Hồi sinh di sản biến mất hơn một thế kỷ

Đây là sản phẩm của hành trình phỏng dựng và hồi sinh văn hóa của ba nghệ sĩ trẻ Khoa Phùng, Nghiêu Thiên và Lâm Ơi.

Lọng từng mang ý nghĩa biểu tượng của phẩm bậc, niềm tin và sự tôn nghiêm trong đời sống An Nam xưa. Trong đó, lọng bướm được sáng tạo từ những nan tre gãy, được người thợ ghép lại thành hình cánh bướm. Với tám cánh nhỏ bao quanh một cánh lớn (cửu điệp) và quả mãng cầu ở đầu, lọng bướm gửi gắm lời chúc trường thọ, phúc lộc và sinh sôi.

Thế nhưng, cùng với sự thay đổi của xã hội, nghề làm lọng dần mai một. Lọng bướm biến mất khỏi đời sống người Việt hơn một thế kỷ, chỉ còn lưu lại trong vài trang minh họa của Henri Oger.

Các nghệ sĩ trẻ đã miệt mài thử nghiệm từng chi tiết để tái tạo, phục dựng lọng. 

Là người tiên phong nghiên cứu cấu trúc lọng bướm, Khoa Phùng miệt mài thử nghiệm từng chi tiết, từ khung nan, lớp giấy đến độ cong của mỗi nếp lọng, để tái tạo dáng xòe đặc trưng. Khoa Phùng chia sẻ, trong hành trình này, anh đối mặt với không ít khó khăn do thiếu hụt tư liệu, phần lớn là những hình vẽ thô sơ của người Việt xưa. Đến khi tiếp cận hiện vật còn sót lại ở Pháp được một người quen gửi cho, anh mới có thể xác định rõ hơn màu sắc, hoa văn và cấu trúc nguyên bản, mở ra nhiều biến thể đương đại từ mẫu cổ.

Từ nền tảng ấy, Lâm Ơi và Nghiêu Thiên tiếp tục thổi hồn sáng tạo. Nghiêu Thiên phát triển chuỗi lọng thủy sinh Việt như Lọng Cua, Lọng Cá…, vừa mang tinh thần dân gian vừa gợi ngôn ngữ tạo hình hiện đại. Còn Lâm Ơi, với nền tảng sơn mài truyền thống, kể chuyện qua chất liệu, lớp phủ và nếp giấy, đem lại cho lọng hơi thở đương đại mà vẫn giữ được hồn xưa.

Người xem nhìn ngắm những chiếc lọng được phục dựng sau một thế kỷ. 

Trong không gian của Những thiên hình vạn trạng, mỗi chiếc lọng là một nhịp cầu nối quá khứ với hiện tại, nơi văn hoá dân gian gặp gỡ tinh thần sáng tạo của người trẻ. Mỗi tác phẩm vừa phản chiếu cách thế hệ trẻ đối thoại với di sản bằng ngôn ngữ của chính mình, vừa ẩn chứa một đức tính tốt đẹp của người Việt.

Nếu Lọng Cua tượng trưng cho trí tuệ bền vững, thì Lọng Cá, dựa trên lối trại âm giữa “Ngư” và “Dư”, biểu trưng cho sự sung túc và tinh thần cầu tiến; Lọng Chuồn Chuồn mang ý nghĩa “Thuận trời - Khai vận” tượng trưng cho ánh sáng và niềm tin vào sự sống.

Triển lãm thu hút đông đảo khán giả, đặc biệt là người trẻ, đến thưởng lãm và chiêm nghiệm những mô hình lọng bướm đầy màu sắc. Bạn Trần Ngọc Bảo Trân (21 tuổi) chia sẻ: “Tôi rất nể phục tinh thần phục dựng của các nghệ sĩ trẻ dù tư liệu văn hóa về lọng bướm rất ít. Triển lãm này giúp tôi học hỏi và biết thêm nhiều kiến thức về di sản truyền thống này".

Những chiếc lọng tinh xảo, công phu. 

Theo Nghiêu Thiên, nếu ví những chiếc lọng bướm hay lọng phái sinh như thế hệ trẻ Việt Nam, có thể nói đó là hình ảnh của sự linh hoạt và giỏi thích ứng. Những chiếc lọng truyền thống với đa dạng hình thái và ý nghĩa trở thành nguồn cảm hứng cho người trẻ trên hành trình chuyển mình trong thời đại mới. Triển lãm cũng đồng thời tạo ra một không gian mở để các thế hệ gặp gỡ, đối thoại và sẻ chia, nơi giá trị văn hóa được tiếp nối và thổi bừng sức sống mới qua bàn tay người trẻ.

Triển lãm do Ngày xưa Asia và Toong tổ chức đang diễn ra tại Toong (126 đường Nguyễn Minh Khai, TP. HCM) đến ngày 22.11.2025.

Huỳnh Thư - Ảnh: BTC