảo vệ và sử dụng tiết kiệm nguồn tài nguyên nước ngầm, tỷ lệ hạ thấp mực nước đã được cải thiện ở nhiều địa phương, một số nơi mực nước ngầm đã dâng cao trở lại như khu vực quận 12, Củ Chi, Hóc Môn (trước đây), đồng thời vẫn đáp ứng đủ nhu cầu phục vụ cho hoạt động sinh hoạt của người dân và hoạt động sản xuất kinh doanh của các tổ chức, cá nhân có nhu cầu khai thác nguồn nước dưới đất.

Bên cạnh đó, TP.HCM có Quyết định số 3225 (ngày 15.8. 2024) phê duyệt danh mục, bản đồ vùng cấm, vùng hạn chế khai thác nước dưới đất trên địa bàn TP (thay thế Quyết định số 4335 ngày 13.12.2022 về ban hành Danh mục và Bản đồ phân vùng hạn chế khai thác nước dưới đất trên địa bàn TP.HCM); Quyết định số 3458 (ngày 19. 8.2024) về phương án tổ chức thực hiện vùng cấm, vùng hạn chế khai thác nước dưới đất trên địa bàn TP.HCM. “Đây là cơ sở pháp lý quan trọng để Thành phố xem xét, cấp phép khai thác nước dưới đất hiệu quả gắn với công tác bảo vệ sụt lún mặt đất trong những năm tới”, đại diện Sở Nông nghiệp và Môi trườngcho biết.

TP.HCM đã chỉ đạo Tổng Công ty Cấp nước Sài Gòn TNHH Một thành viên (Sawaco) tập trung hoàn thiện mạng lưới cấp nước TP, đảm bảo cung cấp nước sạch đầy đủ đến người dân, doanh nghiệp; ưu tiên khai thác nước mặt để sản xuất nước sạch; giao chính quyền địa phương phối hợp với Sawaco viên tuyên truyền, vận động người dân sử dụng nguồn nước cấp của TP; khuyến cáo để người dân nhận thức tốt hơn về lợi ích sử dụng nước sạch cũng như những tác hại của việc sử dụng nước ngầm chưa qua xử lý sẽ ảnh hưởng đến sức khoẻ của người dân và cộng đồng, chú trọng tại các khu vực còn tỷ lệ khai thác nước dưới đất còn cao.

TP cũng kiến nghị Bộ Nông nghiệp và Môi trường xem xét giảm lưu lượng hoặc ngừng cấp phép khai thác nước dưới đất đối với những công trình khai thác thuộc thẩm quyền cấp phép của Bộ.

Nghiên cứu, dự báo để ứng phó lâu dài

Hiện Sở Tài nguyên và Môi trường phối hợp với JICA xây dựng Dự thảo “Văn kiện Dự án hỗ trợ kỹ thuật thúc đẩy các giải pháp ứng phó với vấn đề sụt lún nền tại TP.HCM”. Khi Dự án này được thực hiện sẽ đánh giá toàn diện và xác định được những nguyên nhân chủ yếu gây sụt lún nền tại TP.HCM, từ đó sẽ có giải pháp tổng thể để giảm sụt lún nền tại TP. Bên cạnh đó, Sở Khoa học và Công nghệ cũng đang triển khai “Mô phỏng dự báo biến dạng mặt đất khu vực TP.HCM.”

Đại diện Sở Nông nghiệp và Môi trường khẳng định khi hai đề tài trên được thực hiện sẽ giúp đánh giá toàn diện và xác định được những nguyên nhân chủ yếu gây sụt lún nền tại TP.HCM, từ đó sẽ có giải pháp tổng thể để giảm sụt lún nền tại TP.

Trong giai đoạn hiện nay, để theo dõi, đánh giá và hạn chế sụt lún nền, TP sẽ tiếp tục thực hiện quan trắc biến dạng mặt đất tại hai trạm thuộc Khu Công nghiệp Tân Tạo (quận Bình Tân cũ) và xã Bình Hưng (huyện Bình Chánh cũ) kết hợp sử dụng kỹ thuật INSAR vi phân. TP cũng tiếp tục giảm khai thác nước ngầm theo Quyết định số 1242/QĐ-UBND ngày 30.3.2018 về Kế hoạch giảm khai thác nước dưới đất và trám lấp giếng khai thác nước dưới đất trên địa bàn TP.HCM đến năm 2025.  Bên cạnh đó, TP đã Ban hành danh mục, bản đồ phân vùng hạn chế khai thác nước dưới đất, đây là cơ sở pháp lý quan trọng để TP xem xét, cấp phép khai thác nước dưới đất hiệu quả gắn với công tác bảo vệ sụt lún mặt đất trong những năm tới.

Đại diện Phòng Đo đạc, Bản đồ và Viễn thám nhận định: “Sụt lún bề mặt đất tại TP.HCM đã là một thực tế khách quan hiện hữu mà thành phố cần phải đối diện và có giải pháp ứng phó lâu dài. Đây là một tai biến địa chất phổ biến, ảnh hưởng nghiêm trọng đến các đô thị lớn, đặc biệt là những khu vực có nền địa chất yếu, khai thác nước ngầm quá mức, tải trọng xây dựng cao và tác động từ dịch chuyển kiến tạo”.

Vị này đồng thời nhấn mạnh dù diễn ra từ từ, nhưng hậu quả của sụt lún đất kết hợp với biến đổi khí hậu, thời tiết cực đoan, triều cường gia tăng sẽ gây nên những hậu quả rất nghiêm trọng, gây thiệt hại lớn đến hạ tầng kỹ thuật, công trình dân sinh và phát triển kinh tế - xã hội. TP.HCM đang đối diện với nguy cơ sụt lún và ngập lụt trên diện rộng, đang bị vào thành phố có nguy cơ thứ 2 trong nhóm 10 “thành phố đang chìm” nhanh nhất trên thế giới. Do đó, việc theo dõi thường xuyên, mô phỏng, dự báo sụt lún mặt đất để đưa ra giải pháp thích nghi là hết sức cần thiết. Với mục tiêu xây dựng đô thị thông minh, TP.HCM đã triển khai cơ sở dữ liệu dùng chung, kế hoạch xây dựng trung tâm nghiên cứu mô phỏng và dự báo phát triển kinh tế - xã hội, đô thị và môi trường.

Phòng Đo đạc, Bản đồ và Viễn thám cũng đề xuất để ứng phó hiệu quả với sụt lún, TP cần xây dựng hệ thống giám sát và dự báo sụt lún nền đất một cách thường xuyên, áp dụng công nghệ hiện đại, nhằm hỗ trợ chính quyền đưa ra quyết sách phù hợp với điều kiện tự nhiên và phát triển bền vững.

PV